Kỳ 1: Những khu đô thị "lai căng" giữa lòng phố Việt

Hiện tượng đặt tên nước ngoài cho các tòa cao ốc hay khu đô thị không còn là cá biệt mà đã trở thành một xu hướng phổ biến, đặc biệt ở các dự án cao cấp. Các chủ đầu tư, cả trong nước lẫn nước ngoài, dường như đang chia sẻ một "công thức vàng" bất di bất dịch: một cái tên Tây (thường là Anh, Pháp), một phong cách kiến trúc lai tạp (Tân cổ điển, Địa Trung Hải, hay một phong cách nào đó khó xác định rõ ràng), và một hệ thống tiện ích được quảng cáo theo chuẩn "quốc tế".

ĐUA NHAU LẬP "LÀNG QUỐC TẾ"

Kết quả của việc đặt tên các dự án theo tiếng nước ngoài là tạo ra những khu "phố Tây" kiểu cách, tách biệt và xa lạ với không gian văn hóa - kiến trúc bản địa. Chúng trở thành những ốc đảo lạc lõng, được trang hoàng lộng lẫy, nhưng lại đánh mất sự kết nối hữu cơ với mạch sống, với hồn cốt của đô thị mà chúng hiện diện.

Đầy rẫy những tòa cao ốc, khu đô thị được đặt tên theo tiếng nước ngoài

Sự tồn tại dai dẳng của xu hướng này bắt nguồn từ nhiều lớp nguyên nhân chồng chéo. Đầu tiên và sâu xa nhất là tâm lý "sính ngoại" và mặc cảm tự tôn, tự ti. Trong tiềm thức của một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng, một cái tên Tây đồng nghĩa với đẳng cấp, chất lượng và lối sống thượng lưu. Nó không đơn thuần là tên gọi, mà là "giấy thông hành" để bước vào một tầng lớp xã hội được mơ ước, một biểu tượng của sự thành đạt. Chủ đầu tư, với con mắt tinh tường, đã nắm bắt và khai thác triệt để điểm yếu tâm lý này để định vị sản phẩm và tối đa hóa lợi nhuận.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, việc sử dụng tên tiếng nước ngoài được xem như một chiến lược để dự án dễ dàng được nhận diện bởi cộng đồng quốc tế, các nhà đầu tư nước ngoài và kiều bào. Nó phát đi một thông điệp về sự hiện đại, mở cửa và kết nối toàn cầu. Tuy nhiên, sự kết nối này nhiều khi chỉ là bề ngoài, một sự đánh đổi vội vàng giữa bản sắc và sự thừa nhận từ bên ngoài.

Không thể phủ nhận sự lười biếng trong sáng tạo của không ít chủ đầu tư. Họ thiếu sự đầu tư nghiêm túc để tìm ra một cái tên vừa mang bản sắc Việt, vừa hiện đại và hấp dẫn. Việc "nhập khẩu" một cái tên có sẵn từ nước ngoài vừa nhanh, vừa dễ, lại được cho là an toàn về mặt thị trường. Họ chọn con đường ít chông gai nhất thay vì dũng cảm khai phá một lối đi riêng.

Và nguyên nhân then chốt, tạo điều kiện cho tất cả những điều trên tồn tại, chính là sự bất cập trong quản lý Nhà nước. Trong một thời gian dài, chúng ta thiếu một khung pháp lý rõ ràng và đủ mạnh để điều tiết việc đặt tên này. Các quy định thường chung chung, việc thẩm định còn lỏng lẻo và chế tài xử lý không đủ sức răn đe, khiến cho các quy định trở nên hình thức.

Hệ lụy của việc lạm dụng tên tiếng nước ngoài vượt xa khỏi chuyện thẩm mỹ đơn thuần. Trước hết, nó làm mờ nhạt bản sắc văn hóa và kiến trúc đô thị. Một thành phố không đơn giản là một tập hợp các công trình; nó là sự kết tinh sống động của lịch sử, văn hóa, ký ức tập thể và đời sống của cư dân. Khi những cái tên đường phố, công trình không còn phản ánh được điều đó, nó tạo ra một không gian đô thị vô hồn, lai căng. Thế hệ trẻ lớn lên trong những "Richmond Court" hay "Sofia Boutique" sẽ khó mà cảm nhận được cái hồn Việt, sự gắn bó với lịch sử địa phương trong chính không gian sống của mình. Chúng ta đang vô tình tạo ra một thế hệ mất gốc ngay trên mảnh đất quê hương.

Những cái tên này, vô hình trung, tạo ra sự chia rẽ cộng đồng. Nó dựng lên những "pháo đài" biệt lập về ngôn ngữ và văn hóa cho một bộ phận và khiến những người không biết tiếng Anh, tiếng Pháp (có thể là những người lớn tuổi, những người lao động bình thường) cảm thấy xa lạ, thậm chí bị "loại trừ" ngay trên chính quê hương mình. Sự phân hóa xã hội không còn nằm ở thu nhập, mà in hằn ngay trên những tấm biển tên công trình.

Hiện tượng này phản ánh một thực tế đáng buồn: chúng ta vẫn đang ở thế "ứng phó” thụ động với xu hướng toàn cầu hóa thay vì "chủ động" hội nhập, mang bản sắc của mình ra thế giới. Nó cho thấy sức mạnh văn hóa của chúng ta chưa đủ để trở thành một giá trị thương mại có sức thuyết phục, một thương hiệu quốc gia đủ mạnh để các chủ đầu tư tự tin khai thác.

TỪ NHẬN THỨC ĐẾN HÀNH ĐỘNG CỤ THỂ

Để chấn chỉnh tình trạng này, không thể chỉ dừng lại ở những lời kêu gọi suông mà cần một cuộc "tổng tấn công" đồng bộ trên nhiều mặt trận.

Cần sớm ban hành và thực thi nghiêm túc các quy định cụ thể, chi tiết hơn nữa về việc đặt tên cho các công trình xây dựng, bất động sản. Tên dự án phải có phần tên chính bằng tiếng Việt, được in với cỡ chữ lớn và nổi bật nhất trên mọi ấn phẩm quảng cáo và biển hiệu. Phần tên tiếng nước ngoài (nếu có) chỉ mang tính chất phiên âm, dịch nghĩa hoặc bổ trợ, và phải có kích thước nhỏ hơn ít nhất 30% so với tên tiếng Việt.

Khuyến khích và ưu tiên những cái tên gắn với địa danh, lịch sử, văn hóa, thiên nhiên của khu vực. Ví dụ: "Dự án Căn hộ Hồ Gươm", "Khu đô thị Sông Hàn", "Chung cư Gia Định"... sẽ ý nghĩa, đẹp đẽ và giàu bản sắc hơn rất nhiều so với một cái tên Tây vô thưởng vô phạt.

Thành lập hội đồng thẩm định liên ngành (Văn hóa, Xây dựng, Quy hoạch, Ngôn ngữ) ở cấp thành phố để phê duyệt tên dự án, bảo đảm tính phù hợp về văn hóa, lịch sử và ngôn ngữ ngay từ đầu.

Chế tài mạnh tay và có tính răn đe cao: Phạt hành chính nặng, thậm chí không cấp Giấy chứng nhận hoàn công hoặc không cho phép mở bán nếu tên dự án không đúng quy định. Buộc chủ đầu tư phải chịu mọi chi phí để thay đổi toàn bộ hệ thống biển báo, danh thiếp, tài liệu marketing khi vi phạm.

Có những chiến dịch truyền thông rộng rãi, bài bản để giáo dục cộng đồng, đặc biệt là người tiêu dùng bất động sản. Họ cần nhận ra rằng, giá trị đích thực của một bất động sản nằm ở chất lượng xây dựng, tiện ích nội khu thực tế, dịch vụ vận hành chuyên nghiệp và vị trí đắc địa, chứ không phải ở một cái tên kêu nhưng rỗng tuếch.

Giới truyền thông, các kiến trúc sư, nhà văn hóa cần lên tiếng mạnh mẽ hơn nữa để cổ vũ, tôn vinh những dự án sử dụng tên tiếng Việt đẹp, có ý nghĩa, có tính sáng tạo. Điều này sẽ dần tạo ra một "xu hướng" mới, một "mốt" mới cho giới thượng lưu: sự tinh tế trong việc am hiểu và trân trọng văn hóa dân tộc.

Chính người mua nhà, bằng quyết định chi tiêu của mình, sẽ tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất đến chiến lược của chủ đầu tư. Khi họ bắt đầu ưu tiên chọn những dự án mang bản sắc Việt, các chủ đầu tư buộc phải thay đổi để đáp ứng thị hiếu mới.

Thay vì chạy theo xu hướng nhất thời, các chủ đầu tư có tầm nhìn nên đầu tư xây dựng thương hiệu của chính mình. Một cái tên Việt Nam nhưng gắn với một thương hiệu uy tín, chất lượng (như Vinhomes, Sun Group,...) sẽ có giá trị bền vững và sức nặng hơn rất nhiều một cái tên Tây "trôi nổi".

Hãy xem bản sắc văn hóa không phải là gánh nặng, mà là một nguồn tài nguyên quý giá, một kho ý tưởng vô tận để khai thác. Từ những câu chuyện lịch sử, địa lý, thiên nhiên, truyền thuyết, hoàn toàn có thể sáng tạo ra những cái tên vừa hiện đại, vừa đậm chất Việt, tạo nên dấu ấn riêng biệt và đầy tự hào.

Việc đặt tên tiếng nước ngoài ồ ạt cho các cao ốc, chung cư không đơn thuần là một hiện tượng kinh tế - thương mại. Đó là tấm gương phản chiếu những phức cảm về văn hóa và bản sắc của chúng ta trong quá trình hội nhập. Nó cho thấy chúng ta đang đứng trước một ngã rẽ: hoặc là để cho làn sóng đô thị hóa và toàn cầu hóa cuốn phăng đi bản sắc, hoặc là chủ động kiến tạo những không gian sống hiện đại nhưng vẫn đậm hồn cốt Việt.

Giải pháp then chốt nằm ở sự quyết tâm chính trị trong việc siết chặt quản lý bằng một khung pháp lý mạnh mẽ, rõ ràng, đi kèm chế tài đủ sức răn đe. Nhưng quan trọng hơn cả, đó phải là sự thức tỉnh từ chính cộng đồng và các doanh nghiệp. Khi chúng ta thực sự tự hào về giá trị của mình, khi chúng ta nhận ra rằng, bản sắc chính là sức mạnh cạnh tranh bền vững nhất, thì cái tên "lai căng" sẽ không bao giờ có thể sánh được với vẻ đẹp, sự sâu lắng và ý nghĩa của một cái tên thuần Việt, gắn liền với mảnh đất, con người và lịch sử nơi nó tọa lạc. Hãy để những đứa con tinh thần của chúng ta mang tên Việt, và chúng ta phải thực sự tự hào về điều đó.

 (Còn tiếp...)