(CATP) Trong bối cảnh TPHCM xây dựng và phát triển công nghiệp văn hóa (VH), không chỉ chú trọng phát triển điện ảnh, âm nhạc, nghệ thuật (NT) biểu diễn, mà giá trị văn hóa truyền thống cũng được tập trung bảo tồn và phát huy, trong đó có hát bội. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện đại hóa với sự xuất hiện của nhiều loại hình giải trí mới, hát bội đang đối mặt với thách thức trong việc thu hút sự quan tâm của thế hệ trẻ. Để lớp trẻ mai sau còn nghe và yêu thích hát bội, việc đưa môn NT này đến gần hơn với giới trẻ ngày nay là vô cùng quan trọng. Nhà hát NT Hát bội TPHCM cùng các nhóm nghệ sĩ (NS) trẻ đã và đang phát huy giá trị VH truyền thống này.
Đưa hát tuồng đến với thế hệ trẻ
thay vì chỉ gắn liền với các không gian biểu diễn trang nghiêm, NT hát bội đã bắt đầu có những bước chuyển mình đáng kể. Nhằm thu hút công chúng, các nghệ sĩ không chỉ biểu diễn ở sân khấu truyền thống mà còn đưa hát bội đến những không gian phi truyền thống như: Đường sách Nguyễn Văn Bình, phố đi bộ Nguyễn Huệ, trường học, quán bar. Những giai điệu trầm bổng, động tác vũ đạo và kỹ thuật hóa trang đặc trưng của hát bội trở nên cuốn hút hơn khi đặt trong bối cảnh phóng khoáng, hiện đại.
Để giúp khán giả, đặc biệt là giới trẻ, hiểu rõ hơn về NT hát bội, Nhà hát NT Hát bội TPHCM đã tổ chức các workshop chuyên sâu như: "Hát bội 101", "Ca biện phấn hành". Tại các workshop này, khán giả không chỉ được xem biểu diễn mà còn trực tiếp trải nghiệm quá trình hóa trang, thử tập hát và các động tác vũ đạo.
Ông Nguyễn Thanh Bình - Trưởng phòng tổ chức biểu diễn Nhà hát NT Hát bội TPHCM - chia sẻ rằng, ban đầu họ lo lắng về việc khán giả sẽ đón nhận thế nào, nhưng càng ngày sức lan tỏa càng mạnh mẽ hơn. Các bạn trẻ tham dự chương trình với tâm thế mong muốn được tìm hiểu về hát bội, thể hiện sự trân trọng NT truyền thống.
Nghệ thuật hát bội đến với sân khấu học đường
Trong thời đại công nghệ số, việc sử dụng MXH để quảng bá NT truyền thống là một chiến lược. Nhà hát NT Hát bội TPHCM tận dụng trang Facebook để cập nhật thông tin về lịch diễn, hoạt động và các chương trình sắp tới. Điều này giúp khán giả, đặc biệt là giới trẻ, tiếp cận dễ dàng hơn với hát bội. Việc chia sẻ hình ảnh, video về các buổi biểu diễn, hậu trường cũng tạo sự hứng thú và thu hút sự quan tâm của cộng đồng mạng.
NS hát bội cũng hợp tác với nhiều dự án NT do người trẻ khởi xướng nhằm đưa hát bội đến gần hơn với thế hệ trẻ. Một trong những dự án tiêu biểu là "Vẽ về hát bội". Dự án này đã tổ chức triển lãm và thu hút sự tham gia của các họa sĩ trẻ. Toàn bộ tác phẩm sau đó được đưa lên mạng để công chúng thưởng lãm, giúp giới trẻ tiếp cận NT hát bội một cách sáng tạo và mới mẻ.
Trong cuộc bình chọn tác phẩm VHNT tiêu biểu của TPHCM nửa thế kỷ qua, góp mặt trong top 10 vở sân khấu, có vở hát bội Lê Công kỳ án (tác giả: NSƯT Hữu Danh, đạo diễn: Nguyễn Hoàn, đơn vị thực hiện: Nhà hát NT hát bội TP). Vở tuồng ca ngợi danh tướng công thần bậc nhất của triều Nguyễn là Tả quân Lê Văn Duyệt. Vở diễn được sáng tác, dàn dựng và biểu diễn từ tháng 7/2018 đến nay, được biểu diễn nhiều nơi trên địa bàn TP, phục vụ biểu diễn tại các Khu di tích đình làng và chương trình quảng bá tại Lăng Lê Văn Duyệt, thu hút nhiều đối tượng khán giả đến xem.
Tác phẩm đạt nhiều giải thưởng, trong đó có giải Nhì lĩnh vực VHNT giải thưởng sáng tạo TPHCM năm 2021, giải Nhì lĩnh vực Sân khấu của giải thưởng VHNT TPHCM lần thứ 3 (từ 2018 - 2022)...
Bên cạnh đó, một trong những sáng kiến độc đáo là tổ chức biểu diễn trên buýt đường sông hai tầng. Hành khách khi tham gia chuyến du ngoạn trên sông Sài Gòn bất ngờ được thưởng thức những trích đoạn hát bội đặc sắc ngay trên tàu. Các NS trong trang phục truyền thống đã mang đến một trải nghiệm mới lạ, kết hợp giữa du lịch và NT, thu hút sự chú ý của cả người dân địa phương và du khách quốc tế.
Nghệ thuật truyền thống vào sân khấu học đường
theo NS Thanh Bình, việc đưa NT hát bội vào sân khấu học đường là cách hiệu quả để giới trẻ hiểu và trân trọng NT truyền thống. Các NS hát bội đã phối hợp với các trường học tổ chức các buổi biểu diễn, giao lưu, giúp học sinh tiếp cận và hiểu rõ hơn về hát bội.
Nhiều chương trình được triển khai như: "Giữ gìn và phát huy các giá trị nghệ thuật truyền thống dân tộc" với chủ đề Nghệ thuật hát bội - Nguồn cội trăm năm tại các trường tiểu học và THCS trên địa bàn TP, nhằm giới thiệu về lịch sử và đặc trưng của hát bội, tổ chức các buổi biểu diễn trực tiếp, giúp học sinh có cơ hội trải nghiệm và hiểu rõ hơn về loại hình NT này.
Đưa hát bội đến gần hơn với sinh viên, có các chương trình như: "Giới thiệu loại hình NT hát bội Nam Bộ" giúp sinh viên hiểu rõ hơn về giá trị VH và NT của hát bội; chương trình "Tinh hoa hát bội" giới thiệu sự kết hợp hài hòa giữa biểu cảm sân khấu, kỹ thuật hóa trang và âm nhạc truyền thống.
Những nỗ lực của các NS trong việc tổ chức các chương trình biểu diễn và giao lưu tại các sân khấu phi truyền thống đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy NT hát bội. Việc tiếp cận giới trẻ thông qua các hoạt động sáng tạo và linh hoạt không chỉ giúp họ hiểu và trân trọng hơn giá trị VH truyền thống mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc, bảo đảm sự tiếp nối và phát triển bền vững của NT hát bội trong tương lai.
Tôn vinh những nét VH truyền thống của người dân Nam Bộ, từ giữa tháng Giêng đến hết tháng 3 âm lịch, hầu hết các các đình, miếu, lăng... tại các tỉnh Nam Bộ đều diễn ra lễ Kỳ yên. Trong đó, hát bội là loại hình NT truyền thống gắn liền với lễ Kỳ yên. Thông qua những lễ hội này, giá trị NT dân gian vẫn được duy trì và phát triển. Đối với các NS hát bội, lễ Kỳ yên không chỉ là cơ hội biểu diễn mà còn là dịp rèn nghề để tiếp tục cống hiến, truyền nghề cho thế hệ sau. Theo nghệ sĩ Thanh Bình - Trưởng phòng tổ chức biểu diễn Nhà hát NT hát bội TPHCM, các vở tuồng trong lễ Kỳ yên thường kéo dài từ 3 - 5 tiếng và đòi hỏi sự bền bỉ, nỗ lực không ngừng của NS.
Lễ Kỳ yên mang giá trị VH, lịch sử sâu sắc. Nỗ lực của các NS, đặc biệt là những người theo đuổi NT hát bội, góp phần quan trọng trong việc duy trì và phát triển lễ hội này. Trong bối cảnh hiện đại, việc bảo tồn lễ Kỳ yên và các loại hình NT liên quan cần sự chung tay của cả cộng đồng, từ chính quyền, người dân đến du khách, để lễ Kỳ yên sẽ tiếp tục là một nét đẹp VH độc đáo, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của người Việt.
Lớp nghệ sĩ trẻ như Thúy Quyên (SN 1995), từng theo học ngành hát dân tộc tại Trường Sân khấu Điện ảnh cho biết, cô đến với hát bội sau đại dịch Covid-19 và cảm thấy may mắn khi được theo đuổi đam mê, trong đó có việc biểu diễn trong các dịp lễ hội Kỳ yên.
Kiều My - NS có 19 năm theo nghề hát bội - chia sẻ: "Tôi luôn mong được hát trong chương trình thật nhiều để giữ truyền thống VH, dù tham gia chương trình này vất vả hơn các chương trình khác".