Sức hấp dẫn của metro
Dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030, trong phần "Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức của TPHCM", nhấn mạnh: "TP vẫn đối mặt với nhiều khó khăn do kết cấu hạ tầng chưa đồng bộ; thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao; vấn đề ô nhiễm môi trường còn nhiều thách thức...". Đây là vấn đề rất lớn, không chỉ trách nhiệm của TPHCM mà Trung ương hoàn toàn ủng hộ và trợ lực để TPHCM giải quyết được nhiều bài toán nam giải này.
Ngày 12/7, Thủ tướng đã có chỉ đạo giải quyết vấn đề môi trường của TP như là nhiệm vụ cấp bách. TPHCM đã có chiến lược thực hiện giao thông xanh. Đó là một định hướng đúng đắn, qua chủ trương phấn đấu đến năm 2028, toàn bộ xe máy của tài xế công nghệ và nhân viên giao hàng trên địa bàn sẽ sử dụng xe điện. Việc chuyển đổi này dự kiến giúp TPHCM giảm 315 tấn CO2 và 2.000 tấn bụi mịn mỗi năm. Đồng thời, đưa ra lộ trình để người dân sử dụng xe máy điện. Đây cũng là nhiệm vụ lớn trong nhiệm kỳ tới của Đảng bộ TPHCM. Nhưng chiến lược vẫn là xây dựng hệ thống metro, đường sắt đô thị, ưu tiên đầu tư hạ tầng giao thông cho TPHCM mới. Song song đó là hệ thống xe buýt điện kết nối toàn TP.
Một khi hệ thống giao thông công cộng xanh hoàn thiện thì người dân không bị áp lực bỏ xe máy, mà gần như tự nhiên phải sử dụng phương tiện giao thông xanh, tiện lợi và an toàn, tiết kiệm nhất.
Lấy ví dụ tuyến Metro số 1 TPHCM (Bến Thành - Suối Tiên) để minh họa sức hấp dẫn của giao thông xanh. Theo Công ty TNHH Một thành viên Đường sắt đô thị số 1 (HCRU 1 - đơn vị vận hành, khai thác), tính từ tháng 01/2025 đến gần hết tháng 6, tuyến Metro số 1 đã đón khoảng 10 triệu lượt khách, doanh thu hơn 91 tỷ đồng (thu phí từ ngày 21/01/2025, do tháng đầu được miễn phí), đạt 53% kế hoạch năm 2025 và vượt 4,37% kế hoạch đề ra. Công ty đã vận hành 33.224 lượt tàu an toàn, bình quân trong giai đoạn 6 tháng đầu năm là 200 lượt tàu mỗi ngày, với 59.023 lượt khách/ngày. Đến nay, người dân ở trên trục tuyến này đã sử dụng metro để đi làm. Những số liệu này cho thấy hiệu quả của phương tiện giao thông metro và sức hấp dẫn của nó với người dân.
Bên trong nhà ga hành khách tuyến Metro số 1 TPHCM
TPHCM mới chỉ có tuyến Metro số 1, đoạn Bến Thành - Suối Tiên, dài gần 20 km. Nhiệm kỳ tới, trách nhiệm đầu tư hạ tầng cho TP, đặc biệt hệ thống metro kết nối với Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu là rất lớn và đó cũng là hướng đi đúng nhất để kết nối ba cực tăng trưởng của TPHCM trong một diện mạo mới, hướng tới một siêu đô thị hiện đại.
10 tuyến metro, đường sắt sẽ được TPHCM ưu tiên đầu tư
Người dân đang rất mong chờ những quyết sách táo bạo của lãnh đạo TPHCM về đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông. Vấn đề là làm sao thực hiện một cách nhanh chóng và hiệu quả. Mới đây, Sở Xây dựng TPHCM đã đề xuất danh mục và thứ tự ưu tiên triển khai các dự án đường sắt đô thị và metro. Động thái này dựa trên đánh giá nhu cầu phát triển thành phố sau sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.
Theo đề án này, sau khi mở rộng địa giới hành chính, mạng lưới đường sắt đô thị ở TPHCM được quy hoạch tổng chiều dài khoảng 1.012 km. Trong đó, TPHCM (cũ) gồm 12 tuyến dài 582 km; Bình Dương có 12 tuyến, dài 305 km và Bà Rịa - Vũng Tàu gồm 3 tuyến, dài 125 km.
Sở Xây dựng đề xuất, từ nay đến năm 2035 ưu tiên thực hiện 10 tuyến metro và đường sắt. Tại TPHCM (cũ) gồm các tuyến: Metro số 2, dài 48 km (3 đoạn: Bến Thành - Tham Lương, Bến Thành - Thủ Thiêm, Tham Lương - Củ Chi); nối dài Metro số 1 (Bến Thành - An Hạ, huyện Bình Chánh cũ); Metro số 3 (Hiệp Bình Phước - An Hạ, dài 45,8 km). Tuyến Metro số 4 (Đông Thạnh - Sân bay Tân Sơn Nhất - Bến Thành - Hiệp Phước, dài 47,3 km); Metro số 6 (Vành đai trong, dài 53,8 km). Tuyến đường sắt do nhà đầu tư - tập đoàn Vingroup đề xuất kết nối trung tâm TPHCM đi Cần Giờ dài hơn 48 km cũng ưu tiên đầu tư.
Các dự án được quy hoạch ở Bình Dương (cũ) nằm trong danh mục ưu tiên, gồm: Metro số 1 (TP mới Bình Dương - Suối Tiên, dài 29 km). Metro số 2 (Thủ Dầu Một - TPHCM, dài gần 22 km). Tại Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), tuyến Metro số 3 kết nối Vũng Tàu - Bà Rịa - Phú Mỹ, tiếp tục nghiên cứu kéo dài đến Sân bay Long Thành cũng được kiến nghị ưu tiên triển khai.
Dự án còn lại là đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành nằm trong danh mục đề xuất ưu tiên (trường hợp TPHCM được Thủ tướng giao làm cơ quan chủ quản). Tuyến này tổng chiều dài khoảng 48 km, kết nối TPHCM đến Sân bay quốc tế Long Thành - Đồng Nai. Đây cũng là dự án "khẩn cấp" để nối liền TPHCM với Sân bay Long Thành, hỗ trợ cho tuyến cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây đang khẩn trường mở rộng để kịp thời phục vụ việc khai thác Sân bay Long Thành một cách hiệu quả.
Ngày 12/7, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo nóng, quyết liệt giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường ở TPHCM
Theo mục tiêu của thành phố, cuối năm 2025 Metro số 2, đoạn Bến Thành - Tham Lương dài 11 km là tuyến đầu tiên được khởi công trong số các dự án trên. Tuyến này cũng sẽ triển khai theo các chính sách đặc thù mới, làm kinh nghiệm những tuyến khác. Với những dự án còn lại trong danh mục, TPHCM phấn đấu hoàn tất bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong năm 2027, khởi công giai đoạn 2027-2028 và hoàn thành vào năm 2035.
Kinh nghiệm của tuyến Metro số 1 kéo dài đến 17 năm mới hoàn thành, là bài học đắt giá để TPHCM rút kinh nghiệm triển khai nhanh chóng các dự án metro trong tương lai.
Giấc mơ xây dựng hơn 1.000 km đường sắt đô thị
Mới đây, TPHCM đề xuất lập Tổng Công ty Đường sắt đô thị để đủ sức làm hàng loạt tuyến metro. Theo đó, thành lập Tổng Công ty Đường sắt đô thị theo mô hình doanh nghiệp tổng công ty, do TPHCM nắm giữ 100% vốn điều lệ. Mô hình này phù hợp với xu hướng tổ chức, quản lý metro ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Đây là thời điểm thuận lợi để TPHCM thực hiện giấc mơ xây dựng hơn 1.000 km đường sắt đô thị, khi được áp dụng các cơ chế đặc thù từ Luật Đường sắt (sửa đổi), Nghị quyết 188 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị.
Ngày 26/3, UBND TPHCM đã ban hành kế hoạch triển khai đầu tư 7 tuyến metro với chiều dài 355 km trong 10 năm, với số vốn cần huy động khoảng 40,2 tỷ USD, theo Nghị quyết 188 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị hoàn thành vào năm 2035 và đang triển khai các gói thầu tư vấn để thực hiện các thủ tục chuẩn bị đầu tư. Nhờ cơ chế này, Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM (chủ đầu tư) vừa phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu gói thầu tư vấn lập báo cáo nghiên cứu khả thi điều chỉnh, thiết kế FEED và đấu thầu thuộc dự án xây dựng Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương). Theo đó, Nhà thầu được chỉ định thầu là liên danh Guangzhou Metro Design & Research Institute Co., Ltd. - Công ty cổ phần Tư vấn thiết kế giao thông vận tải phía Nam - Công ty cổ phần Tư vấn thiết kế cảng kỹ thuật biển - ARTELIA SAS với giá trúng thầu hơn 175,4 tỷ đồng. Liên danh nhà thầu sẽ có thời gian thực hiện hợp đồng 12 tháng.
Dự án Metro số 2 có tổng mức đầu tư khoảng 47.890 tỷ đồng. Dù được phê duyệt từ năm 2010, nhưng qua triển khai dự án liên tục gặp khó khăn, vướng mắc khiến tiến độ phải lùi đến năm 2030 mới có thể hoàn thành.
Trên thực tế, gói thầu tư vấn nêu trên nếu áp dụng theo tiến trình đấu thầu thông thường sẽ mất thời gian từ khoảng 6 - 9 tháng mới chọn được nhà thầu. Nhờ áp dụng cơ chế chỉ định thầu theo Nghị quyết 188, chỉ trong vòng hơn 1 tháng là lựa chọn được nhà thầu, để có thể khởi công trong tháng 12/2025.
Quy mô 7 tuyến metro sẽ được TPHCM triển khai đầu tư và đặt mục tiêu hoàn thành đồng loạt trong 10 năm
Cơ chế này sẽ được áp dụng cho những gói thầu tương tự khác, để đẩy nhanh tiến độ đầu tư các tuyến metro còn lại trong tương lai.
Đối với 6 tuyến còn lại, TP sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện các thủ tục để tổ chức lựa chọn nhà thầu và khởi công các dự án vào giai đoạn 2027. Công tác giải phóng mặt bằng các dự án này sẽ thực hiện từ giai đoạn 2025 - 2027.
Không chỉ kết nối giao thông xanh, với các cơ chế từ Nghị quyết 188 của Quốc hội, metro đi đến đâu, đô thị sẽ phát triển xung quanh nhà ga đến đó theo mô hình TOD (Transit-Oriented Development). Quỹ đất theo mô hình này sẽ tổ chức đấu giá để thu hút đầu tư. Mô hình này kỳ vọng sẽ làm thay đổi diện mạo một thành phố hiện đại, văn minh. Các nhà quy hoạch kỳ vọng nguồn thu từ phát triển mô hình TOD sẽ đạt 7,79 tỷ USD, đóng góp 19,3% nhu cầu vốn để xây dựng 355 km metro. Metro sẽ có vai trò dẫn dắt quy hoạch và phát triển đô thị, metro đi đến đâu TPHCM sẽ tái cấu trúc, cải tạo đô thị hiện đại đến đó. Đây là cơ chế mới, theo quan điểm giao thông đi trước mở đường.
Theo ông Trần Quang Lâm - Giám đốc Sở Giao thông vận tải TPHCM, với quyết tâm chính trị mạnh mẽ từ Trung ương tới địa phương cùng với các nhóm cơ chế, chính sách, việc hoàn thành 355km đường sắt đô thị ở TPHCM vào năm 2035 là hoàn toàn khả thi.
Người dân hy vọng một TPHCM mới với hệ thống giao thông xanh phủ khắp bằng đường sắt đô thị, cùng với một hệ thống xe buýt xanh khép kín, thì không cần những "mệnh lệnh" thay xe xăng bằng xe máy điện, họ sẽ tự biết di chuyển bằng cách nào thông minh nhất, xanh nhất và tiết kiệm, tiện lợi nhất. Một đô thị mới xanh trong tầm tay của TPHCM trong tương lai gần...