Kỳ cuối: Nhận diện kịch bản lừa đảo "bắt cóc online"

Bước 1: Kết bạn zalo

Nạn lừa đảo "bắt cóc online" đã xuất hiện rải rác trong khoảng thời gian từ cuối năm 2024 đến đầu năm 2025 và tăng vọt từ tháng 9 đến nay, khi mùa nhập học bắt đầu, chủ yếu nhắm vào các em sinh năm 2007 vừa trúng tuyển vào năm nhất đại học.

Anh Lê Minh, một phụ huynh ở TPHCM đang giữ SIM số điện thoại của con trai vừa đi du học cho biết, từ giữa tháng 9 đến nay, cứ vài ngày anh nhận được một cuộc gọi từ các đối tượng lừa đảo. Kịch bản thường xoay quanh một nhân viên bưu điện hay shipper gọi đến báo là có bưu kiện, gói hàng hoặc thư từ, giấy tờ từ trường gửi đến như học bạ, cần liên hệ để giao. Mới đây, anh Minh cho biết, đối tượng lừa đảo đã chuyển sang mạo danh là nhân viên ủy ban phường, ban chỉ huy quân sự phường yêu cầu nộp lại "phiếu đăng ký nghĩa vụ quân sự".

Nếu nạn nhân đồng ý kết bạn zalo với đối tượng lừa đảo, đây là bước đầu tiên đối tượng lừa đảo tiếp cận "con mồi" thuận lợi. Bước 1 cũng là điểm mấu chốt quan trọng trong các kịch bản lừa đảo "bắt cóc online", tất cả đều quy về một yêu cầu: đọc số và yêu cầu kết bạn Zalo để shipper gọi khi đến hay "nhân viên phường" gửi file mẫu phiếu đăng ký nghĩa vụ quân sự để in ra điền và nộp lại. Việc kết bạn Zalo này để phục vụ cho bước tiếp theo trong kịch bản lừa đảo: cuộc gọi video call.

Trao trả tài sản cho gia đình nạn nhân trong vụ nữ sinh ở Hà Nội bị "bắt cóc online" ngày 24/10/2025

Bước 2: Tự cách ly, cắt mọi liên lạc

Chuyển sang bước 2, vài chục phút hay vài giờ sau khi kết bạn, nạn nhân sẽ nhận được một cuộc gọi video Zalo, thế nhưng khi mở ra thì không phải là shipper hay "nhân viên phường" mà là một số "cán bộ công an" trong một phòng làm việc trang trí như một trụ sở công an thật. Sau khi quay cận cảnh bảng tên và số hiệu, "cán bộ công an" bắt đầu chuyển qua quay một kiện hàng có ghi tên, số điện thoại nạn nhân và yêu cầu xác nhận. Xong công đoạn xác nhận này, máy quay sẽ chuyển đến hình ảnh khủng bố tinh thần: quay cận cảnh gói hàng có chứa "ma túy" và hình ảnh shipper bị còng tay ngồi ở một góc trong "trụ sở công an". Với các kịch bản khác không phải là "shipper bị bắt" thì nạn nhân sẽ bị phủ đầu bằng việc "cán bộ công an" cho biết đang điều tra một vụ án rửa tiền, lừa đảo, buôn ma túy... có liên quan đến người vừa liên hệ kết bạn Zalo và yêu cầu "hợp tác điều tra".

Điểm mấu chốt thứ 2 trong kịch bản lừa đảo là đến bước 2, "cán bộ công an" sẽ yêu cầu nạn nhân tự cách ly, cắt liên lạc với người thân, bạn bè và giữ bí mật trong suốt quá trình "chứng minh trong sạch, hợp tác với cơ quan điều tra". Điều này đồng nghĩa với việc bắt đầu quá trình "bắt cóc online" bằng cách tự nhốt mình trong phòng riêng hay đi đến một khách sạn ở xa nơi sinh sống, có khi là ở địa phương khác và kết nối video liên lạc qua Zalo, Zoom để "nhận hướng dẫn" từ chúng và cách yêu cầu người nhà chuyển tiền. Việc ép nạn nhân cắt liên lạc với người thân, di chuyển đến nơi kín đáo và giữ bí mật để "hợp tác điều tra", tạo cảm giác cô đơn, phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ lừa đảo, dẫn đến trạng thái dễ bị thao túng.

Bước 3: "Chứng minh trong sạch, hợp tác điều tra"

Đến giai đoạn này, khi thấy nạn nhân hoang mang, hoảng sợ vì tưởng là thật thì xem như "cá đã cắn câu", chúng sẽ chuyển qua bước 3: "Chứng minh trong sạch". Nạn nhân sẽ bị truy bức, hù dọa hay quát tháo cho sợ hãi đến tê liệt phản xạ cảnh giác, sau đó "cán bộ công an" sẽ mở lối thoát bằng cách hướng dẫn nạn nhân "chứng minh bản thân trong sạch", không dính líu tới ma túy, tội phạm. Các kịch bản chứng minh được đối tượng lừa đảo thay đổi tùy theo nạn nhân, nhưng đều quy về điểm chính yếu là "được cha mẹ thương yêu, gia đình có điều kiện cho con học đại học".

Có trường hợp chúng gửi các thư thông báo giả mạo nạn nhân được xét học bổng du học 100%, gia đình không phải tốn chi phí gì. Tuy nhiên, gia đình phải chuyển tiền "chứng minh tài chính" vài trăm triệu đồng, sau đó sẽ được hoàn trả đầy đủ. Đánh vào tâm lý thương con của phụ huynh, chúng soạn sẵn một loạt tin nhắn thúc giục, nài nỉ để nạn nhân gửi cho cha mẹ chuyển tiền nhằm kịp "chứng minh tài chính để nhận học bổng" với hạn chót sắp hết trong vài giờ, điều này làm cho phụ huynh không có thời gian kiểm chứng thông tin và sợ mất cơ hội của con nên chuyển tiền.

Khi đã ở trong phòng cách ly, có trường hợp nạn nhân được yêu cầu bỏ hết quần áo đứng trước camera để "chứng minh trong sạch" vì trên người không có hình xăm. Tuy nhiên, ngay lập tức đoạn video này sẽ được gửi đến cha mẹ để tống tiền, nói là con họ đang bị bắt cóc và sẽ bán đi nước ngoài nếu không trả tiền chuộc. Cao tay hơn, có nạn nhân còn bị thao túng đến mức làm theo yêu cầu diễn cảnh bị tra tấn, chích điện kêu gào thảm thiết "cứu con" trong khi chỉ ở một mình trong phòng. Tương tự như clip khỏa thân, những đoạn video này sẽ khiến phụ huynh hoảng sợ và chuyển tiền chuộc để con được thả.

Nam sinh 18 tuổi là nạn nhân của "bắt cóc online" được Công an TPHCM tìm thấy trong một khách sạn ở phường Gia Định. Ảnh: Công an cung cấp

Vì sao tân sinh viên dễ bị lừa?

Các vụ "bắt cóc online" tại Việt Nam từ đầu năm 2025 đến nay không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn để lại những tổn thương sâu sắc về mặt tâm lý cho nạn nhân, chủ yếu là học sinh, sinh viên, đặc biệt là các tân sinh viên mới nhập học năm thứ nhất. Thủ đoạn của bọn lừa đảo tập trung khai thác các lỗ hổng tâm lý cơ bản như sợ hãi, hoang mang và thiếu kinh nghiệm sống, dẫn đến trạng thái bị thao túng hoàn toàn mà không cần tiếp xúc trực tiếp.

Kẻ xấu thường sử dụng các chiến thuật tâm lý tinh vi để kiểm soát nạn nhân từ xa, khiến họ tự nguyện tuân thủ mà không nhận ra mình đang bị lừa. Nhắm vào giới trẻ thiếu kinh nghiệm, sử dụng công nghệ như video call giả mạo để xây dựng lòng tin ban đầu, sau đó chuyển sang đe dọa, khiến nạn nhân tin rằng tình huống là thật và không dám phản kháng. Những đòn này thường diễn ra nhanh chóng, trong vòng vài giờ đến vài ngày, tận dụng sự bất ngờ để nạn nhân không kịp xác minh.

Trong các vụ việc được ghi nhận, hầu hết nạn nhân là sinh viên mới nhập học. Theo phân tích của lực lượng chức năng, có 3 nguyên nhân chính là: do sinh viên năm nhất mới xa nhà, chưa quen môi trường, dễ tin vào thông tin giả mạo; do thiếu kinh nghiệm sống nên khi bị dọa liên quan đến "án hình sự", các em dễ hoảng loạn và tuân theo; thêm vào đó, khi phụ huynh nhìn thấy hình ảnh con bị "tra tấn" hay khoả thân đã hoảng loạn, lập tức chuyển tiền mà không kịp xác minh.

Theo các chuyên gia, hậu quả của "bắt cóc online" có thể kéo dài hàng tháng đến năm, đòi hỏi can thiệp sớm như tư vấn tâm lý. Sau khi được giải cứu, nhiều nạn nhân vẫn chịu tổn thương tâm lý kéo dài như bị rối loạn căng thẳng sau chấn thương. Nạn nhân có thể gặp ác mộng, lo âu mãn tính, sợ hãi khi sử dụng mạng xã hội hoặc nhận cuộc gọi lạ. Sự cô lập trong vụ việc làm họ mất lòng tin vào người khác, dẫn đến trầm cảm hoặc cô lập xã hội.

Là sinh viên, họ có thể giảm sút kết quả học tập, tránh giao tiếp xã hội, hoặc phát triển chứng lo âu xã hội do cảm giác xấu hổ vì bị lừa. Một số trường hợp cần hỗ trợ tâm lý chuyên nghiệp để hồi phục. Gia đình nạn nhân cũng chịu áp lực tâm lý tương tự, dẫn đến mất niềm tin và lo lắng thường trực.