Giao thông xanh là tất yếu
Việt Nam cam kết đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Đây là một cam kết quan trọng được đưa ra tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc năm 2021 (COP26). Mục tiêu này thể hiện trách nhiệm quốc tế và hành động cần thiết để bảo vệ Việt Nam trước tác động của biến đổi khí hậu, đồng thời thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và bền vững. Giao thông xanh là tất yếu. Không chỉ giao thông xanh mà cả nền kinh tế phải xanh.
TPHCM đang bước đầu hướng đến giao thông xanh. Muốn thực hiện giao thông xanh, không có nghĩa là ép người dân chuyển từ xe máy xăng sang xe điện, mà phải tạo điều kiện để người dân thực hiện và phải có lộ trình. Với quyết tâm chính trị mạnh mẽ từ Trung ương tới địa phương, cùng với các nhóm cơ chế, chính sách hiện có, việc hoàn thành 355km đường sắt đô thị ở TPHCM vào năm 2035 là hoàn toàn khả thi. Đó là mấu chốt để TPHCM thực hiện chuyển đổi giao thông xanh. Nhưng chưa đủ. TPHCM còn cần có một hệ thống xe buýt điện khép kín, kết nối các địa bàn, khi đó mới bảo đảm TPHCM có một hệ thống giao thông xanh hoàn chỉnh và người dân luôn khôn ngoan, họ biết chọn phương tiện nào vừa tiện lợi, an toàn, vừa rẻ tiền. Khi đó, không cần phải kêu gọi người dân bỏ xe cá nhân.
TPHCM sẽ mở thêm 95 tuyến xe buýt mới, nâng tổng số tuyến lên 205 trong giai đoạn 2025-2030
Chỉ có giao thông xanh mới giải quyết được tình trạng ô nhiễm môi trường hiện đang báo động ở TPHCM. Theo báo cáo của GIZ/WB (GIZ là tổ chức trực thuộc Nhà nước CHLB Đức, nghiên cứu này kết hợp với World Bank), năm 2019 lĩnh vực giao thông vận tải chiếm khoảng 18% tổng lượng phát thải khí nhà kính của Việt Nam. Tại TPHCM, ô nhiễm không khí do giao thông đang ngày càng trầm trọng, đặc biệt tại các khu vực gần tuyến đường lớn, gây thiệt hại kinh tế ước tính lên đến 10,8 - 13,2 tỷ USD mỗi năm. Nếu không có lộ trình chuyển đổi sang xe buýt điện, tình trạng ô nhiễm từ hoạt động giao thông sẽ càng trở nên nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người dân và gây thiệt hại kinh tế cho TP.
Xu hướng này hiện các TP lớn trên thế giới đã đều thực hiện, như: Los Angeles, Seatfle (Mỹ); Copenhagen (Đan Mạch); Amsterdam (Hà Lan); Quảng Châu, Nam Kinh (Trung Quốc), đặt mục tiêu chuyển đổi hoàn toàn đội xe của họ sang xe điện vào năm 2030 hoặc sớm hơn.
Trong Dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 cũng xác định rất rõ ràng: "Đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh toàn diện" nền kinh tế, trong đó có giao thông xanh bền vững.
Từ năm 2030, 100% xe buýt sẽ sử dụng điện, năng lượng xanh
Cuối tháng 12/2024, TPHCM có tờ trình của UBND TPHCM về việc xây dựng nghị quyết ban hành quy định lộ trình 2025 - 2029 thực hiện chuyển đổi và chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt sử dụng điện năng lượng xanh tại TPHCM. Theo đó, đối với các tuyến xe buýt có trợ giá như các xe vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt khí CNG, nhiên liệu diesel, sẽ tiếp tục hoạt động đến khi hết hợp đồng đã ký kết. Sau khi hết hợp đồng, sẽ có lộ trình chuyển đổi dần theo hướng sử dụng nhiên liệu xanh, sạch.
Năm 2026: 15 tuyến xe buýt sử dụng diesel sẽ tiếp tục đến hết năm 2027, và chuyển sang xe buýt điện vào năm 2028.
Năm 2029: 19 tuyến xe buýt (268 xe) hết thời gian hợp đồng vào cuối năm 2028, chuyển sang xe buýt điện vào năm 2029.
Năm 2030: 17 tuyến xe buýt (138 xe) hết thời gian hợp đồng vào cuối năm 2029, chuyển sang xe buýt điện vào năm 2030.
Đối với các tuyến xe buýt không trợ giá (các tuyến nội đô và liên tỉnh): 100% xe buýt sẽ được thay thế và đầu tư mới sử dụng điện.
Các tuyến xe buýt mở mới từ năm 2025 trở đi bắt buộc 100% sẽ sử dụng điện.
Từ năm 2030, 100% xe buýt sẽ sử dụng điện, năng lượng xanh. Trong quá trình thực hiện lộ trình chuyển đổi, các đơn vị vận tải công cộng sẽ được khuyến khích thực hiện chuyển đổi sớm hơn.
Tờ trình còn đề xuất lộ trình đầu tư các trạm sạc điện và trạm nạp khí CNG. Giai đoạn 2025 - 2030, TPHCM sẽ đầu tư 25 trạm sạc điện, 269 trụ sạc tại các bến xe và bãi đỗ xe của các đơn vị Nhà nước quản lý. Giai đoạn 2025 - 2026, TPHCM sẽ đầu tư 3 trạm nạp khí CNG tại Bến xe Ngã tư Ga, Bến xe buýt Quận 8 và Bến xe Miền Đông mới.
Theo nội dung tờ trình, ngân sách TPHCM sẽ hỗ trợ lãi suất vay đối với các đơn vị vay vốn từ Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước TPHCM để thực hiện dự án đầu tư chuyển đổi phương tiện. Mức vốn vay tối đa 85% tổng mức đầu tư dự án, tối đa 300 tỷ đồng/dự án, với lãi suất cố định 3%/năm trong suốt thời gian vay với thời gian hỗ trợ lãi vay tối đa 7 năm. Các doanh nghiệp muốn vay đầu tư trạm sạc điện và trạm nạp khí CNG, sẽ được hỗ trợ lãi suất vay từ ngân sách TPHCM.
Mong chờ một hệ thống xe buýt điện văn minh, hiện đại
Theo số liệu thống kê, 26% tổng số xe buýt đang vận hành tại TPHCM là xe buýt điện. Số liệu này được cập nhật từ ngày 01/8, khi TPHCM đưa vào vận hành 443 xe buýt điện trên 27 tuyến mới, nâng tổng số xe buýt điện toàn thành phố lên 613 chiếc, chiếm hơn 26% tổng số phương tiện. Nếu tính thêm khoảng 500 xe buýt sử dụng khí nén thiên nhiên (CNG), tỷ lệ phương tiện thân thiện môi trường chiếm gần 48% tổng số xe buýt đang vận hành.
Tại TPHCM, người dân có thể dễ dàng đi đến các ga của Metro số 1 bằng hệ thống 17 tuyến xe buýt điện được sản xuất tại Nhà máy Kim Long Motor Huế Ảnh: Futabuslines, TTXVN
Tính riêng Công ty cổ phần Xe khách Phương Trang (Futabuslines), đang vận hành 35 tuyến được TP trợ giá theo chính sách hiện hành với 557 xe, trong đó 443 xe điện và 114 xe diesel, tất cả mới được sản xuất năm 2025 tại Nhà máy Kim Long Motor (Huế), đạt tiêu chuẩn khí thải quốc tế; hệ thống trạm sạc cũng đã được đầu tư đồng bộ để bảo đảm vận hành liên tục. Các xe có sức chứa 30 - 60 chỗ, được trang bị wifi miễn phí, hệ thống thông báo tự động, camera giám sát, thiết bị thanh toán không tiền mặt. Một số đối tượng được miễn vé gồm: trẻ em cao dưới 1,3m, người khuyết tật, thương binh, bệnh binh, người cao tuổi khi xuất trình giấy tờ hợp lệ.
Với tình hình này, mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ xe buýt hoạt động tại TPHCM sử dụng năng lượng thân thiện môi trường là hoàn toàn có thể thực hiện được.
Hiện nay, tỷ lệ người dân đi lại bằng phương tiện công cộng chỉ chiếm khoảng 7 - 8%, cho thấy khoảng cách rất xa so với kỳ vọng, trong khi phần lớn người dân TPHCM vẫn gắn bó với phương tiện cá nhân vì tính tiện lợi.
Thành phố có nhiều tuyến xe buýt điện khá hiện đại, nhưng tỷ lệ người dân sử dụng vẫn thấp. Nguyên nhân có thể dễ dàng thấy được là sự bất tiện trong kết nối chuyến cuối, mạng lưới tuyến chưa thật sự đồng bộ và các điểm dừng trung chuyển chưa phát huy hiệu quả. Đó là lý do hiện nay, dù có nhũng tuyến xe buýt điện rất đẹp, rất an toàn nhưng vẫn vắng khách, nhiều chuyến "rỗng" vẫn chạy đúng giờ, đúng tuyến.
Vấn đề ở đây là hệ thống xe buýt của TPHCM chưa khép kín, kết nối hoàn chỉnh. Lý giải nguyên nhân, dễ dàng thấy đường sá ngày càng đông đúc, xe buýt không có làn đường riêng, phải chen chúc với xe máy nên thời gian di chuyển kéo dài. Nhiều tuyến đường kẹt xe, nếu quan sát có thể thấy nhiều xe buýt dồn cục, càng làm kẹt xe. Giải pháp hình thành những làn ưu tiên cho xe buýt vẫn còn tranh cãi nhưng có lẽ trước sau gì cũng phải làm ở những tuyến đường có thể như đại lộ Võ Văn Kiệt, Nguyễn Văn Linh, Quốc lộ 22... có thể triển khai hệ thống xe buýt nhanh (BRT).
Theo các chuyên gia, để khuyến khích người dân thay đổi thói quen, TP không chỉ cần mở thêm tuyến xe buýt mà còn phải "xanh hóa" phương tiện, nâng cao trải nghiệm hành khách, cải thiện sự đúng giờ và tạo ra một hệ thống vận tải công cộng thật sự đáng tin cậy.
Một vấn đề khác là cần thêm những tuyến xe buýt kết nối Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu cũ. Theo Trung tâm Quản lý giao thông công cộng (Sở Xây dựng TPHCM), sau sáp nhập, TPHCM hiện có 2.378 xe buýt (1.889 xe trợ giá, 489 xe không trợ giá) hoạt động trên 164 tuyến. Tuyến liên khu vực có một số tuyến chất lượng cao như tuyến từ phường Vũng Tàu đến sân bay Tân Sơn Nhất; hoặc tuyến xe buýt 6 - 05 với hành trình Bến xe Bình Dương - Bến xe Miền Đông mới (ngay dưới Ga Metro Suối Tiên) hoạt động từ ngày 01/3/2025. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu nhiều tuyến kết nối trung tâm TPHCM với các phường lớn của Bình Dương, Bà Rịa-Vũng Tàu. Việc tổ chức các tuyến xe buýt đường dài như vậy cần nhiều nỗ lực của các cơ quan chức năng, để có thể kết nối cho một siêu đô thị TPHCM đã và đang hình thành, song song đó là kết nối metro, đường sắt trong tương lai.
Theo kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM giai đoạn 2020 - 2024 cho thấy, tỷ lệ hài lòng của hành khách với dịch vụ xe buýt luôn trên 80%, cao nhất trong 5 dịch vụ công ích hiện có của TP. Trong 6 tháng đầu năm 2025, hệ thống xe buýt đã vận chuyển 283 triệu lượt khách, tăng 16,5% so với cùng kỳ năm trước. Kết quả này cho thấy, việc hiện đại hóa xe buýt, sử dụng xe buýt điện và tối ưu hóa các tuyến, bước đầu cho thấy sức hút của loại hình giao thông công cộng này.
Người dân mong chờ trong nhiệm kỳ tới, Đảng bộ TPHCM triển khai chiến lược, xây dựng một hệ thống xe buýt điện văn minh, hiện đại, an toàn, góp phần giải quyết bài toán giao thông công cộng đang là thách thức lớn với hạ tầng TP.