Miễn học phí, giá trị không thể tính được bằng tiền
Ngày 28/2, Bộ Chính trị đã họp để kiểm điểm, đánh giá kết quả triển khai bước đầu việc thực hiện Nghị quyết 18 của Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Sau khi nghe báo cáo của Chính phủ về khả năng cân đối tài chính trong và sau quá trình tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, Bộ Chính trị quyết định từ năm học mới 2025-2026 (bắt đầu từ tháng 9/2026) thực hiện miễn toàn bộ học phí cho học sinh (HS) từ mầm non, tiểu học, trung học cơ sở (THCS) đến hết trung học phổ thông (THPT) công lập trên phạm vi cả nước.
Trước đó, theo quy định tại Khoản 3, Điều 99, Luật Giáo dục năm 2019, HS tiểu học trong các cơ sở giáo dục công lập không phải đóng học phí. Từ ngày 01/9/2024, trẻ mầm non 5 tuổi được miễn học phí, theo quy định tại khoản 6, Điều 15 Nghị định số 81. Tại TPHCM, mới đây HĐND TPHCM đã thông qua tờ trình của UBND TPHCM, từ năm học 2025-2026, tất cả HS ở TPHCM đều được miễn học phí. Tính đến thời điểm đó, TPHCM là địa phương thứ 9 của cả nước miễn học phí cho tất cả trẻ mầm non, HS các cấp.
Một hội thi ở Trường Tiểu học Tân Sơn Nhì, quận Tân Phú, đây là trường tiên tiến, hội nhập quốc tế (Ảnh: Website của trường)
Với quyết định của Bộ Chính trị, từ năm học 2025-2026, tất cả HS từ mầm non đến hết bậc THPT công lập đều được miễn học phí. Riêng HS các trường dân lập, tư thục sẽ được cấp bù học phí bằng mức học phí của trường công lập theo quy định của pháp luật. Thông tin này khiến nhiều phụ huynh hân hoan, đặc biệt là các gia đình đang có con theo học tại các trường công lập, các gia đình nghèo ở vùng sâu vùng xa, biên giới, hải đảo.
Từ năm 2016, Chính phủ đã giao Bộ Giáo dục - Đào tạo (GD-ĐT) chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng báo cáo về việc miễn học phí cho HS THCS theo lộ trình. Năm 2022, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn đã đưa ra đề xuất miễn toàn bộ học phí cho HS THCS trên toàn quốc kể từ năm học 2022-2023 nhưng chưa được chấp nhận.
Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, cả nước hiện có 23,2 triệu HS (chưa bao gồm HS học tại các trung tâm giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên); trong đó có 3,1 triệu HS mầm non dưới 5 tuổi; 1,7 triệu HS mầm non 5 tuổi; 8,9 triệu HS tiểu học; 6,5 triệu HS THCS và 3 triệu HS THPT. Bộ GD-ĐT ước tính nhu cầu kinh phí ngân sách Nhà nước phải chi trả để thực hiện miễn học phí cho toàn bộ HS từ mầm non đến THPT là khoảng 30.000 tỷ đồng.
Được biết tỉ lệ chi ngân sách trung bình cho giáo dục hàng năm của Việt Nam trong 10 năm qua ở mức 15%-19%, chưa năm nào đạt mức tối thiểu là 20% như mục tiêu đề ra. Thực ra việc miễn học phí ở các cấp học cũng không phải chưa từng xảy ra ở nước ta trong thời kỳ của những năm 70-80 của thế kỷ XX. Lúc đó, đất nước chúng ta còn vô cùng khó khăn, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã thay mặt Chính phủ công bố việc HS các bậc học phổ thông đến trường không phải đóng học phí; học viên, sinh viên các trường trung học chuyên nghiệp, các trường đại học cũng không phải đóng học phí mà còn được học bổng, dù không nhiều nhưng cũng đủ cho mọi sinh viên có điều kiện theo đuổi việc học. Điều này cũng là sự mong mỏi của Bác Hồ: "Ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành".
Giờ đây, ở thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục phổ thông mới được miễn học phí hoàn toàn. Giá trị quyết định của Bộ Chính trị không thể tính bằng tiền. Bởi đây là tiền đề để tạo nên xã hội học tập và trên hết thực hiện bình đẳng trong việc học tập cho mọi công dân ở cấp phổ thông, làm hạn chế tình trạng HS bỏ học hay không có tiền thì không thể tới trường.
"Trường tiên tiến, hội nhập quốc tế" ở TPHCM đi về đâu?
Tại TPHCM, từ năm 2005 đã thí điểm mô hình "Trường tiên tiến, hội nhập quốc tế" tại trường THPT Lê Quý Đôn, quận 3. Theo Sở GD-ĐT TPHCM, tính đến nay toàn TP có 66 trường từ mầm non đến THPT thực hiện chương trình chất lượng cao, trong đó 39 trường đã được UBND công nhận đạt yêu cầu.
Học sinh Trường Tiểu học Lê Đức Thọ, Gò Vấp là trường tiên tiến, hội nhập quốc tế theo chuẩn của Sở GD-ĐT TPHCM
Ngày 16/3/2022, UBND TPHCM ban hành Quyết định số 07/2022/QĐ - UBND quy định về tiêu chí công nhận trường thực hiện chương trình chất lượng cao "Trường tiên tiến, hội nhập quốc tế" tại TPHCM. Theo đó, mỗi bậc học mầm non, tiểu học, THCS, THPT có những tiêu chí riêng để bảo đảm chất lượng giảng dạy tiệm cận với quốc tế về cơ sở vật chất, chất lượng giáo viên, đặc biệt môn tiếng Anh... Được phép thu phí cao hơn các trường bình thường, với các khoản thu gồm: học phí theo quy định; khoản thu theo mô hình tiên tiến 1,5 triệu đồng mỗi tháng hoặc hơn; các khoản thu theo thỏa thuận khác (bán trú, xe đưa rước)...
Đây là mô hình giáo dục từng gây tranh cãi vì lấy cơ sở vật chất công, "gia công" thêm để trở thành trường tiên tiến. Tuy nhiên nhiều phụ huynh có điều kiện kinh tế thích mô hình này vì cho rằng học phí khoảng 1,5 đến 1,7 triệu đồng/tháng là khá rẻ, trong khi các trường quốc tế có học phí rất cao. Có ý kiến khác cho rằng mô hình này tạo bất bình đẳng trong giáo dục, vì ai có tiền mới có thể học trường công "tiên tiến, hội nhập quốc tế".
Ý kiến này có cơ sở, vì các quận, huyện thường chọn những trường đã có cơ sở vật chất tốt, "gia công", "xã hội hóa" thêm mà thôi. Do vậy, ngày 02/10/2024, Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật - Bộ Tư pháp đã có kết luận rằng việc UBND TPHCM ban hành quyết định số 07 là không có cơ sở pháp lý, không phù hợp về thẩm quyền quy định.
Chấp hành kết luận này, ngày 30/12/2024 UBND TPHCM đã có văn bản bãi bỏ quyết định số 07. Từ học kỳ II năm học 2024-2025, các trường đang thực hiện chương trình "Trường tiên tiến, hội nhập quốc tế" tại TPHCM đã thay đổi mức thu học phí, thu theo mức thu học phí đối với cơ sở giáo dục công lập tại Nghị quyết số 12/2024/NQ-HĐND ngày 16-7-2024 của HĐND TP. Các trường này vẫn thu các khoản dịch vụ phục vụ, hỗ trợ hoạt động giáo dục nhưng tổng mức thu mới thấp hơn nhiều so với mức thu trước đó. Với mức thu này, các khoản chi cho giáo viên theo chương trình sẽ không còn. Các hoạt động giáo dục được thực hiện trong nhà trường cũng khó khăn khi mức thu giảm.
Thế nhưng Sở GD-ĐT TPHCM vẫn chưa bỏ cuộc thực hiện mô hình các trường tiên tiến, hội nhập. Theo lãnh đạo Sở GD-ĐT TP, sẽ căn cứ khoản 3 Điều 9 Nghị định số 84/2024/NĐ-CP ngày 10/7/2024 của Chính phủ về thí điểm phân cấp quản lý Nhà nước một số lĩnh vực cho chính quyền TPHCM. Cụ thể là: "Xây dựng thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với một số cơ sở giáo dục thuộc phạm vi quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của TP" để tiếp tục đề xuất thực hiện chương trình này.
Biến trường công thành trường tư?
Một số quan điểm cho rằng muốn xây dựng trường tiên tiến, hội nhập thì xây dựng các trường tư thục, sao lại lấy cơ sở vật chất trường công để làm? Sao lại biến trường công thành trường tư? Từ mô hình tiên tiến, cũng đặt ra thực tế trường với sĩ số thấp, đóng tiền cao giống như biến trường công thành trường tư, tạo "sân chơi" cho phụ huynh có điều kiện. Trên thực tế, nhiều gia đình có con em đúng tuyến, có nhà gần trường nhưng phải tìm chỗ khác cho trẻ học vì không đủ tài chính để theo học mô hình này.
Không thể phủ nhận những lợi ích mà trường tiên tiến đem lại. Để được thụ hưởng điều kiện học tập sĩ số thấp, nhiều chương trình đổi mới, học nhiều về tiếng Anh... mà chỉ đóng thêm 1,5-1,7 triệu đồng/tháng, nếu so với học ở trường tư, ngoài công lập thì còn có thể xem là quá rẻ đối với gia đình có điều kiện. Như vậy đã tạo nên bất công trong giáo dục công lập, khi mà trong năm học tới tất cả HS đều được miễn học phí, và những HS học ở những trường này vẫn được miễn học phí.
Khác với ngành y tế (cũng phục vụ công), có dịch vụ trong bệnh viện công, ngành giáo dục không thể có dịch vụ tương tự trong các trường công lập. Đó cũng là lý do Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật - Bộ Tư pháp đã có kết luận rằng việc UBND TPHCM ban hành quyết định số 07 là không có cơ sở pháp lý, không phù hợp về thẩm quyền quy định.
Nay Bộ Chính trị miễn học phí toàn bộ đối với HS từ cấp mầm non đến hết bậc THPT, thì mô hình trường tiên tiến hội nhập có nên tồn tại và tồn tại như thế nào là câu hỏi phải được trả lời chính thức từ Sở GD-ĐT TPHCM.