Cần tái cơ cấu theo hướng bền vững
10 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo ghi nhận xu hướng trái ngược: sản lượng tăng nhưng giá trị giảm mạnh. Diễn biến này không chỉ đến từ cạnh tranh quốc tế hay chính sách nhập khẩu của các thị trường lớn, mà còn cho thấy ngành hàng lúa gạo cần tái cơ cấu theo hướng bền vững hơn. Với những địa phương trọng điểm như: An Giang, Đồng Tháp, Tây Ninh, tín hiệu sụt giảm giá trị xuất khẩu đang tạo áp lực lớn, buộc ngành hàng này phải chuyển hướng nhanh và quyết liệt hơn.
Hiện nông dân An Giang vẫn miệt mài với ruộng đồng, mỗi vụ lúa 3 tháng, họ tất tả gieo - gặt, nhưng khi tất toán vụ mùa thì chẳng lời bao nhiêu. Ông Lưu Văn Tuấn (ngụ xã Châu Phong, tỉnh An Giang) ví von: "Sản xuất lúa bây giờ giống tiền cũ đổi tiền mới, lấy công làm lời. Tôi mong Nhà nước, doanh nghiệp sớm có giải pháp ổn định đầu ra, để mỗi vụ lúa thật sự là mùa no ấm hơn".
Giá gạo nội địa vẫn ổn định, giúp người nghèo đỡ lo về cái ăn
Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 10 tháng năm 2025, cả nước xuất khẩu gạo hơn 6,82 triệu tấn gạo, đạt 3,49 tỷ USD, giảm 19,92% về giá trị và 1,92% về lượng so với cùng kỳ năm 2024. Giá xuất khẩu bình quân đạt 510,81 USD/tấn, giảm 18,35% so với cùng kỳ.
Xu hướng giảm giá thể hiện rõ theo chu kỳ như quý I/2025 là giai đoạn giảm mạnh nhất, chỉ 522 USD/tấn. Từ tháng 4, giá có phục hồi nhưng chậm, chưa đủ kéo kim ngạch tăng trở lại. Tháng 9, xuất khẩu đạt 466.800 - 600.000 tấn, mang về 232 - 288 triệu USD, tiếp tục phản ánh mức giá thấp và nhu cầu yếu.
Năm 2025 cũng chứng kiến biến động lớn ở các thị trường chủ lực. Philippines chiếm 41 - 44% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, tạm ngừng nhập khẩu từ ngày 01/9/2025 và chỉ gia hạn thêm 60 ngày nữa, khiến giá trị xuất khẩu sang thị trường này giảm 16,4%, dù vẫn là khách hàng lớn nhất.
Ngược lại, nhiều thị trường Châu Phi tăng mạnh như Ghana tăng 58,6%; Bờ Biển Ngà tăng 95,5%; Bangladesh tăng tới 164,7 lần. Tuy nhiên, mức giá nhập khẩu ở các thị trường này thấp, không đủ bù phần hụt từ Philippines. Trong khi đó, Malaysia giảm tới 55,1%, cho thấy thị trường gạo Việt Nam đang phân hóa rõ rệt.
"Dù có thị trường thay thế, nhưng giá thấp khiến tổng giá trị không cải thiện. Sự phụ thuộc quá lớn vào Philippines vẫn là "điểm nghẽn" của ngành hàng lúa gạo hiện nay", ông Trần Văn Nam, thương nhân xuất khẩu gạo xã Hội An (An Giang) nhận định.
Cạnh tranh, giá bị đè nặng
Không chỉ thị trường trong nước mà trên thị trường quốc tế, sự cạnh tranh gay gắt cũng là nguyên nhân chính khiến giá gạo Việt giảm. Sau thời gian hạn chế xuất khẩu, Ấn Độ quay lại thị trường với lượng dự trữ lớn, tạo áp lực đè giá mạnh.
"Trong cuộc đua giá, Ấn Độ trở lại sau thời gian tạm ngưng xuất khẩu, còn Thái Lan cũng duy trì mức giá thấp nhất trong 9 năm qua nhờ nguồn cung dồi dào. Những yếu tố này khiến giá gạo tẻ thường - mặt hàng chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam giảm mạnh theo" - ông Nam phân tích.
Song song đó, hoạt động giao dịch toàn cầu chậm lại do người mua kỳ vọng giá còn giảm. Doanh nghiệp trong nước vì thế cũng khó ký hợp đồng mới dù nguồn cung ổn định. Tại Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là An Giang, giá lúa nguyên liệu vẫn ở mức ổn định, nhưng sức mua yếu. Cụ thể, lúa Nàng Hoa 9 có giá 6.000 - 6.200 đồng/kg; OM18 từ 5.800 - 6.000 đồng/kg; IR50404 từ 5.000 - 5.200 đồng/kg.
Hiệu quả bước đầu của Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long rất rõ, nông dân chỉ còn gieo sạ 60 - 70kg giống/ha
"Giá lúa hiện nay, nghe nói thì ổn, nhưng thực tế khi ra ruộng thì trầm lắng lắm. Nhiều thương lái đến xem rồi lại thôi, kho lớn hạn chế thu mua. Giá không giảm, nhưng đầu ra yếu khiến nông dân và doanh nghiệp đều chịu áp lực", ông Trịnh Văn Dứt, Giám đốc HTX NN Tân Phú A1 (xã Tân An, An Giang) chia sẻ.
Ở nhóm gạo nguyên liệu xuất khẩu, giá vẫn khá tốt: OM5451, OM380, IR504 dao động 7.800 - 8.250 đồng/kg, cho thấy nhu cầu chế biến phục vụ xuất khẩu vẫn có, nhưng không mạnh như trước.
Là một trong 3 tỉnh xuất khẩu gạo lớn nhất Đồng bằng sông Cửu Long, An Giang chịu tác động rõ rệt từ xu hướng giảm giá trị. Báo cáo của Sở Công thương An Giang cho thấy, sản lượng xay xát 10 tháng năm 2025 đạt hơn 4,1 triệu tấn (tăng 7,19%), nhưng kim ngạch xuất khẩu nông sản chỉ khoảng 281 triệu USD, trong đó mặt hàng gạo giảm mạnh do thị trường Philippines tạm ngưng nhập.
Các doanh nghiệp như Tập đoàn Lộc Trời, Angimex, Gentraco, Nam Việt Rice đang tích cực chuyển hướng sang gạo chất lượng cao, mở rộng thị trường Châu Phi, Trung Đông và một số quốc gia khác.
Theo bà Trần Thị Lệ Giang, thương nhân xuất khẩu gạo tại xã Hội An (An Giang), giá giảm mạnh không chỉ do cạnh tranh từ Ấn Độ, Thái Lan, mà còn vì cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam vẫn lệ thuộc gạo tẻ thường, chi phí logistics cao và thiếu hợp đồng dài hạn, khiến doanh nghiệp dễ bị động.
Bà Giang dự báo, nhu cầu thế giới cuối năm có thể tăng nhẹ nhưng giá khó phục hồi mạnh; xuất khẩu cả năm 2025 dự kiến đạt 7,5 - 7,6 triệu tấn, giá trị khoảng 3,9 tỷ USD.
Hướng đến bền vững
Để giữ vững thị phần, An Giang nói riêng và Đồng bằng sông Cửu Long nói chung cần tiếp tục đa dạng hóa thị trường, nâng chất lượng gạo thơm, gạo hữu cơ, chuẩn hóa vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn SRP, tăng cường chế biến sâu và xây dựng thương hiệu gạo mạnh, đó chính là con đường để hạt gạo Việt Nam đứng vững trước biến động của thị trường thế giới.
Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan nhìn nhận: "Nếu chỉ nhìn vào con số, ta dễ quy nguyên nhân cho "thị trường" hay "thương lái ép giá”. Nhưng tư duy hệ thống nhắc ta rằng, một hiện tượng kinh tế không bao giờ đứng riêng một mình. Giá lúa giảm không chỉ vì cung vượt cầu, mà còn vì cả chuỗi sản xuất, thu mua, chế biến, xuất khẩu và dự trữ thông tin thị trường vẫn vận hành thiếu đồng bộ".
Sản lượng gạo xuất khẩu tăng nhưng giá trị lại giảm, doanh nghiệp lẫn nông dân lo lắng
Ông Hoan phân tích, hạt lúa tưởng chừng đơn giản, nhưng hành trình từ ruộng đồng đến bàn ăn là cả một hệ thống phức tạp. Mỗi khâu, từ người trồng, người thu mua, doanh nghiệp chế biến, đơn vị xuất khẩu cho đến chính quyền địa phương... đều là một mắt xích trong chuỗi giá trị. Nếu một mắt xích yếu, cả chuỗi sẽ chao đảo.
Người trồng lúa bị động vì thiếu thông tin; doanh nghiệp chần chừ vì hợp đồng chậm; chính quyền lúng túng do thiếu cơ chế phối hợp nhanh giữa sản xuất và tiêu thụ. Và nghịch lý lớn nhất là nông dân, người trực tiếp tạo ra hạt gạo lại có ít quyền quyết định nhất trong chuỗi ngành hàng.
Để tháo gỡ những bất cập ấy, gần 2 năm qua, Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long được triển khai mạnh mẽ. Đến nay, đã hình thành hơn 942.000ha vùng chuyên canh, thu hút 1.230 hợp tác xã và 210 doanh nghiệp tham gia liên kết sản xuất. Hiệu quả bước đầu rất rõ, nông dân chỉ còn gieo sạ 60 - 70kg giống/ha, giảm gần một nửa so với trước (120 - 150kg/ha). Lượng phân đạm giảm từ 120 - 130kg/ha xuống 75 - 90kg/ha (tùy phương pháp canh tác). Nhờ vậy, sâu bệnh giảm đáng kể, bà con ít phải phun thuốc bảo vệ thực vật hơn từ 1 - 4 lần/vụ, vừa tiết kiệm chi phí, vừa bảo vệ môi trường đồng ruộng.
Sự trái ngược giữa sản lượng tăng nhưng giá trị giảm trong 10 tháng năm 2025 là lời cảnh báo cho ngành lúa gạo Việt Nam: không thể mãi dựa vào ưu thế sản lượng. Hạt gạo Việt, hạt gạo của nông dân An Giang phải bước sang giai đoạn mới: lấy chất lượng làm hàng đầu, đa dạng hóa thị trường, gắn sản xuất với thương hiệu và trách nhiệm môi trường. Chỉ khi ấy, hạt gạo từ cánh đồng An Giang - Đồng Tháp - Tây Ninh mới không chỉ mang vị ngọt phù sa, mà còn mang giá trị xứng tầm trên thị trường thế giới.