Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ là động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Tham dự có ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch VCCI cùng đại diện hơn 200 doanh nghiệp.

Tại diễn đàn, TS. Nguyễn Thái Cường, Giảng viên Trường Đại học Luật TP.HCM cho rằng, trong nền kinh tế sáng tạo, thương hiệu trở thành tài sản vô hình trọng yếu quyết định sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, tại Việt Nam, tình trạng đạo nhái thương hiệu đang lan rộng với nhiều hình thức từ bắt chước trực tiếp tên, logo đến lợi dụng uy tín thương hiệu (free-riding). Điều này gây thiệt hại nặng nề cho doanh nghiệp chính thống, làm méo mó thị trường và làm suy giảm niềm tin vào chính sách bảo hộ sở hữu trí tuệ.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Viên phát biểu tại diễn đàn

Tại Việt Nam, tình trạng đạo nhái thương hiệu đang diễn ra với quy mô ngày càng nghiêm trọng. Hành vi này biểu hiện qua nhiều hình thức: sao chép trực tiếp tên gọi, bắt chước bao bì và thiết kế, sử dụng biểu tượng và logo tương tự, hoặc thậm chí mô phỏng toàn bộ chiến lược tiếp thị. Các hành vi này không chỉ gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng, mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh nơi lợi thế cạnh tranh không dựa trên đổi mới sáng tạo mà trên sự bắt chước và lợi dụng uy tín của người khác. Kết quả là doanh nghiệp chính thống mất thị phần, người tiêu dùng mất niềm tin, và toàn bộ thị trường rơi vào tình trạng “chạy theo nhái”.

Đáng lưu ý, tình trạng đạo nhái thương hiệu không chỉ dừng ở cấp độ vi mô, thiệt hại cho từng doanh nghiệp mà còn đe dọa nền tảng pháp lý và niềm tin công cộng vào hệ thống bảo hộ sở hữu trí tuệ. Đặc biệt, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm tỷ trọng áp đảo trong cơ cấu kinh tế Việt Nam, dễ bị tổn thương nghiêm trọng: mất lợi thế cạnh tranh tức thời, cạn kiệt nguồn lực pháp lý, thậm chí phá sản. Do đó, việc chống đạo nhái thương hiệu phải được nhận diện như một vấn đề chính sách công mang tính hệ thống, thay vì chỉ là một tranh chấp tư giữa các doanh nghiệp. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc thiết kế lại khung pháp luật và cơ chế thực thi nhằm bảo đảm cạnh tranh công bằng, củng cố niềm tin vào hệ thống pháp lý, và nuôi dưỡng động lực đổi mới sáng tạo, yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Diễn đàn thu hút nhiều doanh nghiệp tham dự

Thực tiễn tại Việt Nam cho thấy, hành vi đạo nhái thương hiệu xuất hiện dưới nhiều hình thức đa dạng như: Nhái trực tiếp từ sử dụng tên gọi, biểu tượng hoặc khẩu hiệu gần như giống hệt với thương hiệu gốc, thường chỉ thay đổi một vài chi tiết nhỏ để tránh vi phạm hiển nhiên. Hình thức này gây ra sự nhầm lẫn trực tiếp và làm suy giảm nghiêm trọng giá trị nhận diện thương hiệu. Một hình thức khác là nhái gián tiếp như sao chép phong cách thiết kế, bố cục bao bì, hoặc hệ thống nhận diện thị giác. Dù không trùng lặp tuyệt đối, mức độ tương tự vẫn đủ để gây nhầm lẫn trong nhận thức trung bình của người tiêu dùng.

Một loại đạo nhái khác là lợi dụng uy tín thương hiệu, tận dụng danh tiếng của nhãn hàng nổi tiếng để tạo ra sự liên tưởng, từ đó cạnh tranh bằng giá thấp hơn. Đây là biểu hiện điển hình của cạnh tranh ký sinh đã được quy định trong Luật Phòng chống cạnh tranh. Từ hệ lụy này người tiêu dùng bị đánh lừa trong quá trình lựa chọn, mất khả năng phân biệt sản phẩm thật – giả, dẫn tới xói mòn niềm tin vào thị trường.

Doanh nghiệp chính thống bị tổn thất về doanh thu, uy tín thương hiệu, đồng thời giảm động lực đầu tư vào nghiên cứu phát triển và hoạt động marketing. Đây chính là vòng xoáy càng sáng tạo càng dễ bị nhái. Nền kinh tế rơi vào tình trạng “chạy theo nhái” thay vì đổi mới sáng tạo. Hậu quả lâu dài là năng lực cạnh tranh quốc tế của hàng hóa, dịch vụ Việt Nam bị suy yếu. Một nguyên nhân cơ bản khiến đạo nhái thương hiệu diễn ra phổ biến là cơ chế xử lý chưa đủ sức răn đe và chưa kịp thời.
 

Các đại biểu tham dự diễn đàn

Để ngăn chặn hành vi đạo nhái thương hiệu, ông Võ Tân Thành cho rằng, hành vi đạo nhái thương hiệu cần được xác định đồng thời là xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp và là hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Việc bổ sung quy định rõ ràng sẽ khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo hiện nay. Ngoài ra, Việt Nam cần nghiên cứu áp dụng cơ chế bồi thường trừng phạt cho các trường hợp cố ý vi phạm nghiêm trọng, theo mô hình của Hoa Kỳ. Đây sẽ là công cụ răn đe mạnh mẽ, ngăn chặn tâm lý “chấp nhận nộp phạt để tiếp tục vi phạm”.

Đồng thời, việc luật hóa các cam kết quốc tế trong CPTPP và EVFTA sẽ giúp nâng chuẩn bảo hộ thương hiệu, bảo đảm hài hòa với xu hướng toàn cầu. Mặt khác, cần nâng cao tính răn đe, điều chỉnh mức xử phạt hành chính theo hướng tương xứng với lợi ích bất chính mà bên vi phạm thu được, thay vì ấn định theo khung cứng. Cơ chế này nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa. Song song, đó cần trao thêm quyền cho tòa án trong việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là giải pháp then chốt. Điều này cho phép loại bỏ sản phẩm nhái khỏi thị trường ngay khi phát hiện.