Chợ cổ và thách thức mang tên "cháy, nổ"
Chợ Bến Thành (P.Bến Thành) - cái tên chỉ cần nhắc đến đã gợi lên cả một vùng ký ức của hòn ngọc Viễn Đông. Trải qua hơn một thế kỷ dâu bể, ngôi chợ có diện tích rộng lớn khoảng 13.000m² này vẫn sừng sững như một chứng nhân lịch sử. Với hơn 1.500 sạp hàng san sát nhau, nơi đây vừa là kế sinh nhai, là ngôi nhà thứ hai của bao thế hệ tiểu thương, vừa là điểm đến không thể bỏ qua của du khách thập phương khi muốn chạm vào nét văn hóa giao thương đặc trưng của người Việt.
Thế nhưng, vẻ đẹp cổ kính ấy lại mang trong mình sự mong manh trước những nguy cơ cháy, nổ. Đặc thù của một khu chợ truyền thống là mật độ hàng hóa dày đặc từ vải vóc, quần áo, đồ thủ công mỹ nghệ cho đến các khu ẩm thực đỏ lửa quanh năm... Tất cả đều là những vật liệu dễ bắt cháy. Chỉ cần một tia lửa nhỏ từ sự bất cẩn hay một sự cố chập điện, hậu quả sẽ khôn lường.
Làm sao giữ cho "trái tim" của Thành phố luôn đập những nhịp bình an? Đó là câu hỏi lớn mà Ban quản lý chợ phường Bến Thành (đơn vị phụ trách 3 chợ: Bến Thành, Thái Bình, Dân Sinh) luôn đau đáu tìm lời giải. Và lời giải ấy không nằm ở những văn bản hành chính khô cứng, mà nằm ở chính con người - "phòng tuyến đầu tiên" được xây dựng từ ý thức và trách nhiệm.
Chợ Bến Thành thu hút đông đảo du khách đến tham quan và mua sắm
Để bảo vệ khối tài sản khổng lồ và di sản kiến trúc vô giá này, Ban quản lý chợ Bến Thành đã thành lập Đội PCCC cơ sở gồm 46 thành viên. Không phải là những người lính cứu hỏa chuyên nghiệp, họ là những cán bộ quản lý, là những tiểu thương hàng ngày tất bật cân đo, buôn bán, nhưng khi cần, họ là những "chiến binh" thực thụ. Hệ thống phòng thủ này khắp 4 khu vực của chợ. Dù ngày hay đêm, dù mưa hay nắng, lịch trực tuần tra luôn được phân công kín kẽ.
Theo chân anh Nguyễn Mạnh Thắng - một thành viên năng nổ của Ban quản lý phụ trách công tác PCCC - len lỏi giữa dòng người mua bán tấp nập, tôi mới thấm thía sự áp lực của công việc thầm lặng này. Anh dẫn tôi đi dọc các lối nhỏ hẹp, nơi hai bên là những sạp hàng chất cao vải vóc, đồ lưu niệm rực rỡ sắc màu. Giữa không gian chật chội và huyên náo ấy, những tấm biển báo "Cấm hút thuốc" (No smoking) song ngữ Việt - Anh vẫn được bố trí ở những vị trí dễ quan sát nhất tại các ngã rẽ.
"Ở đây Ban quản lý chúng tôi nhắc nhở tiểu thương và du khách liên tục, nhất là khách vãng lai. Ý thức đóng vai trò rất lớn trong công tác phòng chống cháy nổ", anh Thắng vừa đi vừa chia sẻ, đôi mắt vẫn không ngừng đảo quanh, quan sát và nhắc nhở bà con tiểu thương cẩn trọng về các mối dây điện, bếp lửa.
Biển báo "cấm hút thuốc" tại các lối đi
Nổi bật giữa rừng hàng hóa đủ loại là hệ thống đèn chỉ dẫn lối thoát hiểm (exit) màu xanh đặc trưng, cùng những chiếc đèn sự cố được lắp đặt ngay ngắn tại các cửa chính. Dù bên ngoài trời đang nắng gắt, nhưng hệ thống này luôn trong trạng thái sẵn sàng. Anh Thắng giải thích cặn kẽ: "Cơ chế hoạt động rất đơn giản, ngay khi có sự cố, điện lưới sẽ cúp toàn bộ để tránh chập cháy lan rộng. Lúc đó, dù là ban ngày nhưng khói có thể làm che khuất tầm nhìn, thì hệ thống đèn này sẽ tự động bật sáng để bà con và du khách thoát ra ngoài an toàn".
Rời khu lồng chợ ồn ào, điểm đến tiếp theo của chúng tôi là khu vực cửa Bắc, ngay lối vào cửa số 9. Tại đây, nằm khiêm nhường ngay giữa lối đi vào nhà vệ sinh là một "cỗ xe tăng", bồn nước bê-tông với dung tích 35m³.
Anh Thắng vỗ tay lên thành máy bơm mát lạnh, giọng đầy tự hào giữa tiếng ồn ào vọng lại từ phía chợ: "Khu này là trái tim của hệ thống chữa cháy tại chỗ. Chúng tôi có 1 bơm điện công suất lớn và 1 bơm xăng phụ trợ phòng khi mất điện. Những máy bơm này luôn trong trạng thái sẵn sàng chiến đấu. Đội PCCC của chợ hiện có 46 thành viên, được kiện toàn nhân sự đều đặn đầu mỗi năm. Bản thân tôi gắn bó với đội đã 2 năm, nhưng mô hình này là truyền thống được duy trì từ rất lâu rồi. Nhiệm vụ hàng ngày của chúng tôi là "đi trước một bước", tuần tra nhắc nhở bà con tiểu thương cẩn thận nguồn điện, nguồn nhiệt để ngăn chặn nguy cơ cháy nổ".
Giữ chợ như giữ nhà
Câu chuyện về PCCC tại chợ Bến Thành sẽ thiếu đi một mảnh ghép quan trọng nếu không nhắc đến những tiểu thương, những người yêu ngôi chợ này hơn bất cứ ai.
Tôi tìm gặp chị Nguyễn Tâm Hòa tại khu vực III, nơi chị kinh doanh mặt hàng hoa tươi. Giữa rừng hoa rực rỡ sắc màu, hình ảnh hai bình chữa cháy khí CO2 đỏ rực được đặt ở vị trí dễ lấy nhất trước sạp tạo nên sự tương phản đầy ý nghĩa. Chị Hòa vừa cắt tỉa cành hoa vừa cười hiền hậu khi tôi hỏi về lý do chị tham gia đội PCCC cơ sở.
"Tôi buôn bán ở đây ngót nghét hơn 20 năm rồi. Với tôi, cái chợ này là ngôi nhà thứ hai, nuôi sống cả gia đình. Nhà mình thì mình phải giữ. Chúng tôi luôn ý thức sử dụng thiết bị điện an toàn, thường xuyên lau chùi, dọn dẹp để tránh bụi bẩn bám vào gây chập cháy. Mấy anh em bảo vệ cũng đi nhắc nhở liên tục, riết rồi thành quen. Không chỉ riêng tôi mà cả chợ đều đồng lòng thực hiện, vì an toàn là cho cả cộng đồng tiểu thương chứ không riêng ai", chị Hòa vừa nói vừa ôm bình chữa cháy giới thiệu.
Ông Trần Mai Vĩ, Phó Trưởng Ban Quản lý chợ phường Bến Thành
Cách đó không xa, tại cửa 11, anh Nguyễn Tố Hữu - một tiểu thương kinh doanh trà và cà phê - lại mang đến một góc nhìn khác, mạnh mẽ và quyết liệt hơn: "Gần đây, tôi thấy báo đài đưa tin nhiều vụ cháy chung cư, nhà cao tầng gây thiệt hại lớn quá, nhìn mà xót xa. Tôi thấy mình không thể ngồi yên, cần phải hành động. Tôi tham gia các khóa huấn luyện ngắn hạn và đội PCCC cơ sở để trước hết là phòng thân, bảo vệ tài sản của mình sau đó là bảo vệ những người xung quanh".
Rời các quầy hàng, tôi trở về văn phòng Ban quản lý để gặp ông Trần Mai Vĩ - Phó Trưởng Ban quản lý chợ phường Bến Thành. "Vấn đề PCCC là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi. Tất cả trang thiết bị từ bình chữa cháy đến hệ thống máy bơm, máy phát điện đều được kiểm tra định kỳ nghiêm ngặt. Cứ định kỳ đầu tháng là chúng tôi phải xả nước thử máy bơm. Cách đây vài ngày, anh em đã cho thử tải toàn bộ các đường vòi lăng phun nước tại chợ để kiểm tra rò rỉ. Nếu phát hiện rò rỉ là thay thế ngay lập tức", ông Vĩ khẳng định chắc nịch.
Hiện nay, công tác PCCC không chỉ gói gọn tại chợ Bến Thành, Ban quản lý chợ phường Bến Thành đang hướng tới một mô hình quản lý quy mô và chuyên sâu hơn. Ông Vĩ cho biết: "Hiện tại chúng tôi đang trong quá trình kiện toàn bộ máy quản lý mới cho cụm 3 chợ (Bến Thành, Dân Sinh, Thái Bình). Ban quản lý đang rà soát, đề xuất đầu tư từ trang thiết bị đến con người. Chúng tôi cũng sẽ xây dựng các phương án tập huấn mới phù hợp với địa hình đặc thù của từng chợ và cơ chế phối hợp lực lượng để các chợ có thể hỗ trợ ứng cứu lẫn nhau khi có sự cố".
Toàn cảnh hệ thống bơm nước chữa cháy tại chợ Bến Thành
Anh Nguyễn Mạnh Thắng, Đội PCCC cơ sở kiểm tra hệ thống máy bơm
Trước khi chia tay, anh Thắng còn chỉ cho tôi xem nút nhấn báo cháy nằm tại vị trí gần cửa ra vào văn phòng: "Đây là hệ thống nút nhấn báo cháy khẩn cấp được kết nối giữa văn phòng Ban quản lý chợ về trung tâm 114. Nếu có sự cố, chúng tôi xử lý ban đầu và nhấn báo động. Lực lượng Cảnh sát PCCC&CNCH chuyên nghiệp đóng quân gần đây cùng xe cứu hỏa có thể tiếp cận hiện trường chỉ trong vòng khoảng 5 phút".
Bước ra khỏi chợ Bến Thành khi trời đã về chiều, dòng người xe cộ bên ngoài vẫn hối hả ngược xuôi. Ngôi chợ vẫn đứng đó, trầm mặc và uy nghi, bao bọc bên trong là cuộc sống của hàng ngàn con người. Câu chuyện về những người đi tuần, những tiểu thương thuộc làu cách dùng bình cứu hỏa đã để lại trong tôi một ấn tượng mạnh mẽ. Nhưng nỗi lo về "giặc lửa" vẫn luôn lơ lửng đâu đó nếu chúng ta chỉ cần một phút lơ là.
Trong hành trình mưu sinh đầy gian khó, việc kiếm sống bao giờ cũng đẫm mồ hôi và nước mắt. Tài sản tích cóp cả đời người, đôi khi chỉ trong một khoảnh khắc sơ sẩy, có thể bị ngọn lửa hung tàn thiêu rụi thành tro bụi. Đau xót hơn cả vật chất, là những mất mát về con người, những nỗi đau không gì bù đắp nổi. Chợ Bến Thành không chỉ là nơi buôn bán, đó là di sản, là văn hóa, là nhịp đập của TPHCM.
Trên đây chỉ là một lát cắt nhỏ về sự nỗ lực không ngừng nghỉ của những con người tại chợ Bến Thành. Nhưng ngọn lửa thì không biết phân biệt đâu là chợ, đâu là nhà, đâu là người giàu hay người nghèo. Đừng để sự hối tiếc đến muộn màng sau những đám khói đen kịt. Đây không chỉ là nỗi lo của cơ quan chức năng mà chính là trách nhiệm của toàn dân. Mỗi cá nhân hãy cẩn thận nguồn điện, nguồn nhiệt để bảo vệ bản thân, gia đình và những di sản như chợ Bến Thành được mãi trường tồn cùng thời gian.