Vấn đề dai dẳng
Rạch Xuyên Tâm nối kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (Q.Bình Thạnh) với sông Vàm Thuật (Q.Gò Vấp) là một ví dụ. Con rạch này dài hơn 6km, là đường tiêu thoát nước thải chủ đạo cho khu vực Q.Bình Thạnh (với khoảng 40.000 m3/ngày chưa qua xử lý), thế nhưng hàng chục năm qua dường như bị "bỏ quên" nên cảnh ô nhiễm vô cùng khủng khiếp. Gần 2.000 hộ dân đang sinh sống bên con rạch này phải luôn trong cảnh ăn, ngủ trên rác và nước thải.
Bà Huỳnh Thị Mười (nhà nằm ngay bên bờ rạch, P15, Q.Bình Thạnh) cho hay, cách đây khoảng 25 năm, con rạch này mới bắt đầu ô nhiễm, rác thải xuất hiện ngày một nhiều nhưng chẳng thấy ai thu gom, nạo vét. Gần đây, việc cải tạo kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè còn làm hạn chế dòng tiêu thoát, dẫn đến rác dồn ứ chất đống, ô nhiễm càng thêm trầm trọng.
Nỗ lực làm sạch dòng chảy của công nhân vệ sinh đô thị
Dọc theo con rạch, điều dễ nhận ra là mùi hôi thối bốc lên nồng nặc, thậm chí đi xa hàng cây số vẫn còn nghe thấy. Hầu như toàn tuyến đều trong cảnh rác tồn đọng, nước đen kịt, đầy ruồi muỗi, chuột, gián... Khu vực bị ô nhiễm nặng nhất là đoạn qua đường Bùi Hữu Nghĩa và đường Nguyễn Xuân Ôn (P15, Q.Bình Thạnh). "Tôi sống vài chục năm ở đây rồi. Trước thì có đỡ hơn, chứ giờ con rạch đã quá tồi tệ, lúc nào cũng đầy rác và thực sự không dọn dẹp nổi" - bà Mai (70 tuổi, sống ở đây) bức xúc.
Kênh 19-5 (chảy qua các quận: Bình Tân, Tân Phú và Tân Bình) cũng được xem là một trong những tuyến kênh có mức độ ô nhiễm nặng nhất ở TP hiện nay. Theo cơ quan chức năng, con kênh này bị ô nhiễm phần lớn là do người dân vứt rác bừa bãi xuống kênh. Mặc dù chính quyền địa phương đã đưa ra nhiều giải pháp như tuyên truyền vận động không xả rác, ra quân xử lý buôn bán lấn chiếm lòng lề đường ven kênh, lắp camera quan sát... nhưng tình trạng vẫn không chuyển biến.
Cách đấy không xa, kênh Hy Vọng, kênh Tân Trụ (thuộc Q.Tân Bình) hàng chục năm qua cũng rơi vào tình trạng "chết". Việc ngập cục bộ ở khu vực sân bay Tân Sơn Nhất thời gian gần đây được xác định chính là do 2 con kênh này bị ô nhiễm, rác dày đặc bịt dòng chảy, gây ra. Ông Trần Mạnh Hồng (P15) phản ánh, các con kênh này luôn trong tình trạng ùn ứ rác thải, bốc mùi hôi thối, bên cạnh đó càng ngày nó càng bị bức tử thêm bởi tình trạng lấn chiếm không được xử lý.
Khu vực H.Bình Chánh, Q6, Q8 từ lâu đã có hệ thống kênh rạch chằng chịt chảy qua như: kênh Ranh, kênh An Hạ, kênh Đôi, rạch Bàu Trâu, rạch Sáng, rạch Bén, rạch Ụ Cây, rạch Hiệp An..., vừa phục vụ giao thông vừa có chức năng xả thải, tiêu thoát nước, nhưng hiện giờ đang bị cạn dần do tình trạng bồi lắng, chất bẩn lưu lại không được xử lý. Đi qua khu vực này, dễ nhận thấy là dòng cạn kiệt, nước đen ngòm, mặt kênh luôn chứa đầy rác, mùi hôi thối bốc nồng nặc.
Hiện đang có hàng chục ngàn hộ sinh sinh sống bên các dòng kênh đen
Đáng nói, tại một số tuyến kênh mới cải tạo như: Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Tân Hóa - Lò Gốm, Kênh Đôi - Kênh Tẻ, Tàu Hủ - Bến Nghé, cũng đang bị ô nhiễm trở lại. Có nơi đã trở nên trầm trọng khi xuất hiện nhiều rác, nước đen, mùi hôi thối khó chịu. Theo quan sát, nguyên nhân chính là do nhiều điểm kinh doanh như: rửa xe, sửa xe, quán nhậu, cà phê, chợ tự phát... thiếu ý thức, tìm cách đổ rác xuống kênh. Anh Tùng, một cư dân sống trên tuyến kênh Tân Hóa - Lò Gốm, nói: "Con kênh này đã được cải tạo rồi, vậy mà chỉ được một thời gian đầu, người dân chưa kịp phấn khởi thì giờ lại phải chịu cảnh ô nhiễm, hôi thối trở lại".
Vẫn phải... chờ!
Xử lý ô nhiễm, trả lại môi trường sống quanh các dòng kênh là vấn đề bức thiết đòi hỏi TP phải gấp rút thực hiện. Tuy nhiêu, cho đến nay chỉ có một vài tuyến chính là đã được cải tạo, còn hầu hết những kênh, rạch nhỏ trên địa bàn đều trong cảnh "có giải pháp" nhưng không biết bao giờ mới thực hiện.
Cụ thể như tại địa bàn Q.Tân Bình và Q.Tân Phú, nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm, khơi thông dòng chảy tại các tuyến kênh ở đây, UBND TP đã có chủ trương đầu tư cải tạo các tuyến kênh A41, kênh Tân Trụ, kênh Hy Vọng, mương Nhật Bản... Thế nhưng, các dự án này đều chưa thể thực hiện vì gặp khó khăn về nguồn vốn và thủ tục đầu tư.
Trước bức xúc của người dân, UBND Q.Tân Bình mới đây đã kiến nghị TPHCM cần chỉ đạo sâu sát hơn trong việc giải phóng mặt bằng, nguồn vốn đầu tư, để các dự án trên có thể sớm được triển khai. Một lãnh đạo quận thừa nhận, hiện vẫn không thể nào trả lời câu hỏi của người dân về thời gian thực hiện các dự án trên. Đây là vấn đề nhức nhối khiến chính quyền TPHCM phải trăn trở nhiều năm qua, nhưng giải pháp căn cơ, toàn diện đều rất khó để thực hiện. Không riêng gì Tân Bình, mà tất cả các quận, huyện đều rơi vào tình trạng chung như thế. Vị lãnh đạo này chia sẻ, hiện thực trạng sử dụng đất tại các tuyến kênh, rạch đều rất phức tạp, người dân phần lớn lại có đời sống khó khăn, thiếu ý thức bảo vệ môi trường..., nên nếu tiếp tục để nguyên hiện trạng thì rất khó khăn trong công tác quản lý, xử lý ô nhiễm.
Một đoạn kênh rạch bị ô nhiễm trầm trọng
Điển hình cho sự "bế tắc" trên của TP phải kể đến giải pháp xử lý ở rạch Xuyên Tâm. Rất nhiều năm trước, UBND TP đã phê duyệt dự án nạo vét, cải tạo môi trường, phát triển hạ tầng cho con rạch với vốn đầu tư lên đến hơn 5.000 tỷ đồng, trong đó có việc giải tỏa gần 2.000 hộ dân. Tuy nhiên đến nay dự án vẫn nằm "trên giấy" và tình trạng ô nhiễm thì ngày một thêm trầm trọng.
Theo UBND Q.Bình Thạnh, thực tế quận đã chuẩn bị xong quỹ nhà để bố trí cho người dân trên và ven rạch khi tiến hành di dời, giải tỏa. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất là kinh phí để bồi thường giải phóng mặt bằng (dự kiến khoảng 1.200 tỷ đồng). "Dự án này đã được TP chấp thuận chủ trương cho nhà đầu tư nghiên cứu, đề xuất phương án xây dựng, chỉnh trang đô thị dọc theo tuyến rạch từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, đến nay họ vẫn chưa đưa ra được phương án cụ thể" - một cán bộ phụ trách Phòng Tài nguyên và môi trường quận cho biết.
Mới đây, UBND TP cũng đã giao các sở, ngành liên quan tham mưu, đề xuất nguồn kinh phí để tiến hành công trình cải tạo đoạn kênh 19-5 qua địa bàn P.Bình Hưng Hòa, Q.Bình Tân. Công ty Quản lý khai thác dịch vụ thủy lợi TPHCM làm chủ đầu tư, sẽ tiến hành nâng cấp, nạo vét, khơi thông dòng chảy, cải thiện môi trường dọc tuyến kênh. Ngoài ra, TP cũng giao Q.Bình Tân và Q.Tân Phú chỉ đạo các P.Bình Hưng Hòa, Sơn Kỳ, Tây Thạnh thường xuyên kiểm tra, tuyên truyền, vận động người dân và các cơ sở sản xuất, kinh doanh không xả thải xuống dòng kênh này, cũng như tiến hành xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, không để tái diễn.
Trước hiện trạng con kênh ô nhiễm quá nặng, người dân nơi đây mong mỏi công trình cải tạo sẽ được triển khai để không còn phải sống với rác và nước thải độc hại như hàng bao năm qua. "Gần cả đời ở đây thì cũng chừng ấy thời gian tui sống chung với rác và mùi hôi thối. Đã có rất nhiều đoàn đến đo đạc, kiểm tra nhưng rồi vẫn vậy, không thấy giải quyết gì. Hy vọng lần này họ sẽ làm và người dân chúng tôi chấm dứt thấp thỏm chờ đợi" - ông Đinh Văn Hoàng (P.Bình Hưng Hòa) bày tỏ.