Bây giờ, nhắc đến Đồng Tháp Mười, phần đông chúng ta đều hình dung sơ nét về vùng đất đặc biệt này. Nhưng non thế kỷ trước, nơi đây vẫn còn hoang vu, xa lạ, ít người biết đến… Bắt đầu viết vào năm 1944 nhưng sau đó bản thảo bị mất, đến năm 1954, cuốn sách "Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười" của Nguyễn Hiến Lê mới chính thức ra đời, là một tác phẩm du ký kết hợp biên khảo, không chỉ tái hiện sinh động cảnh sắc và con người vùng Đồng Tháp Mười mà còn khắc họa những giá trị văn hóa, lịch sử và tình cảm sâu sắc của vùng đất Nam bộ. Qua từng trang sách, tác giả đã mang đến cho độc giả những trải nghiệm chân thực, từ những chuyến đi kinh lý trên các con sông, kinh rạch đến những câu chuyện đời thường của người dân miền Tây…
Vẻ đẹp thiên nhiên và sự gắn bó với vùng đất Đồng Tháp Mười
Một trong những ấn tượng mạnh mẽ nhất từ cuốn sách là cách Nguyễn Hiến Lê mô tả vẻ đẹp thiên nhiên của Đồng Tháp Mười – một vùng đất hoang sơ, rộng lớn nhưng đầy sức sống. Tác giả không chỉ ghi lại cảnh sắc mà còn thể hiện sự gắn bó sâu sắc với vùng đất này. Trong đoạn văn miêu tả cảnh Tết ở làng quê Đồng Tháp, ông viết: “Chiều mùng một Tết, tôi và vài anh em ra sau nhà; nhìn sương, khói phủ rặng tre ở rạch Trà Bông, tôi bồi hồi nhớ những bụi tre ở Sơn Tây, và trong cảnh xa quê tôi yêu ngay làng đó, một điểm trên Đồng Tháp như quê hương thứ hai của tôi vậy”. Điều này cho thấy sự rung động của tác giả trước vẻ đẹp bình dị của vùng quê Nam bộ. Hình ảnh sương khói, rặng tre gợi lên một không gian thôn dã thân thuộc, khơi dậy nỗi nhớ quê hương và tạo nên một mối liên kết tình cảm giữa tác giả với Đồng Tháp Mười. Cảnh sắc ấy không chỉ là một bức tranh thiên nhiên mà còn là nơi gửi gắm tình yêu quê hương, đất nước của tác giả.
Bìa cuốn sách xuất bản năm 1971
Nguyễn Hiến Lê còn khắc họa vẻ đẹp thơ mộng của vùng sông nước qua những chuyến đi trên kinh rạch. Ông miêu tả: “Trăng trôi với nước, trăng tắm dưới nước, trăng nhảy múa trên ngọn dừa, trăng rung rinh trên ngọn cỏ, trăng chảy trên vai tròn trặn của thiếu nữ, trăng vương chòm râu bạc phơ của ông già…”. Hình ảnh ánh trăng hòa quyện với sông nước, cây cỏ và con người tạo nên một bức tranh lung linh, huyền ảo. Nguyễn Hiến Lê không chỉ ghi lại cảnh vật mà còn truyền tải cảm xúc say mê, khiến người đọc như được hòa mình vào không gian thơ mộng của Đồng Tháp Mười. Những mô tả này làm nổi bật vẻ đẹp thiên nhiên đặc trưng của vùng đất, đồng thời khơi gợi lòng yêu thiên nhiên và sự trân trọng đối với đất, với người.
Tình người Nam bộ chân chất và hào sảng
Cuốn sách để lại ấn tượng sâu sắc về tình người Nam bộ – sự chân chất, hào sảng và hiếu khách. Nguyễn Hiến Lê đã ghi lại những câu chuyện đời thường, từ những cuộc gặp gỡ đến những khoảnh khắc sẻ chia đầy nhân ái. Một câu chuyện đáng nhớ là khi tác giả được một bà cụ mời vào nhà nghỉ chân trong đêm khuya: “Một bà già ở trong nhà đằng hắng hỏi tôi. Tôi đáp. Tức thì có tiếng lục đục, rồi tiếng quẹt; một tia sáng lọt qua tấm vách lá và một bà cụ mở cửa, mời tôi vào. Căn nhà nhỏ quá, chừng sáu thước vuông, kê mỗi một bộ ván gỗ tạp. Một cô độ mười bảy, mười tám, xếp vội mùng, mền, chào tôi rồi đứng nép vào một bên. Tôi ân hận đã làm mất giấc ngủ của chủ nhân, xin lỗi bà cụ rồi trở ra đứng ở trước cửa, nhưng bà cụ không chịu, nhất định bắt tôi vào ngồi nghỉ trong nhà vì "ngoài đó gió lạnh lắm"”. Câu chuyện này không chỉ thể hiện sự hiếu khách mà còn cho thấy tấm lòng nhân hậu của người dân Nam bộ. Hành động ấy phản ánh một nét đẹp văn hóa đặc trưng của người miền Tây – luôn rộng mở và sẵn lòng giúp đỡ người khác.
Bìa cuốn sách xuất bản năm 2018
Hay tác giả kể về lần được mời ăn bữa cơm thịnh soạn: “Tôi được chủ nhân, một bà già góa chỉ đủ ăn chứ không giàu, tiếp đãi một cách cực kỳ đôn hậu, cố giữ tôi lại dùng một bữa thịnh soạn do chính tay bà nấu lấy và khi từ biệt bà, xuống ghe thì đã thấy ở dưới ghe, năm, sáu chục trái quýt và hai ba nải chuối”. Sự tiếp đãi tận tình đó là minh chứng cho tinh thần phóng khoáng, trọng nghĩa tình của người Nam bộ. Những chi tiết này không chỉ làm nổi bật tính cách con người nơi đây mà còn khiến độc giả cảm nhận được sự ấm áp và gần gũi trong các mối quan hệ cộng đồng.
Giá trị văn hóa và lịch sử của vùng đất
Cuốn sách còn là một công trình biên khảo, ghi lại những giá trị văn hóa, lịch sử của Đồng Tháp Mười. Nguyễn Hiến Lê đã cẩn thận ghi chép, đối chiếu các dữ liệu để tái hiện một cách toàn diện vùng đất này. Ông đã dành nhiều thời gian và công sức để thu thập tài liệu về địa lý, thủy học, kinh tế, phong tục, lịch sử, bản đồ để tham khảo… Điều đó cho thấy sự nghiêm túc và tâm huyết của tác giả trong việc nghiên cứu về Đồng Tháp Mười. Ông không chỉ kể lại những trải nghiệm cá nhân mà còn cung cấp thông tin khoa học, giúp độc giả hiểu rõ hơn về vùng đất đến giữa thế kỷ XX vẫn còn ít được biết đến này. Những nỗ lực ấy đã biến cuốn sách thành một tài liệu quý giá, góp phần bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa, lịch sử của Nam bộ.
Ngoài ra, tác giả còn đề cập đến tinh thần yêu nước của người dân Đồng Tháp Mười, qua những câu chuyện về các chí sĩ như Nguyễn Quang Diêu hay cụ Hương Sơn (chính là bác ruột của mình), cùng rất nhiều người khác không có đầy đủ tên tuổi. Những câu chuyện đó thể hiện tinh thần bất khuất, không quỳ gối trước sức mạnh và sự mua chuộc của chính quyền thực dân, từ đó không chỉ làm nổi bật khí chất của người dân Nam bộ mà còn khẳng định Đồng Tháp Mười là một vùng đất giàu truyền thống yêu nước.
Phát triển du lịch trên Đồng Tháp Mười - Ảnh: ST
Tầm nhìn về tương lai và thông điệp đoàn kết
Cuốn sách còn mang một tầm nhìn về tương lai của Đồng Tháp Mười. Nguyễn Hiến Lê đã dự đoán về sự phát triển của vùng đất này khi được khai phá: “Một khi khai phá rồi, cánh Đồng Tháp Mười sẽ có một tương lai rực rỡ không kém cánh đồng Bạc Liêu, Cà Mau. Số cá sẽ bớt đi nhiều – vì đất chỗ nào thành ruộng thì cá ít ở, song người ta vẫn có thể đào hầm nuôi cá. Còn ruộng thì sẽ bát ngát, lúa sẽ chất thành núi”. Lời dự đoán này cho thấy sự lạc quan và niềm tin của tác giả vào tiềm năng của Đồng Tháp Mười. Ông không chỉ nhìn thấy vẻ đẹp hiện tại mà còn hình dung một tương lai phồn thịnh, nơi vùng đất hoang sơ sẽ trở thành vựa lúa trù phú.
Đặc biệt, Nguyễn Hiến Lê đã gửi gắm một thông điệp về sự đoàn kết giữa các vùng miền. Ông viết: “Tôi mong rằng đọc xong cuốn này, đồng bào Trung, Bắc hiểu đồng bào miền Nam hơn và hết thảy chúng ta đoàn kết, tương thân tương ái nhau hơn”. Thông điệp này phản ánh khát vọng của tác giả về một đất nước thống nhất, nơi người dân từ các vùng miền khác nhau có thể thấu hiểu và gắn bó với nhau. Cuốn sách, vì thế, không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một lời kêu gọi xây dựng tình đoàn kết dân tộc.
*
Bảy ngày trong Đồng Tháp Mười là một tác phẩm giàu giá trị, mang đến cho độc giả những ấn tượng sâu sắc về thiên nhiên, con người và văn hóa của vùng đất Nam bộ. Qua ngòi bút tinh tế, tình cảm của Nguyễn Hiến Lê, vùng Đồng Tháp Mười hiện lên như một bức tranh sống động vừa thơ mộng vừa chân thực. Hơn hết, tác phẩm còn truyền tải một thông điệp nhân văn về sự đoàn kết, khiến người đọc không chỉ yêu thêm một vùng đất mà còn trân trọng hơn những giá trị của đất nước Việt Nam.