(CATP) Cuốn sách Phạm Xuân Ẩn, tên người như cuộc đời của nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Hải, do Nhà xuất bản Công an Nhân dân ấn hành từ 23 năm trước, và được Nhà xuất bản Tổng hợp TPHCM tái bản nhiều lần. Thiếu tướng Phạm Xuân Ẩn (1927 - 2006) - nhà tình báo tầm cỡ với những chiến công xuất sắc và lòng trung thành cao cả. Được đào tạo nghề báo ở Mỹ, trở về Sài Gòn, buổi đầu ông làm việc cho Việt Tấn xã. Là phóng viên, đặc phái viên của Hãng thông tấn Reuters và các báo Time, New York Herald Tribune, The Christian Science Monitor... đồng thời ông Ẩn cộng tác với nhiều tờ báo danh tiếng khác, trở thành một nhà báo gạo cội. Dưới vỏ bọc hoàn hảo ấy, ông hoạt động hết sức hiệu quả và đóng góp cực kỳ to lớn cho Cách mạng. Năm 1976, Phạm Xuân Ẩn được tuyên dương Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân.
Cuộc đời và sự nghiệp của ông Ẩn hấp dẫn những người cầm bút, đã có nhiều phim và sách, báo, đề cập. Tuy nhiên, để khai thác nhân vật đặc biệt không hề dễ dàng, bởi ông vốn dĩ rất kín đáo và hài hước, không muốn nói về bản thân; vả lại thời điểm ấy chưa được phép công khai viết về các nhà tình báo.
Nhờ vào sự kiên trì, bền bỉ, bằng lối cư xử thật thà và tò mò một cách chân thành, cuối cùng nhà văn kỳ cựu Nguyễn Thị Ngọc Hải cũng tiếp cận và đối thoại được với vị tướng tình báo. Từ năm 1992, bà dần đưa nhân vật của mình "lộ" sáng, nhưng 10 năm sau cuốn sách Phạm Xuân Ẩn, tên người như cuộc đời mới được xuất bản. Sử dụng thể loại phi hư cấu (Nonfiction) để tái hiện cuộc đời và sự nghiệp lẫy lừng của Phạm Xuân Ẩn, cẩn trọng và kỹ lưỡng, nhà văn chọn cho mình một lối đi riêng, khó ai có thể bắt chước. Bà tâm sự: "... Tôi muốn mọi người Việt Nam được đón lấy những gì dịu dàng nhất, can đảm nhất, yêu thương con người nhất, từ cuộc đời của một con người cao gầy, mỏng manh như cây sậy. Sức mạnh của con người được lấy từ một năng lượng quý báu và thần diệu nào đã ban cho? Nếu như bạn đọc nào ao ước cùng tôi điều đó thì hãy đọc cuốn sách này".
Bìa sách tiếng Nhật
Nhận xét về cuốn sách Phạm Xuân Ẩn, tên người như cuộc đời, Giáo sư Larry Berman, tác giả cuốn Điệp viên hoàn hảo bằng tiếng Anh (khi chưa xuất bản ở Việt Nam) đã ghi lời đề tặng nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Hải: "Cuốn sách của bà đã mở đường cho tất cả chúng tôi. Trong tất cả những người viết về Phạm Xuân Ẩn, bà là người hiểu rõ chủ nghĩa nhân văn của ông ấy hơn ai hết" (Your biography of Pham Xuan An led the way for the rest of us. You know Ans humanity better than anyone who write his story).
Tác phẩm đoạt Giải A Cuộc vận động viết tiểu thuyết và ký về đề tài "Vì an ninh Tổ quốc, vì bình yên cuộc sống" của Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam; sau đó tiếp tục được vinh danh Giải A Văn học 10 năm (1995-2005) của Hội Nhà văn Việt Nam và Bộ Công an.
Tháng 9/2025, cuốn sách Phạm Xuân Ẩn, tên người như cuộc đời được dịch ra tiếng Nhật, VISTA P.S ấn hành. Đây là nhà xuất bản chuyên dịch và in sách liên quan đến Việt Nam mà người Nhật quan tâm. Chuyển ngữ là cô Shibuya Yuki - nhà nghiên cứu Đông Nam Á ở Đại học Kyoto, giảng viên bán thời gian tại Đại học Hosei (Nhật Bản). Cô từng theo học tiếng Việt tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM.
Trả lời câu hỏi của nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Hải, lý do xuất bản cuốn sách này ở Nhật, ông Sa Kai - Chủ VISTA P.S - cho biết, về cuộc chiến tranh Việt Nam, có nhiều sách rồi nhưng chưa có cuốn nào phân tích xem vì sao người Việt kiên cường chiến đấu và chịu đựng cuộc sống khắc nghiệt trong suốt nhiều năm như vậy. Tôi nghĩ bây giờ mới xuất bản cuốn sách của bà là đã chậm trễ rồi. Chúng tôi bán cuốn sách này qua các cửa hàng sách online trên Amazon, Rakuten, Yodobashi, Kinokuniya, Maruzen. Đồng thời quảng bá sách tới các thư viện trường đại học và các tỉnh thành của Nhật Bản. Sách có giá 4.290 yên.
Ông Sa Kai bật mí: Sau khi đọc cuốn sách này, tôi hiểu vì sao các nước lớn không thể dùng vũ lực để kiểm soát và khuất phục Nhân dân các nước nhỏ. Thời tôi còn trẻ ở Nhật có làn sóng phản chiến mạnh mẽ phản đối Mỹ xâm lược Việt Nam.
Dịch giả Shibuya Yuki còn chia sẻ: Tôi nghĩ ông Phạm Xuân Ẩn được bạn đọc chú ý không chỉ vì làm tình báo đã đạt được những điều tình báo khác không thể - mà qua sách của bà Nguyễn Thị Ngọc Hải viết nên chân dung con người ông, giúp thế giới biết được những gì người Việt Nam coi trọng và những gì họ không thỏa hiệp. Dù có những điều không dễ hiểu với người Nhật nhưng đọc sách này rồi họ sẽ hoàn toàn đồng ý với câu trả lời của ông Ẩn với báo chí: "Cuốn sách của chị Nguyễn Thị Ngọc Hải tương đối đúng" (Báo Lao động).
Cuốn sách Phạm Xuân Ẩn, tên người như cuộc đời được phát hành tại Nhật Bản, thêm một dịp để bạn đọc xứ Phù Tang hiểu về đất nước, về con người Việt Nam bình dị đã làm nên những điều kỳ diệu, lớn lao, mang tầm quốc tế.