Vụ án gà lôi là bài học đắt giá
Tuần qua, vụ án "con gà lôi" đuôi trắng gây xôn xao dư luận, khi Tòa án nhân dân (TAND) Khu vực 5 - tỉnh Hưng Yên tuyên phạt anh Thái Khắc Thành ở xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An 6 năm tù giam, về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã (ĐVHD) nguy cấp, quý, hiếm", do nuôi và bán 13 con gà lôi đuôi trắng có tên trong Sách đỏ.
Rất may mắn và kịp thời, nhận thấy vụ án có nhiều bất cập, ngày 13/8, Chánh án TAND tỉnh Hưng Yên Đỗ Mạnh Tăng đã kiến nghị Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (KSND) cùng cấp ra kháng nghị bản án sơ thẩm, để TAND tỉnh xem xét lại toàn bộ vụ án và bản án sơ thẩm. Ngay sau đó, TAND tỉnh Hưng Yên cũng đã ra quyết định thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với Thái Khắc Thành từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú, chờ xét xử phúc thẩm lại toàn bộ vụ án theo quy định của pháp luật. Hiện anh Thành đã được tại ngoại, cấm đi khỏi nơi cư trú, để chờ phúc thẩm.
Bị cáo Trương Văn Tuấn nhận án 10 năm 6 tháng tù về hành vi nuôi nhốt trái phép các loài ĐVHD nguy cấp, quý hiếm
Theo ông Đỗ Mạnh Tăng, qua nghiên cứu toàn bộ hồ sơ vụ án, TAND tỉnh nhận thấy rằng, cấp sơ thẩm chưa áp dụng Thông tư số 27 ban hành ngày 24/6/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm. Thông tư này có hiệu lực từ ngày 01/7 (trước khi vụ án đưa ra xét xử). Thông tư này đã đưa gà lôi trắng khỏi nhóm IB (rất nguy cấp) theo Nghị định số 84 của Chính phủ, trở thành nhóm IIB. Nhóm IIB không thuộc Danh mục loài ưu tiên bảo vệ và không nằm trong Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES).
Như vậy, từ 01/7/2025, hành vi nuôi, nhốt, vận chuyển loài gà lôi trắng không còn cấu thành tội phạm theo Điều 244 Bộ Luật Hình sự 2015. Trong vụ án này, lỗi thuộc về TAND Khu vực 5 - tỉnh Hưng Yên đã không cập nhật những quy định mới của pháp luật và phải giải trình với tòa án cấp trên.
Rất nhiều vụ án gà lôi khác
Thực tế trong những năm qua đã xảy ra nhiều vụ án gà lôi tương tự. Theo bà Bùi Thị Hà - Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), chỉ tính 5 năm gần đây, ENV ghi nhận có ít nhất 9 vụ bắt giữ, buôn bán, vận chuyển, nuôi nhốt gà lôi trắng trái phép được đưa ra xét xử. Có thể kể ra đây một số vụ điển hình.
Tháng 9/2023, TAND quận Nam Từ Liêm cũ, TP.Hà Nội tuyên phạt bị cáo H.V.P (ngụ Cao Bằng) 11 năm tù về hành vi buôn bán, nuôi nhốt trái phép 37 cá thể gà lôi trắng. Bị cáo H.V.P vận chuyển 10 cá thể nghi là gà lôi trắng và bị tổ công tác thuộc Phòng Cảnh sát kinh tế - Công an TP.Hà Nội phát hiện, tạm giữ. Khám nhà của đối tượng này, phát hiện thêm 27 cá thể động vật nghi là gà lôi. Ngày 20/9/2023, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật có kết quả giám định, xác định đó là gà lôi trắng, tên khoa học là Lophura nycthemera, thuộc lớp Chim (Aves), Bộ Gà (Galliformes), họ Trĩ (Phasianidae).
Mức án dành cho bị cáo H.V.P rất cao, đến 11 năm tù, vì lúc đó gà lôi trắng được ghi nhận tại nhóm IB Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ. Trường hợp bị cáo H.V.P giống như bị cáo Thái Khắc Thành ở Đô Lương, Nghệ An, cũng mua gà lôi trên mạng xã hội, nuôi và nhân giống, bán kiếm lời và phải ra tòa.
Cá thể gà lôi trắng được rao bán trên mạng xã hội
Có người còn táo bạo hơn, nuôi nhiều ĐVHD với số lượng lớn như đối tượng Trương Văn Tuấn ở xã Xuân Thới Đông, huyện Hóc Môn (cũ), TPHCM. Ngày 23/4/2025, TAND huyện Hóc Môn đã tuyên phạt Trương Văn Tuấn 10 năm 6 tháng tù về hành vi nuôi nhốt trái phép các loài ĐVHD nguy cấp, quý hiếm theo quy định tại khoản 3 Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 (BLHS).
Các loài ĐVHD nguy cấp mà Tuấn nuôi nhốt gồm: báo gấm, beo lửa, cầy mực, mèo cá, cầy vằn bắc, rái cá vuốt bé, bồ nông chân xám, vượn đen má vàng, công má vàng, cắt lớn, vượn pi-lê (Hylobates pileatus).
Mức án này là thích đáng vì Trương Văn Tuấn được cho là đầu mối lớn trong việc mua bán, vận chuyển trái phép ĐVHD từ nước ngoài vào Việt Nam, sau đó "hợp pháp hóa" thông qua các cơ sở nuôi để tiêu thụ trong và ngoài nước.
Coi chừng "chết" vì các loài rùa quý, hiếm
Rùa, những tưởng loài động vật này đơn giản có thể mua bán, ăn thịt được, nhưng coi chừng có nhiều loại rùa đặc biệt quý hiếm.
Ngày 02/7/2024, TAND quận Phú Nhuận (cũ) đã tuyên phạt bị cáo Nguyễn Văn Tắt (SN 1985, trú xã Bình Hiệp, huyện Kiến Tường, tỉnh Long An - cũ) mức án 2 năm tù về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ ĐVHD" theo quy định tại Điều 234 BLHS. Trước đó, ngày 08/9/2023, Công an quận Phú Nhuận (cũ) đã bắt giữ Nguyễn Văn Tắt vì có hành vi buôn bán, vận chuyển trái phép 13 cá thể rùa răng. Đáng nói là 5 tháng trước đó, Tắt đã bị Công an tỉnh Tây Ninh xử phạt vi phạm hành chính 37.500.000 đồng cũng vì hành vi vận chuyển, buôn bán trái phép 122 cá thể rùa các loại. Năm 2019, đối tượng này cũng đã bị phát hiện và tịch thu 2 cá thể rùa khi đang bán rong trên đường tại TPHCM, nhưng vì hám lợi, Tắt vẫn tiếp tục vi phạm pháp luật.
Rùa răng là loài ĐVHD được liệt kê trong Nhóm IIB Danh mục loài động vật rừng, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP (Sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP) và Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES).
Theo thông tin từ ENV, đầu năm 2025, TAND TP.Nam Định đã tuyên phạt một đối tượng 2 năm 3 tháng tù giam vì hành vi vận chuyển trái phép một cá thể rùa hộp trán vàng miền Trung - loài ĐVHD quý hiếm, cực kỳ nguy cấp và nằm trong danh mục được ưu tiên bảo vệ. Qua điều tra, đối tượng khai nhận đã được thuê vận chuyển số hàng trên bởi một người không rõ danh tính với thù lao 1,3 triệu đồng.
Hành vi vận chuyển trái phép ĐVHD là vi phạm pháp luật và có thể bị xử lý hình sự. ENV khuyến cáo người dân không tiếp tay cho các hoạt động trái phép liên quan đến ĐVHD.
Mua bán rái cá, voọc chà vá cũng ngồi tù
Ngày 18/8/2017, TAND huyện Thanh Chương (cũ), tỉnh Nghệ An xử phạt bị cáo Lê Hồng Q. về tội "Vi phạm các quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm" 9 tháng tù nhưng hưởng án treo. Đây là mức án cảnh cáo khá nhẹ đối với Lê Hồng Q. vì mua bán voọc chà vá và các loài ĐVHD nguy cấp.
Trước đó, Q. bán khỉ cho một người tên Ngọc với giá là 8 triệu đồng/con về để nấu cao. Ngày 06/6/2017, Lê Hồng Q. đem 5 cá thể khỉ mua từ một người đàn ông tên Pôn (trú tại Lào) với giá 7.000.000 đồng. Trên đường giao hàng cho ông Ngọc, Lê Hồng Q. bị Công an huyện Thanh Chương (cũ) bắt giữ.
Tại biên bản giám định số 466/STTNSV ngày 09/6/2017 của Viện sinh thái và Tài nguyên sinh vật, thuộc Viện Hàn lâm khoa học và Công nghệ Việt Nam kết luận: 5 cá thể động vật trong đó có 1 cá thể là voọc chà vá chân đỏ, 1 cá thế là voọc Lào và 3 cá thể là khỉ mặt đỏ, cơ quan chức năng còn thu giữ 2 bao tải hàng bên trong chứa 5 cá thể động vật đã chết được bảo quản đông lạnh. Trong đó, 1 voọc chà vá chân đỏ thuộc danh mục nguy cấp cần được bảo vệ; 1 cá thể là vọoc Lào cũng tương tự; 3 cá thể khỉ mặt đỏ thuộc nhóm IIB (nhóm hạn chế khai thác vì mục đích thương mại).
Một vụ án khác về việc mua bán rái cá. Ngày 04/9/2019, Mai Trường X. sử dụng một tài khoản mạng xã hội Facebook có tên là "Triệu Mẫn Mẫn" để bán 1 cá thể rái cá. Sau đó, X. đặt mua 2 cá thể rái cá từ một người qua mạng xã hội với giá 4,2 triệu đồng. Ngày 07/9/2019, X. đến địa điểm đã hẹn để nhận 2 cá thể rái cá đặt mua trước đó thì bị cơ quan chức năng kiểm tra, phát hiện. Ngày 15/01/2020, TAND huyện Xuân Lộc (cũ), tỉnh Đồng Nai kết luận, hai cá thể rái cá vuốt bé (Aonyx Cinereus) thuộc nhóm IB tại Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ và tuyên phạt bị cáo Mai Trường X. phạm tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm", xử phạt 1 năm 6 tháng tù.
Không chỉ mua bán rái cá phải ngồi tù, mua bán tê tê cũng tương tự. Tháng 12/2024, Công an huyện Yên Thành (cũ), tỉnh Nghệ An và Công an tỉnh Lạng Sơn (cũ) phối hợp bắt giữ 4 đối tượng cùng trú tại huyện Yên Thành, về hành vi "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm". Tang vật thu giữ trong vụ án này có một số loài thuộc DVHD nguy cấp, cần được bảo vệ: hơn 156kg vảy tê tê Java, 1 xác cá thể tê tê Java đã bị bóc lột vảy có khối lượng 6,1kg; hơn 4,9kg sản phẩm động vật (nanh, móng vuốt, xương đầu gối của sư tử, lợn rừng, báo gấm).
Theo quy định mới nhất về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm" tại Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017 và 2025): Người nào vi phạm quy định về bảo vệ động vật thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ hoặc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB hoặc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp thì bị phạt tiền từ 1 - 4 tỷ đồng, hoặc bị phạt tù từ 1 - 15 năm, tùy theo tính chất và mức độ phạm tội.
Trong những vụ án kể trên, có thể thấy một số ít người không biết những khái niệm và quy định pháp luật về việc bảo vệ ĐVHD, đặc biệt với những loài như rùa, tê tê, tưởng là có thể mua bán, ăn thịt được nhưng đó lại là hành vi vi phạm pháp luật. Cũng có người biết nhưng cố ý vi phạm vì ham lợi. Những bản án nêu trên là lời cảnh báo cho người dân hiểu biết về pháp luật bảo vệ ĐVHD, để tránh những rủi ro pháp lý đáng tiếc có thể xảy ra.