Vỏ bọc "ốc mượn hồn"
Vụ án từng gây rúng động ngày nào một lần nữa được "khui" lại, hé lộ nhiều mảng tối của thương trường những năm đầu mở cửa, đồng thời cho thấy sự kiên trì của lực lượng Công an TPHCM trong hành trình đưa kẻ phạm tội ra trước công lý.
Đầu thập niên 1990, khi thị trường gạo sôi động trở lại, hàng loạt thương lái và doanh nghiệp đổ về TPHCM tìm đầu ra xuất khẩu. Giữa "cơn sốt gạo" ấy, khu vực Bến Bình Đông (Q8 cũ) là nơi tập kết gạo từ miền Tây chở về bằng ghe, xà lan. Ngày nào cũng tấp nập hàng trăm chuyến ghe, kẻ bán người mua, tiếng xay xát rộn ràng. Trong bối cảnh đó, vào tháng 12/1991, Công ty Xuất nhập khẩu Đất Việt (đơn vị trực thuộc Bộ Nội vụ) lập xưởng gia công nông sản xuất khẩu tại số 117 Bến Bình Đông, Q8 cũ. Tuy nhiên, sau hơn một năm hoạt động không hiệu quả, xưởng phải đóng cửa, trả lại mặt bằng cho đơn vị chủ quản là Cửa hàng kinh doanh hàng điện máy, xe đạp, xe máy Hàm Tử Q., do ông Nguyễn Tiến Dũng (Cửa hàng trưởng) làm đại diện.
Võ Văn Mẩm khi bị bắt
Nắm bắt "cơ hội vàng" này, đầu năm 1993, Võ Văn Mẩm ký hợp đồng thuê lại kho trên với Cửa hàng điện máy Hàm Tử. Với cái mác tự phong "Trạm trưởng kho 117", Mẩm tự giới thiệu mình là người có quyền điều hành hoạt động chế biến và xuất khẩu gạo. Ông ta nhanh chóng tiếp cận các thương lái miền Tây: Tạ Việt Triều (Bạc Liêu), Trần Văn Bé (Đồng Tháp), Lê Văn Phúc (Tiền Giang), Trần Thị Kim Chi (Q.5)…K Không dừng lại ở đó, Mẩm còn ký kết với Công ty Đại Á (một doanh nghiệp tư nhân ở Q3 cũ) và Công ty Kinh doanh Tổng hợp Minh Hải (một đơn vị quốc doanh ở Cà Mau). Chiêu thức của Mẩm là trả gối đầu: nhận gạo, trả trước một phần, hẹn vài ngày sẽ thanh toán tiếp. Cách giao dịch này khiến đối tác vừa thấy an toàn, vừa buộc phải giao tiếp hàng mới nếu muốn lấy lại tiền cũ. Cứ thế, Mẫm trói chặt các bạn hàng vào vòng xoáy nợ nần.
Chỉ trong vài tháng đầu năm 1993, hàng loạt thương lái từ Bạc Liêu (cũ), Đồng Tháp, Tiền Giang (cũ), Cà Mau... ùn ùn chở gạo về kho 117. Tiền ứng hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng đã được rót vào tay Mẩm. Đơn cử, ông Tạ Việt Triều giao hơn 427 tấn gạo, bị chiếm đoạt 140 triệu đồng; ông Trần Văn Bé giao 113 tấn gạo, mất 65 triệu đồng; Công ty Đại Á ký nhiều hợp đồng, mất hơn 362 triệu đồng; Công ty Minh Hải ứng trước 710 triệu đồng để mua 1.000 tấn gạo, nhưng chỉ nhận hàng kém chất lượng, thiệt hại gần 493 triệu đồng... Tổng cộng, Mẩm chiếm đoạt hơn 1,146 tỷ đồng, tương đương hàng chục tỷ đồng theo giá trị hiện nay.
Đầu tháng 05/1993, khi số nợ lên tới hơn 1,1 tỷ đồng, một con số khổng lồ thời điểm đó, Mẩm đột ngột "biến mất" khiến không ít nạn nhân như ngồi trên đống lửa. Danh sách bị hại trải dài: Ông Tạ Việt Triều (Bạc Liêu) mất 140 triệu đồng; ông Trần Văn Bé (Đồng Tháp) mất gần 65 triệu đồng; ông Lê Văn Phúc (Tiền Giang cũ) mất 14 triệu đồng; bà Trần Thị Kim Chi (Q5 cũ, TPHCM) mất gần 50 triệu đồng; cửa hàng Hàm Tử, nơi cho thuê kho, thiệt hại hơn 23 triệu đồng; Công ty Đại Á (Q3 cũ, TPHCM) mất 362 triệu đồng; Công ty Kinh doanh Tổng hợp Minh Hải (Cà Mau) bị "xù” gần 493 triệu đồng sau hợp đồng 1.000 tấn gạo. Tổng cộng, Mẩm chiếm đoạt hơn 1,146 tỷ đồng, một con số khổng lồ so với giá trị đồng tiền những năm 1990.
Không chỉ tiền, trong kho 117 Bến Bình Đông còn ngổn ngang hàng nghìn bao gạo kém chất lượng và dàn máy móc chế biến. Sau khi kê biên, cơ quan điều tra bán phát mãi toàn bộ, nhưng chỉ thu được hơn 133 triệu đồng, chia lại cho các bị hại theo tỷ lệ chỉ... 11,6%.
Công lý sẽ được thực thi
Ngày 01/7/1993, Cơ quan CSĐT Công an TPHCM ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, đồng thời ban hành lệnh truy nã số 827-60 đối với Võ Văn Mẩm về các tội danh "lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa", "lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản của công dân" quy định tại Điều 135 và Điều 158 Bộ luật Hình sự năm 1985 (sửa đổi, bổ sung các năm 1989, 1991, 1992). Tuy nhiên, vào thời điểm ấy, việc quản lý dân cư còn nhiều hạn chế, kẻ phạm tội dễ dàng thay đổi nơi ở, sống lẫn lộn trong các khu lao động nghèo mà ít ai để ý. Trong khi các bị hại mòn mỏi chờ tin tức, vụ án dần bị tạm đình chỉ do không bắt được đối tượng.
Sau khi bỏ trốn, Mẩm không hề đi xa mà dọn về hẻm 88 Trường Sa (Q.Bình Thạnh cũ, TPHCM), chung sống như vợ chồng với một phụ nữ nhỏ hơn mình đúng 2 con giáp và có một con chung. Dưới vỏ bọc một người lao động bình thường, Mẩm sống lặng lẽ, hạn chế tiếp xúc bên ngoài. Những ai biết ông ta cũng chỉ nghĩ đơn giản là "người tỉnh lẻ lên thành phố mưu sinh". Suốt hơn 3 thập niên, kẻ phạm tội tưởng mình dễ dàng thoát lưới pháp luật.
Ngày 06/8/2024, sau quá trình kiên trì rà soát hồ sơ, áp dụng đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ, Công an TPHCM bất ngờ bắt giữ Võ Văn Mẩm theo đúng quyết định truy nã năm 1993. Khi bị bắt, Mẫm đã ngoài 70 tuổi, mang nhiều bệnh nền, đi lại khó khăn. Dù vậy, đối tượng đã thừa nhận toàn bộ hành vi phạm tội: lợi dụng lòng tin, chiếm đoạt tiền và gạo rồi bỏ trốn.
Ngày 12/12/2024, Cơ quan CSĐT Công an TPHCM phục hồi điều tra vụ án, phục hồi điều tra bị can. Lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú và tạm hoãn xuất cảnh được áp dụng. Đến tháng 01/2025, Viện KSND TPHCM phê chuẩn quyết định khởi tố lại. Nhiều công văn gửi khắp nơi để tìm tung tích các bị hại, nhưng phần lớn đã tản mác, không còn dữ liệu cư trú. Dẫu vậy, việc bắt giữ được Võ Văn Mẩm sau 31 năm là minh chứng rõ ràng: pháp luật không bao giờ bỏ quên tội phạm.
Hơn 1 tỷ đồng bị chiếm đoạt vào thời điểm năm 1993 tương đương giá trị tài sản cực lớn. Không ít thương lái trắng tay, gia đình lâm cảnh nợ nần. Đến nay, nhiều người đã mất liên lạc, không rõ tung tích. Một cán bộ điều tra chia sẻ: "Có lẽ điều xót xa nhất là nhiều bị hại đã không còn cơ hội đối diện kẻ lừa mình, không thể đòi lại công lý cho phần đời đã mất".
Hơn 3 thập kỷ đã trôi qua, vụ án "kho gạo 117 Bến Bình Đông" tưởng chừng đã chìm vào quên lãng giờ được lật lại. Võ Văn Mẩm sẽ phải đối diện với pháp luật, dù muộn màng. Như lời khẳng định của một điều tra viên kỳ cựu: "Pháp luật có thể chậm, nhưng không bao giờ quên. Mỗi tội ác đều có hồi kết, và sự công bằng cuối cùng sẽ tìm đến". Vụ án dẫu đã lâu, song bài học cho hiện tại vẫn còn nguyên giá trị: Doanh nghiệp cần quản lý chặt dòng tiền, tránh giao dịch "gối đầu" thiếu bảo đảm. Người dân không nên đặt niềm tin tuyệt đối vào "danh nghĩa" hay "uy tín bề ngoài". Sự cảnh giác và thận trọng là "tấm khiên" phòng ngừa hữu hiệu nhất cho những vụ lừa đảo tương tự.
Liên quan đến vụ án này, hiện Cơ quan CSĐT đang tiếp tục xác định các bị hại liên quan gồm : Ông Trần Văn Bé (SN 1954, trú tại 94 Lý Thường Kiệt 3, ấp An Thạnh A1, thị trấn Hồng Ngự, huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp); bà Trần Thị Kim Chi (SN 1955, trú tại 100B Trần Văn Kiểu, Phường 13, Quận 5, TPHCM); Cửa hàng kinh doanh hàng điện máy, xe đạp, xe máy Hàm Tử (136 Hàm Tử, Quận 5, TPHCM; đại diện: ông Nguyễn Tiến Dũng, Cửa hàng trưởng); Công ty Kinh doanh Tổng hợp Minh Hải (đơn vị quốc doanh; trụ sở: 32-42 Lê Lợi, thị xã Cà Mau, tỉnh Minh Hải, nay là tỉnh Cà Mau; đại diện: ông Nguyễn Thanh Tuấn, SN 1956, Phó Giám đốc; trú Khu tập thể Công ty Kinh doanh Tổng hợp Minh Hải, số 1 Nguyễn Tạo, thị xã Cà Mau, tỉnh Minh Hải (cũ) - nay là tỉnh Cà Mau. Qua xác minh, hiện nay chưa xác định được nơi cư trú, làm việc của các cá nhân, tổ chức nêu trên.
Để phục vụ công tác điều tra, thông qua Chuyên đề Công an TPHCM, Cơ quan CSĐT Công an TPHCM đề nghị các cá nhân, tổ chức liên quan liên hệ ngay với điều tra viên Lê Trọng Hùng, Đội 4, Phòng Cảnh sát hình sự - Công an TPHCM (459 Trần Hưng Đạo, P.Cầu Ông Lãnh, TPHCM) để làm việc. Trong thời hạn 1 tháng kể từ ngày đăng báo, nếu các cá nhân, tổ chức trên không đến liên hệ làm việc, Cơ quan Cảnh sát điều tra sẽ xử lý theo quy định của pháp luật.