Diễn biến phức tạp
Trong bối cảnh bất ổn rất lớn về địa chính trị như hiện nay, thế giới phải gánh chịu ít nhất hai cuộc chiến đang diễn ra khốc liệt; giá vàng, dầu, đôla, thị trường chứng khoán biến động liên tục làm kinh tế thế giới chao đảo và bất ổn. Bên cạnh đó, một thời gian dài thị trường vàng ở nước ta từ khi Nghị định 24 ra đời năm 2012, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) là đơn vị duy nhất được phép sản xuất vàng miếng, chọn SJC làm thương hiệu vàng miếng quốc gia, thay thế 9 thương hiệu trước đó.
Cơ chế này cũng yêu cầu các ngân hàng (NH) dừng huy động và đóng cửa các sàn vàng. Từ đó, thị trường vàng nước ta xảy ra nhiều biến động, dù Nhà nước có can thiệp bằng nhiều biện pháp, thậm chí tổ chức đấu thầu vàng nhưng vẫn bất ổn. Đặc biệt, chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới rất cao, có lúc lên đến 20 triệu đồng/lượng. Những biến động của thị trường vàng ở nước ta diễn biến rất phức tạp, khiến dư luận đặt câu hỏi: Ai đã thao túng thị trường vàng?
NHNN sẽ không còn độc quyền sản xuất vàng miếng (ảnh minh họa)
Ngày 30/5, NHNN công bố kết quả thanh tra với 6 đơn vị kinh doanh vàng lớn trên thị trường trong 4 năm gần đây, gồm: Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), Tập đoàn Vàng bạc đá quý Doji, Công ty Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ), Bảo Tín Minh Châu, Ngân hàng Tiên Phong (TPBank) và Ngân hàng Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank).
Đây là kết quả thanh tra được Chính phủ chỉ đạo từ năm 2024. Kết quả, NHNN phạt hàng tỷ đồng với SJC, Doji, PNJ, Bảo Tín Minh Châu, TPBank, Eximbank và chỉ ra bất cập trong việc xác định giá mua bán vàng. NHNN đã chuyển thông tin vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự tại một số đơn vị trên sang Bộ Công an để điều tra, xử lý.
Từ lâu, khi thị trường vàng biến động dữ dội, các chuyên gia cũng đề nghị bỏ độc quyền nhập khẩu vàng thô, thiết lập một cơ chế giao dịch vàng tập trung. Các doanh nghiệp (DN) có thể cạnh tranh nhập khẩu vàng ròng để sản xuất vàng miếng theo tiêu chuẩn của cơ quan quản lý và bán ra một cách minh bạch với hóa đơn chính thức có sự kiểm tra của NHNN.
Biện pháp bỏ độc quyền vàng miếng SJC cũng được đề xuất từ lâu. Tại cuộc họp Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính, tiền tệ Quốc gia ngày 28/3/2024, chính NHNN đề xuất bỏ cơ chế Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng, thực hiện cấp phép sản xuất vàng miếng cho một số DN đáp ứng đủ điều kiện.
Thế nhưng tại sao vàng miếng SJC vẫn làm chủ thị trường? Ngay cả Nghị định 24/2012/NĐ-CP (Nghị định 24) ngày 03/4/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng đã lạc hậu, nhưng đến nay NHNN mới hoàn thiện trình Chính phủ, sau chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm.
Cần triển khai từng bước
Ngày 28/5, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng. Tại buổi làm việc, Trưởng ban Chính sách, chiến lược Trung ương Trần Lưu Quang đã trình bày báo cáo đánh giá, đề xuất cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng trong thời gian tới.
Ông Quang khẳng định quan điểm của Ban Chính sách, chiến lược Trung ương là quản lý thị trường vàng theo nguyên tắc của thị trường, có sự quản lý phù hợp của Nhà nước; xóa bỏ tư duy không quản được thì cấm; tôn trọng quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh; bảo đảm sự minh bạch trên thị trường. Ông Quang nhấn mạnh: Các giải pháp cần được triển khai từng bước, có lộ trình rõ ràng và được điều chỉnh phù hợp với thực tế. Quan trọng nhất là xây dựng niềm tin của người dân vào hệ thống tài chính và chính sách của Nhà nước, góp phần đưa nguồn lực vàng vào phục vụ phát triển kinh tế.
Cần đưa thị trường vàng vận động phù hợp
Phát biểu kết luận buổi làm việc, Tổng Bí thư Tô Lâm thẳng thắn nhìn nhận rằng các cơ chế, chính sách quản lý, điều tiết thị trường vàng đã chậm được đổi mới, chưa theo kịp sự phát triển của thị trường và đòi hỏi của thực tiễn, cần được khẩn trương đổi mới, hoàn thiện như báo cáo của Ban Chính sách, chiến lược Trung ương đã nêu như: Thị trường vàng được quản lý kém linh hoạt, không phù hợp với diễn biến cung cầu chung trên thị trường thế giới, gây hệ lụy cho nền kinh tế, nhất là tình trạng buôn lậu vàng, chảy máu ngoại tệ ra nước ngoài; tồn tại tình trạng độc quyền trên thị trường, không kích thích cạnh tranh và thúc đẩy hoạt động kinh doanh vàng lành mạnh; cơ chế, chính sách quản lý chưa tạo được động lực để huy động các nguồn lực nhàn rỗi trong dân cho phát triển kinh tế - xã hội, người dân đầu tư nhiều vào vàng; phương thức quản lý chủ yếu vẫn theo cách truyền thống, chậm được đổi mới, thiếu những hình thức kinh doanh hiện đại, bắt kịp xu hướng của thế giới.
Với những hạn chế đó, Tổng Bí thư yêu cầu chuyển từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ "siết để kiểm soát" sang "mở để quản trị”; nhất định phải quán triệt, xóa bỏ tư duy "không quản được thì cấm"; đồng thời phải đưa thị trường vàng vận động phù hợp với các nguyên tắc của thị trường, có sự quản lý của Nhà nước. Tổng Bí thư yêu cầu bảo đảm nguyên tắc tôn trọng quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh của người dân và DN; bảo đảm sự minh bạch trên thị trường. Đồng thời, cần xác định việc lưu trữ vàng của người dân như một hình thức tiết kiệm và đầu tư, là nhu cầu chính đáng, cần tôn trọng, tiếp cận xây dựng cơ chế, chính sách quản lý một cách phù hợp trên cơ sở quan điểm này.
Vì vậy, Tổng Bí thư yêu cầu hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, nhanh chóng sửa đổi Nghị định 24 theo hướng thị trường hóa có lộ trình và có kiểm soát chặt chẽ; tạo sự kết nối hiệu quả hơn giữa thị trường vàng trong nước và quốc tế. Đặc biệt, Tổng Bí thư nhấn mạnh phải xóa bỏ thế độc quyền Nhà nước về thương hiệu vàng miếng một cách có kiểm soát trên nguyên tắc Nhà nước vẫn quản lý hoạt động sản xuất vàng miếng, nhưng có thể cấp phép cho nhiều DN đủ điều kiện tham gia sản xuất vàng miếng nhằm tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, từ đó giúp đa dạng hóa nguồn cung và ổn định giá cả. Ngoài ra, cần mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát để tăng cung vàng, góp phần giảm chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới; hạn chế tình trạng buôn lậu vàng qua biên giới.
Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh, cần tập trung nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất việc triển khai thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia; cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa; lập sàn giao dịch vàng trong Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam. Nghiên cứu, áp dụng thuế đối với giao dịch mua bán vàng để nâng cao tính minh bạch thị trường, tiến tới xóa bỏ thuế xuất khẩu đối với vàng trang sức mỹ nghệ để khuyến khích phát triển sản xuất và xuất khẩu vàng trang sức của Việt Nam.
Hoàn thiện sửa đổi Nghị định 24
Theo ông Đào Xuân Tuấn, Cục trưởng Quản lý ngoại hối, NHNN đã hoàn thiện dự thảo sửa đổi Nghị định 24, với nhiều thay đổi lớn về chính sách quản lý thị trường vàng, theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm. Ông Tuấn cho biết, NHNN sẽ không độc quyền sản xuất vàng miếng, sẽ có thêm một số thương hiệu khác đủ điều kiện được sản xuất bên cạnh SJC, để người dân có nhiều lựa chọn, thị trường có sự cạnh tranh hơn, góp phần hạn chế chênh lệch về giá vàng giữa các sản phẩm, thương hiệu.
Theo dự thảo sửa đổi Nghị định 24, một số DN và ngân hàng đủ điều kiện cũng sẽ được NHNN cấp hạn mức, tùy theo từng thời kỳ để nhập khẩu vàng, nhằm phục vụ cho cả 2 hoạt động sản xuất vàng miếng và vàng trang sức mỹ nghệ trong nước.
Trên thị trường hiện nay có 38 DN, NH được cấp phép kinh doanh mua, bán vàng miếng. Trong đó, chỉ có 3 DN hàng đầu gồm: Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC), Công ty cổ phần Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ) và Tập đoàn Vàng bạc đá quý Doji đáp ứng được điều kiện vốn điều lệ trên 1.000 tỷ đồng. Về phía NH, có 4 NH thương mại Nhà nước gồm: Vietcombank, BIDV, VietinBank, Agribank và 4 NH thương mại: VPBank, Techcombank, MB, ACB đáp ứng điều kiện về vốn.
Thực tế, từ nay đến khi dự thảo sửa đổi Nghị định 24 được thông qua, NHNN còn nhiều việc phải làm để thực hiện nghị định này, đặc biệt để chuẩn hóa vàng miếng và đa dạng hóa thị trường vàng miếng. Tuy nhiên, việc phá thế độc quyền của vàng miếng SJC cũng chỉ mới là bước đi ban đầu. Những bước đi tiếp theo còn quan trọng hơn như: lập Sở giao dịch vàng quốc gia; cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa; lập sàn giao dịch vàng trong Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam...