Đặt tên "không đụng hàng"
Đối với khán giả lớn tuổi hay nghệ sĩ kỳ cựu, họ tỏ ra không mấy hài lòng với việc lấy nghệ danh "sính ngoại" để hoạt động trong làng giải trí, nhưng với những khán giả trẻ thì lại đặc biệt yêu thích vì theo họ, chúng lạ và hợp xu hướng. Thậm chí, khi nhìn vào biển quảng cáo của một lễ hội âm nhạc, đôi khi khán giả sẽ bất ngờ vì thật khó để tìm thấy một cái tên tiếng Việt quen thuộc. Từ nhà sản xuất cho đến nhạc sĩ, ca sĩ, nhóm nhạc, vũ công,... đều mang những cái tên mà mới nghe qua, chẳng ai nghĩ đó là nghệ sĩ của Việt Nam.
Nhiều nghệ sĩ cho rằng, đặt nghệ danh "không đụng hàng" là cách để tạo sự khác biệt về cá tính cũng như nhấn mạnh phong cách âm nhạc mà họ theo đuổi. Có thể kể đến hàng loạt cái tên rất lạ, như: King Lady, Mr.T, Yanbi, Kimmese, Masew, Xesi, Da LAB, Erik, Karik, Rum, Orange, Only C, Issac, Jun, Andiez... Bên cạnh đó, một số nghệ sĩ trẻ cũng chọn cách dùng nửa Tây nửa Việt như một cách giúp khán giả không nhầm lẫn mình với nghệ sĩ Thái Lan hay Hàn Quốc như Soobin Hoàng Sơn, Noo Phước Thịnh, Hòa Minzy, Hoàng Yến Chibi, Ali Hoàng Dương, Kai Đinh, Rocker Nguyễn, Cường Seven...
Nghệ danh thuần Việt như: Đàm Vĩnh Hưng, Thu Minh, Mỹ Tâm, Hồ Ngọc Hà, Tuấn Hưng vẫn là những ngôi sao hàng đầu Việt Nam
Giải thích về việc lấy nghệ danh gắn với tên tiếng nước ngoài, nhiều nghệ sĩ cho biết, một phần họ muốn hướng bản thân ra thế giới, phần vì yêu thích nghệ sĩ nước ngoài. Mỗi cái tên đều có ý nghĩa nhất định, hoặc vô tình gắn bó với họ trong quá trình tham gia hoạt động nghệ thuật. Chia sẻ về việc chọn nghệ danh, ca sĩ Sơn Tùng M-TP (tên thật Nguyễn Thanh Tùng) cho biết: "Tùng là cây tùng, Sơn là núi. Sơn Tùng là cây tùng mọc trên núi, vươn cao đón ánh nắng mặt trời. Tôi đổi nghệ danh này vì muốn đánh dấu bước tiến vào thế giới âm nhạc, trưởng thành hơn và tiến xa hơn". Với M-TP được giải thích là chữ M viết tắt của music (âm nhạc), T là tài năng và P là phong cách. Đây là ý nghĩa của nghệ danh mà Nguyễn Thanh Tùng chọn cho mình khi hoạt động showbiz.
Diễn viên Angela Phương Trinh và ca sĩ Jolie Phương Trinh có tên thật giống nhau là Phương Trinh, chỉ khác họ. Cả hai đổi tên để tránh sự nhầm lẫn. Theo đó, với Angela Phương Trinh, "Angela" mang theo mong muốn tỏa sáng như thiên thần của nữ diễn viên. Trong khi đó, Jolie Phương Trinh đổi tên từ năm 2014 để tránh trùng tên và bày tỏ tình yêu với thần tượng Angelina Jolie. Ca sĩ Noo Phước Thịnh cũng có nghệ danh xuất phát từ biệt danh dùng ở nhà. Vì anh sinh ra gần dịp Giáng sinh nên cha mẹ gọi anh là No (Noel - PV). Tuy nhiên, No có nghĩa là "không" trong tiếng Anh. Do đó, anh quyết định đổi thành Noo và ghép với tên thật.
Hay như ca sĩ Nguyễn Thùy Chi cũng lấy nghệ danh là Chi Pu. Cô cho biết, nghệ danh này ghép giữa tên thật và biệt danh ở nhà là Pooh (nhân vật hoạt hình). Sau này, khi nổi tiếng, cô dùng Pu thay vì Pooh bởi cô muốn có nghệ danh thuần Việt. Hotgirl Midu tên thật Đặng Thị Mỹ Dung, nữ hotgirl chia sẻ, cái tên Midu chính là ghép từ 2 chữ đầu tiên trong tên thật của mình là Mỹ Dung, nhưng cô đổi Y dài thành I ngắn cho dễ đọc. Đây là biệt danh theo trào lưu của lớp học trong những năm cấp 3. Sau này khi hoạt động nghệ thuật nữ diễn viên cũng dùng biệt danh Midu này thành nghệ danh hoạt động nghệ thuật của mình.
Nhiều sao Việt dù sinh sống nhiều năm ở nước ngoài nhưng khi trở về nước hoạt động nghệ thuật vẫn giữ tên thuần Việt
Quán quân Giọng hát Việt 2017 có nghệ danh Ali Hoàng Dương. Nam ca sĩ chia sẻ, anh muốn dùng tên mới đặt trước tên thật để tạo ấn tượng với khán giả. Lần đầu xuất hiện trong Giọng hát Việt, Hoàng Dương cho biết, từ Ali được lấy từ tên của cựu vận động viên Muhammad Ali.
Hòa Minzy tên thật là Nguyễn Thị Hòa. Nghệ danh này cô ghép từ tên thật của mình và cựu thành viên nhóm nhạc 2NE1: Minzy. Thời điểm tham gia cuộc thi Học viện ngôi sao, cô biểu diễn phân đoạn của em út nhóm 2NE1. Từ đó, Hòa Minzy bắt đầu trở thành nghệ danh của cô. Hay như ca sĩ Orange, tên thật Khương Hoàng Mỹ, khi phát hành ca khúc "Người lạ ơi" vào thời điểm đầu năm 2018, cô sử dụng nghệ danh Orange. Nói về việc sử dụng nghệ danh hoàn toàn mới, nữ ca sĩ giải thích: "Ngày xưa, khi tôi sáng tác, tôi lấy nghệ danh Quýt. Nhưng tên Quýt trong tiếng Anh khá dài, do đó tôi đổi sang Orange (cam)". Dù chọn ngẫu nhiên nhưng cô cảm thấy đây là cái tên đáng yêu. Với Orange, cái tên này cũng đặc biệt ý nghĩa bởi vừa đổi tên, cô đã có ca khúc hit được đông đảo khán giả biết đến và yêu thích.
Giữ gìn bản sắc tiếng Việt
Mặc dù những cái tên rất... Tây xuất hiện ngày càng nhiều trong lành giải trí Việt. Song, những nghệ sĩ nổi tiếng nhất với mức cát sê cao ngất ngưởng đều đa phần là những cái tên thuần Việt. Từ Mỹ Tâm, Đàm Vĩnh Hưng, Hồ Ngọc Hà, Thu Minh, Hồ Quỳnh Hương, cho đến những ngôi sao trẻ được yêu thích như Hương Tràm, Trúc Nhân, Văn Mai Hương, Bảo Anh,... họ đều là những người tiên phong trong âm nhạc và cống hiến cho khán giả những sản phẩm chất lượng. Trong khi đó, không ít những nghệ danh "sính ngoại" lại dần chìm vào quên lãng ở nền giải trí trong nước, chứ chưa nói đến khả năng lấn sân ra nước ngoài.
Cũng cần biết rằng nhiều nghệ sĩ từng một thời gian dài sinh sống, học tập và tiếp xúc với văn hóa phương Tây như Hà Anh Tuấn, Tóc Tiên, Thanh Bùi, Dương Triệu Vũ... khi trở về nước hoạt động, họ vẫn một lòng với cái tên thuần Việt của mình. Cũng không phải không có nghệ sĩ gốc Việt thành công ở nước ngoài nhưng vẫn giữ tên gốc của mình. NSND Đặng Thái Sơn - người mang niềm kiêu hãnh của Việt Nam vươn ra thế giới dù có quốc tịch Canada từ rất lâu nhưng bao năm qua, ông vẫn giữ nguyên tên Việt của mình.
Nhóm nhạc nam Uni5 với phong cách âm nhạc ngoại và 6 thành viên có tên cũng rất ngoại: Toki, K.O, Toof.P, Cody, Lục Huy, Tùng Maru
Mặt tích cực của xu hướng này không thể phủ nhận: nghệ sĩ có tên tiếng Anh đạt lượt nghe quốc tế cao hơn 3,2 lần (Spotify Vietnam), thu hút đầu tư nước ngoài và tạo cơ hội xuất khẩu văn hóa. Tuy nhiên, mặt trái cũng hiện hữu rõ rệt với nguy cơ phai nhạt bản sắc, ảnh hưởng nhận diện văn hóa quốc gia và khoảng cách thế hệ ngày càng sâu sắc. Chính vì vậy, việc xây dựng Nghị định về quản lý nghệ danh trong hoạt động nghệ thuật là nhu cầu cấp bách. Nghị định này cần quy định rõ tiêu chí đăng ký nghệ danh, bảo đảm không vi phạm thuần phong mỹ tục, không trùng lặp gây nhầm lẫn. Cần thiết lập cơ chế đăng ký và bảo hộ nghệ danh, với quy định tỷ lệ sử dụng tiếng nước ngoài hợp lý (khuyến nghị không quá 50%) và yêu cầu ghi rõ tên thật trong các hợp đồng pháp lý.
Song song đó, việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ để bổ sung quy định về bảo hộ nghệ danh như đối tượng sở hữu công nghiệp là cần thiết, bao gồm quy định thời hạn bảo hộ, cơ chế chuyển nhượng và giải quyết tranh chấp. Xây dựng Bộ Tiêu chí Nghệ danh Việt Nam với các tiêu chí cụ thể về ngôn ngữ (khuyến khích sử dụng tiếng Việt), văn hóa (không xúc phạm văn hóa dân tộc) và thẩm mỹ (phù hợp với văn hóa Việt Nam) sẽ tạo chuẩn mực rõ ràng cho việc đặt nghệ danh. Bên cạnh đó, cần xây dựng chính sách ưu đãi toàn diện cho nghệ sĩ sử dụng nghệ danh thuần Việt, bao gồm ưu tiên ngân sách Nhà nước, tạo điều kiện về mặt bằng, cơ sở vật chất, và hỗ trợ truyền thông trên các kênh quốc gia...
Đối với các hành vi nghiêm trọng như sử dụng nghệ danh xúc phạm văn hóa dân tộc hoặc cố ý gây nhầm lẫn với thương hiệu quốc gia, cần xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự. Chế tài dân sự cũng cần được áp dụng để bồi thường thiệt hại về vật chất, tinh thần và uy tín.
Xây dựng Hệ thống Đăng ký Nghệ danh Quốc gia tích hợp với Cổng Dịch vụ công Quốc gia sẽ tạo thuận lợi cho nghệ sĩ đăng ký trực tuyến và công chúng tra cứu thông tin. Ứng dụng công nghệ blockchain sẽ bảo hộ hiệu quả quyền sở hữu nghệ danh, theo dõi lịch sử sử dụng và ngăn chặn sử dụng trái phép.
Việc xây dựng hệ thống giải pháp và chế tài cho hiện tượng nghệ danh tiếng nước ngoài không phải là sự hạn chế sáng tạo hay kìm hãm hội nhập, mà là định hướng cho sự phát triển bền vững của công nghiệp giải trí Việt Nam. Thành công của hệ thống này phụ thuộc vào sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Việc xây dựng một nền công nghiệp giải trí Việt Nam mạnh mẽ, có bản sắc, có khả năng cạnh tranh quốc tế, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế và quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Trong đó, mỗi nghệ sĩ không chỉ là người làm nghệ thuật mà còn là đại sứ văn hóa, mang hình ảnh Việt Nam đến với bạn bè quốc tế thông qua tài năng và bản sắc của mình.
Sự chuyển mình của làng giải trí Việt Nam trong thời gian qua là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt trong kỷ nguyên số. Với hệ thống giải pháp toàn diện và chế tài phù hợp, làng giải trí Việt Nam sẽ không chỉ giữ được bản sắc mà còn vươn xa hơn trên trường quốc tế, góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam trong cộng đồng văn hóa toàn cầu.
Trước con số 68% nghệ sĩ trẻ sử dụng tên có yếu tố nước ngoài (Bộ VHTT&DL, 2023), việc xây dựng hệ thống giải pháp đồng bộ và chế tài phù hợp trở thành yêu cầu cấp thiết để định hướng phát triển lành mạnh, cân bằng giữa hội nhập và bảo tồn bản sắc. Hiện nay, Việt Nam đang đối mặt với những khoảng trống pháp lý đáng kể trong quản lý nghệ danh nghệ sĩ. Các văn bản hiện hành như Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Điện ảnh chỉ đề cập gián tiếp mà không có quy định chuyên biệt về nghệ danh. Sự thiếu vắng các tiêu chuẩn về sử dụng yếu tố nước ngoài, cơ chế giám sát nội dung văn hóa, và quy định trách nhiệm của công ty quản lý đã tạo ra môi trường pháp lý thiếu đồng bộ.
(CATP) Đi dọc các trục đường lớn ở Hà Nội hay TPHCM, ta dễ dàng bắt gặp một "bản đồ thu nhỏ” của thế giới, như: The River, The Galleria, Lancaster Legacy, Celadon City... Những cái tên này, xét về mặt thương mại, có lẽ đã đạt được mục đích: tạo cảm giác sang trọng, quốc tế. Nhưng đằng sau lớp vỏ hào nhoáng ấy là một câu chuyện phức tạp về văn hóa, tâm lý và sự đánh mất bản sắc. Nó giống như một cuộc "xuất khẩu" ngay trên chính quê hương mình, nơi bản sắc đô thị bị đóng gói, dán nhãn ngoại và chào bán cho chính những cư dân bản địa.
ĐĂNG HÒA - MINH LUÂN - DUY LUÂN