Anh thanh niên gốc Hà Nội Đoàn Dũng tình nguyện nhập ngũ, thực hiện Luật nghĩa vụ quân sự đầu tiên của Nhà nước Dân chủ Công hòa ban hành vào năm 1958. Cởi bỏ quân phục, lòng đầy khát khao mong hiến dâng sức trẻ cho Kế hoạch 5 năm xây dựng CNXH lần thứ nhất, anh thanh niên Đoàn Dũng thi và trúng tuyển vào khóa I- kỳ lạ sao cũng là khóa đào tạo diễn viên chính quy đầu tiên sau ngày miền Bắc được giải phóng.
Lớp học viên khóa ấy đã tạo thành một “Thế hệ Vàng" gồm những tên tuổi chói sáng như Thế Anh, Hà Văn Trọng, Doãn Châu,Nguyệt Ánh, Trần Minh Ngọc, Bích Lân, Xuân Chính, Minh Mẫn…
Không đẹp trai kiểu hiện đại, lịch lãm như Thế Anh, Hà Văn Trọng, Doãn Châu… Ấy vậy nhưng vẻ thô nhám, sù sì với ánh mắt tin yêu, cởi mở; với nụ cười chân thật, giản dị, cái tên Đoàn Dũng và những nhận vật ông thủ vai trong kịch, trên phim nhanh chóng chiếm được cảm tình của đông đảo người xem.
Chỉ bởi một lẽ thường tình, ngoại hình ấy; ánh mắt, cụ cười kia tạo cho các nhân vật bóng dáng rất thân thương, gần gụi của những người lao động bình thường, hiện thân của chính quần chúng lao động trên sân khấu, màn ảnh.
NSND Đoàn Dũng
Vào thời điểm những năm cuối 1960 đầu những năm 1970, văn chương, sân khấu, phim ảnh của nước Nga-Xô Viết và các nước XHCN Đông Âu ùa ập vào nước ta. Các đoàn nghệ thuật, các chuyên gia nước bạn cũng tới tấp tới Việt Nam.
Cái khó của những nghệ sỹ trẻ mới bước vào nghề là làm sao kết hợp nhuần nhuyễn giữa những yêu cầu của nghệ thuật biểu diễn hiện đại với nghệ thuật truyền thống của cha ông. Có thể kể ra đây một loạt vở kịch nghệ sỹ Đoàn Dũng đã sắm vai: “Đêm Giông tố”, “Đêm đen”, "Nhân chứng và lịch sử”, “Người cầm súng”, “Những bông hoa anh túc”…
Nói tới những vai diễn tính cách - một thế mạnh của nghệ sỹ Đoàn Dũng, khán giả yêu sân khấu thuở ấy không thể quên “Người cha thô bạo” và “Erostap-người đốt đền” của ông. Hai vai diễn khiến người xem sau vở diễn không tài nào ngủ được; buộc phải trăn trở nghĩ suy về lẽ đời, cật vấn bản thân trước câu hỏi “Tồn tại hay không tồn tại”..
Với điện ảnh, nghệ sỹ Đoàn Dũng cũng đảm nhận nhiều nhân vật trong hàng chục bộ phim như: “Biển lửa", “Tiếng gọi phía trước”, “Rừng O Thắm”, “Ngày lễ thánh”, “Trừng phạt”, “Dòng sông thơ ấu”, “Ông Hội đồng”, “Chân trời nơi ấy”.. Hai vai diễn màn ảnh - hai “tuýp” người sống ở hai thời buổi khác nhau, với những diễn biến tâm lý, với cách hành xứ rất khác nhau, nhưng trong cách thể hiện của nghệ sỹ Đoàn Dũng đã đạt tới hai hình tượng sẽ còn lưu giữ rất lâu trong lịch sử nền điện ảnh Việt Nam.
Đó là vai Trung sỹ Vệ trong bộ phim “Vĩ tuyến 17-Ngày và Đêm”- một dáng hình ngơ ngác, mệt mỏi, của thân phận lính đánh thuê vì miếng cơm manh áo nuôi đàn con dại. Đó là vai Hoàng Hoa Thám, hiên ngang, lẫm liệt, "hùm xám của vùng rừng núi Yên Thế" trong phim “Thủ lĩnh áo nâu”. Có thể nói rằng, cho đến tận hôm nay nhân vật “Anh hùng áo vải” Đề Thám vẫn là một trong không nhiều hình tượng màn ảnh động chạm tới sử sách đã được khắc họa hoàn chỉnh, công phu đến như vậy.
NSND Đoàn Dũng với các học trò xưa tại Nhà hát 5B Võ Văn Tần, TP Hồ Chí Minh
Vào sinh sống, làm việc tại TP.Hồ Chí Minh, vì tuổi tác hay vì những phép tính nghiệt ngã của cơ chế thị trường, nghệ sỹ Đoàn Dũng nhận vai diễn trên sân khấu ít dần đi. Bù đắp lại ông đã hăng hái, sôi nôi tham gia các bộ phim nghệ thuật hay thương mại, nghệ sỹ luôn luôn là mẫu mực cho lớp diễn viên con cháu đi sau noi theo về lòng yêu nghề, về ý thức trách nhiệm với vai diễn, về việc đặt những mục tiêu nghệ thuật vượt lên trên sự cám dỗ của tiền bạc..
Ngoài công tác đóng kịch, đóng phim, một phương diện cống hiến khác của NSND Đoàn Dũng là ông đã dành tâm sức, thời gian cho công tác quản lý nhà hát và giảng dạy, tổ chức, gầy dựng trường sở; góp vào việc đào tạo nhiều thế hệ đạo diễn, quay phim, diễn viên tài năng, tiếp thêm sức sống cho hoạt động sân khấu-điện ảnh, đặc biệt là của TP.Hồ Chí Minh và các tỉnh thành phía Nam của các thập niên 1980, 1990, 2000.
NSND Đoàn Dũng đã từng là Phó Giám đốc Nhà hát kịch Việt Nam, Hiệu phó Trường Điện ảnh TP Hồ Chí Minh, Hiệu trưởng Trường Cao Đẳng Sân khấu - Điện ảnh TP Hồ Chí Minh.
Nhiều học trò của ông hôm nay đã trở thành những nghệ sỹ tên tuổi được công chúng yêu sân khấu - điện ảnh tin yêu, mến mộ như Lý Hùng, Ngọc Hiệp, Việt Trinh, Hữu Nghĩa , Quyền Linh… Anh chị em nghệ sỹ này luôn luôn nhớ thầy Đoàn Dũng thường lấy câu Kiều: “ ...chữ Tâm kia mới bẳng ba chữ Tài” để nhắc nhở, khuyên bảo họ khi còn ngồi trên ghế nhà trường và sau này trên con đường sáng tạo nghệ thuật.
Tưởng thưởng những đóng góp xứng đáng của ông, ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ sỹ Nhân dân Đợt 4 năm 1997.
Vĩnh biệt NSND Đoàn Dũng, bạn hữu, đồng nghiệp, học trò nhiều thế hệ luôn ghi nhớ những công lao đóng góp của ông cho nghệ thuật diễn viên nói riêng, cho hai ngành nghệ thuật sân khấu và điện ảnh nói chung; và hứa sẽ đóng góp công sức xứng đáng để vun đắp, tưới tắm cho vườn hoa nghệ thuật nước nhà ngày càng đâm hoa, kết trái…
Gia đình chúng tôi vô cùng thương tiếc báo tin: ông Nguyễn Anh Dũng - NSND Đoàn Dũng- nguyên PGĐ Nhà hát kịch VN, nguyên Hiệu trưởng trường CĐ Sân khấu & Điện Ảnh TP.HCM, đã từ trần hồi 8h50 ngày 17-9-2018 (tức ngày 8-8 năm Mậu Tuất), hưởng thọ 80 tuổi.
Lễ viếng bắt đầu từ 8h ngày 18-9-2018, tại Nhà tang lễ TP.HCM, số 25 Lê Quý Đôn, Q.3, TP.HCM.
Lễ truy điệu và đưa tang vào hồi 6h sáng ngày 19-9-2018. Hỏa táng tại nghĩa trang Bình Hưng Hòa.
Kính báo!
Thay mặt gia đình, Trưởng nam Nguyễn Kỳ Văn