(CATP) Lithuania (trước đây thường gọi Litva) là quốc gia lâu đời ở Bắc Âu, ven bờ Baltic. Năm 1990, đây là nước cộng hòa đầu tiên rời Liên bang Xô viết để trở thành quốc gia độc lập. Từ đó đến nay, cùng với sự tăng tốc về phát triển kinh tế, các hoạt động xã hội cũng đa dạng và phức tạp hơn, khiến công tác bảo vệ trị an của Cảnh sát (CS) Lithuania vất vả không kém đồng nghiệp ở những nước khác.
Tháng 8/2024, Tòa án tối cao Lithuania đã một lần nữa bác đơn thỉnh cầu của Vladas Beleckas (69 tuổi) xin chuyển án chung thân thành án tù có thời hạn sau khi bị cáo này đã thực hiện xong 20 năm giam giữ bắt buộc. Vladas là kẻ chủ mưu và tổ chức sát hại Ricardas Mikutavius - linh mục, nhà thơ, người được tặng Huân chương Gediminas cao quý của Lithuania - để cướp bộ sưu tập tác phẩm nghệ thuật trị giá nhiều triệu đôla của ông, mà cho đến nay vẫn chưa thể thu hồi đầy đủ.
Từ ngôi mộ vô danh...
Từ đầu tháng 7/1998, xóm giềng không còn thấy ông Ricardas xuất hiện trong ngôi nhà của mình ở Kaunas - thành phố lớn thứ 2 của Lithuania, cách thủ đô Vilnius hơn 100km về phía Tây Bắc. Người ta đồn rằng ông đã thu dọn bộ sưu tập của mình để chuyển tới quốc gia khác, hình như là đến Rome (Italy), sau khi ông từng bị nhóm đối tượng lạ mặt xông vào nơi ở định cướp bộ sưu tập hồi đầu năm, nhưng vì có vị khách bất ngờ tới nhà và bấm chuông liên tục (vì không thấy ai mở cửa) nên cả nhóm đã nhanh chóng tẩu thoát.
6 tháng sau, vào ngày 31/6 chính những đối tượng đã bỏ chạy khi ấy đã quay trở lại sau khi cướp 2 bộ sưu tập khác ở thủ đô Vilnius và Kaunas. Lần này chúng tìm cách dụ vị giáo sĩ ra khỏi nhà để dễ bề "dọn dẹp" bộ sưu tập giá trị của ông, chỉ để lại những khung tranh trống trên tường. Tổng trị giá số tranh, đồ mỹ nghệ cổ bị cướp đi được đánh giá khoảng 1,5 triệu euro theo giá bảo tàng, ít hơn nhiều lần khi bán ra thị trường. Còn với giáo sĩ, bọn cướp đã đánh thuốc mê ông, sau đó nhét vào cốp ôtô, chở tới bờ sông Nemunas và cuốn ông vào lưới kim loại kèm theo các vật nặng trước khi dìm xuống sông. Tất cả những chi tiết này chỉ được biết tới nhiều tháng sau đó; còn khi xác Ricardas vô tình được phát hiện, người ta vẫn chưa biết đó là ông và thi thể được chôn trong một ngôi mộ vô danh.
Mặc dù vậy, CS không bỏ qua việc ông Ricardas đột nhiên biến mất. Trong số những tin tức mà họ nhận được có một nhà buôn tranh nặc danh cho rằng khả năng nhà sưu tập khác tên Vladas Beleckas dính líu vào vụ án mạng này.
Nấm mộ vô danh ban đầu của ông Ricardas và Vladas bị hiến binh áp giải
... Đến vụ trọng án
Bẵng đi 6 tháng, vào một ngày đông giá rét đầu năm 1999, Vilius Kavaliauskas - nhà báo và nhà nghiên cứu lịch sử Lithuania, từng là đại biểu quốc hội, đại diện giới truyền thông của chính phủ nước này trong thập niên 90 của thế kỷ XX - bất ngờ thấy trong cửa hàng đồ cũ giữa chợ trời ở thủ đô có chiếc Huân chương Gediminas do Tổng thống Lithuania trao tặng ông Ricardas Mikutavius năm 1993. Vilius không thể nhầm lẫn vì ở mặt sau tấm huân chương có khắc số 4 và chính ông là người đề nghị khắc số lên 5 chiếc Huân chương Gediminas (có lịch sử từ năm 1928) đầu tiên được trao tặng trở lại sau nhiều năm đứt đoạn.
Cuộc điều tra được thúc đẩy nhanh chóng sau khi Vilius báo tin này cho Mecys Laurinkus - lúc đó là người đứng đầu Cơ quan An ninh quốc gia. Trong sổ sách của cửa hàng đồ cũ có ghi tên người gửi bán chiếc huân chương cùng những món lặt vặt khác, đó là người cháu của Vladas. Từ đây, các nhà điều tra lần tới 3 đối tượng khác trực tiếp thực hiện vụ bắt cóc, giết hại và cướp bộ sưu tập của ông Ricardas. Tất cả bị bắt và khai ra chi tiết việc tấn công giáo sĩ, nhưng lại không biết gì về số phận của bộ sưu tập để có thể giúp cơ quan điều tra tìm lại.
Trong khi đó, Vladas cố gắng tìm cách kéo dài cuộc điều tra, vì hiểu rằng CS có nhiệm vụ truy tìm các tác phẩm nghệ thuật trong bộ sưu tập đã mất. Cơ quan điều tra đã 5 lần khám nhà của Vladas, trong đó có 1 lần đã sơ hở để hắn bỏ trốn khi áp giải từ Kaunas về Vilnius, nhưng đã nhanh chóng bắt lại được. Vladas còn giở thủ đoạn khai lung tung về địa điểm hoặc người mà hắn đã tẩu tán bộ sưu tập để cơ quan điều tra mất thời gian xác minh.
Các nhà điều tra đã phối hợp với CS quốc tế tìm cách đưa CS vào vai người nước ngoài theo các đường dây buôn bán tranh tới Lithuania để gài bẫy vợ của Vladas. Bằng cách đó, họ đã thu hồi được 22 tác phẩm.
Vụ sát hại ông Ricardas Mikutavius được đưa ra xét xử. Vladas khẳng định hắn không có ý định giết giáo sĩ - người mà hắn quen biết đã 25 năm. Phán quyết của Tòa án Lithuania buộc Vladas Beleckas cùng 3 kẻ tòng phạm Ivanas Kvaskovs, Arturas Daskovskis, Valdas Puodziunas vào tội giết người và phải chịu án chung thân. Ngoài ra, Vladas Beleckas phải bồi thường cho thân nhân của Ricardas Mikutavius 400.000 euro - số tiền mà tới nay hắn vẫn chưa thực hiện.
Từ năm 2020, Vladas liên tục nộp đơn xin được giảm án nhưng tòa không chấp nhận. Dư luận cho rằng hắn sẽ phải ngồi tù cho tới cuối đời nếu không khai ra số phận của 18 bức tranh còn lại.
(Còn tiếp...)