Bảo đảm an ninh năng lượng để phát triển bền vững

Nguồn cung trong nước không đáp ứng đủ

Tiếp tục phiên họp thứ 27, sáng 12/10, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về báo cáo giám sát chuyên đề về thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng 2016 - 2021.

Thay mặt Đoàn giám sát báo cáo, Phó Trưởng đoàn thường trực, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đánh giá, năng lượng Việt Nam giai đoạn 2016 - 2021 đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. "Sản lượng điện sản xuất toàn hệ thống hàng năm tăng, năm sau cao hơn năm trước. Hệ thống điện vận hành an toàn, ổn định. Sản lượng điện thương phẩm bình quân đầu người tăng 1,42 lần trong 5 năm, từ 1.567 kWh/người năm 2015 lên 2.219 kWh/người năm 2020..." - báo cáo nêu.

Tuy nhiên, qua giám sát, Đoàn giám sát phát hiện nhiều tồn tại, hạn chế trong phát triển năng lượng Việt Nam khiến mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đối mặt nhiều thách thức.

Đoàn giám sát phân tích, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia được đánh giá dựa trên 6 chỉ tiêu, gồm tỷ số trữ lượng và sản xuất của than, dầu thô và khí được quy đổi; sự phụ thuộc vào nhập khẩu than, dầu và khí đốt tự nhiên; tỷ trọng chi phí nhập khẩu trên tổng thu nhập quốc nội; đa dạng hóa nguồn nhập khẩu; đa dạng hóa cơ cấu dữ liệu để phát điện; cường độ năng lượng sơ cấp. Thế nhưng, có đến một nửa chỉ tiêu này đang biến động theo chiều hướng bất lợi.

Quang cảnh phiên họp

Đáng lưu ý, nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. Tài nguyên năng lượng sơ cấp Việt Nam ngày càng cạn kiệt khi thủy điện cơ bản đã khai thác hết, sản lượng dầu và khí ở một số mỏ lớn suy giảm nhanh. "Những bất cập trong cung ứng năng lượng, nhất là việc chuẩn bị nhiên liệu sơ cấp cho cung ứng, vận hành hệ thống điện hằng năm, cùng việc mất cân đối giữa cung và cầu năng lượng trong nước, nguồn phát điện giữa các vùng và một số dự án nguồn điện chậm vận hành hoặc dừng triển khai... dẫn tới tình trạng thiếu điện ở miền Bắc đầu năm 2023" - Đoàn giám sát chỉ ra.

Trong khi đó, việc triển khai quy hoạch các phân ngành năng lượng còn hạn chế, nhất là trong thực hiện Quy hoạch điện VII và quy hoạch điện VII điều chỉnh với phát triển điện mặt trời, điện gió và thủy điện nhỏ.

Dẫn kết luận của Thanh tra Chính phủ, Đoàn giám sát cho hay, việc phê duyệt bổ sung tổng số 168 dự án điện mặt trời, với tổng công suất 14.707 MW; 123 dự án điện gió (công suất 9.047 MW), phê duyệt riêng lẻ 390 dự án thủy điện nhỏ với tổng công suất 4.138 MW vào quy hoạch phát triển điện lực các cấp trong giai đoạn 2016 - 2020 đã gây ảnh hưởng đến phát điện và truyền tải điện lên hệ thống.

Việc đầu tư nguồn điện và lưới điện giai đoạn 2016 - 2021 chưa đồng bộ, cơ sở hạ tầng ngành năng lượng còn nhiều bất cập.Năng lực đấu lưới và truyền tải điện chưa đáp ứng nhu cầu phát triển các nguồn năng lượng tái tạo ở khu vực miền Trung; nguồn phát điện ở miền Bắc còn thiếu và chưa xây dựng được hệ thống kết nối năng lượng với khu vực ASEAN một cách ổn định và hiệu quả.

Cạnh đó, hạ tầng và hệ thống nhập khẩu, trung chuyển than quy mô lớn, các dự án kho cảng nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) chậm triển khai, hệ thống kho cảng xăng dầu đầu tư còn dàn trải, hiệu quả sử dụng thấp.

Bất cập trong chính sách giá

Quá trình giám sát, Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội phản ánh, chính sách giá điện còn nhiều bất hợp lý về cơ cấu phát điện, chưa bảo đảm minh bạch. "Các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng. Giá điện được điều chỉnh nhưng chưa bù đắp được chi phí đầu vào và bảo đảm lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp" - báo cáo chỉ ra.

Chưa hết, cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực được đánh giá chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng, chưa có lộ trình cụ thể để áp dụng giá điện hai thành phần. Vẫn duy trì bù chéo, giá điện sinh hoạt của người dân chi trả còn cao hơn mức giá cho nhóm khách hàng là hộ sản xuất, kinh doanh, chưa phù hợp với mục tiêu khuyến khích sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với các ngành, lĩnh vực sản xuất thâm dụng điện...

Mặt khác, chính sách giá năng lượng sơ cấp còn bất cập như việc trợ giá than cho sản xuất điện, giá khí cho sản xuất đạm, giá điện cho một số hộ tiêu thụ; việc xây dựng khung giá phát điện chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.

Trong lĩnh vực xăng dầu, đoàn giám sát cho hay, thị trường xăng dầu trong nước bị động và thiếu nguồn cung, gặp vướng mắc trong cơ chế điều hành giá.

Thảo luận sau đó, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh nhận định báo cáo giám sát đề cập đến cơ chế giá điện còn "mờ nhạt", chưa định lượng, chưa có số liệu. Ông Thanh đề nghị làm rõ hiện có chuyện người tiêu dùng đang phải bù giá cho nhà sản xuất hay không?

Chung mối quan tâm, Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường nhìn nhận, điều kiện tiên quyết để hình thành thị trường điện lực đang triển khai chậm. Chính sách giá điện, giá than, giá khí và xăng, dầu chưa hoàn thiện. "Đối với giá điện, có thể nói là thấp hơn so với trung bình của thế giới. Giá điện thấp cũng có mặt tốt nhưng cũng có mặt không tốt, một số doanh nghiệp có thể lợi dụng chính sách giá điện này" - ông Cường lưu ý.

Theo ông, nếu tình trạng bù giá, trợ giá kéo dài thì khả năng nợ xấu và khả năng phá sản của EVN là hiện hữu, do đó cần cân nhắc kỹ và sớm có cơ chế để xem xét, nghiên cứu đối với giá điện.

Chia sẻ góc nhìn, Phó Thủ trướng Trần Hồng Hà thừa nhận, thực tế khâu dễ lợi dụng nhất chính là khâu liên quan đến giá. Đặc biệt, với năng lượng tái tạo đã có nhiều chính sách, chủ trương của Đảng, Nhà nước nhưng không có quy định xác định giá như thế nào. "Một thời gian nhiều nhà máy đã cho đầu tư nhưng cuối cùng không định giá được để đưa vào lưới. Vừa rồi Chính phủ phải đưa ra giải pháp cứ tính bằng 50%, sau đó có thể kiểm toán, nhưng đến nay ngành điện và cơ quan quản lý nhà nước về điện vẫn chưa đưa ra giá, định giá thế nào đối với năng lượng tái tạo, mới chỉ định giá được với than, điện than, điện khí, thủy điện" - Phó Thủ tướng thông tin và cho rằng, thời gian vừa qua giá FIT (giá ưu đãi, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo) đã bị lợi dụng.

Liên quan đến giá FIT, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh phản ánh, vừa qua nhiều dự án được đưa vào hoạt động, có dự án được hưởng giá FIT, có dự án không được hưởng giá FIT, hoặc có dự án chỉ được hưởng 1 phần giá FIT. Các cơ quan của Quốc hội đã nhận được kiến nghị của 36 nhà đầu tư thuộc diện này. "Đoàn giám sát phải làm rõ câu chuyện này, nguyên nhân và trách nhiệm việc ban hành giá FIT đúng không? Việc hưởng giá FIT cho các doanh nghiệp có công bằng, đúng nguyên tắc và tiêu chí hay không" - ông Thanh nêu vấn đề.

Phải rõ trách nhiệm

Tham gia thảo luận, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ lưu ý, năng lượng là vấn đề quan trọng của quốc gia. "Cân đối điện, xăng dầu là những cân đối lớn của nền kinh tế liên quan an ninh năng lượng, an ninh kinh tế" - Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Cho rằng việc chọn chuyên đề giám sát là trúng và đúng, nhưng Chủ tịch Quốc hội băn khoăn, liệu việc ban hành nghị quyết này có khác gì so với lúc không có nghị quyết, vì nhiều nội dung vấn đề chưa rõ, đánh giá còn mang tính định tính. "Báo cáo giám sát đã làm rõ việc kết hợp với giám sát về thực hành tiết kiệm chống lãng phí trong một loạt dự án năng lượng nguy cơ thất thoát, lãng phí lớn hay chưa? Tôi mới đi Cần Thơ về, chuỗi khí điện Lô B và Ô Môn, cả thượng và hạ nguồn đều tắc, giữa PVN, EVN và các bộ ngành đều tắc" - lãnh đạo Quốc hội phản ánh.

Nhấn mạnh giám sát phải chỉ ra được trách nhiệm, Chủ tịch Quốc hội chưa hài lòng khi nội dung này "chỉ có 8 dòng trong dự thảo nghị quyết mà cũng nói chung chung".

Lưu ý pháp luật chính sách thì nhiều, Chủ tịch Quốc hội khuyến cáo: "Báo cáo phải chỉ ra được cái gì là trọng tâm. Việc ban hành nghị quyết cần chỉ ra được những việc lớn phải làm trong giai đoạn tới, phải tạo ra được chuyển biến thiết thực. Vấn đề quan trọng là chúng ta có kiến nghị, đề xuất có đúng hay không, vì quốc dân, đồng bào hay không chứ không phải vì một động cơ gì”.

Nêu ý kiến, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị cần đánh giá được những ách tắc, vướng mắc trong điều hành giá điện, giá than, giá khí và xăng, dầu vừa qua, nguyên nhân và trách nhiệm thế nào.

Ông cũng yêu cầu đánh giá kỹ hơn thực trạng thực hiện quy hoạch điện VII, điện VII điều chỉnh, những vướng mắc giữa quy hoạch và truyền tải điện ra sao, để xảy ra tình trạng điện thì thừa nhưng không hòa được lưới điện quốc gia. "Một số doanh nghiệp rất bất bình và không tin vào chính sách năng lượng của chúng ta. Quy hoạch thì vượt công suất truyền tải, đến khi người ta có điện rồi ông không hòa lưới cho người ta. Có vấn đề gì trong đấy không? Lợi ích nhóm không?" - Phó Chủ tịch Quốc hội đặt câu hỏi.

Ông Phương khẳng định, đây là vấn đề Đoàn giám sát cần phải làm rõ, làm nghiêm túc, "chứ cứ nói chung chung thì không bao giờ khắc phục được".