Lạm thu như căn bệnh mạn tính
Lạm thu có từ khi nhiều trường học hiểu sai khái niệm "xã hội hóa giáo dục". Lạm thu càng "chữa", càng "bệnh" nghiêm trọng. Từ Bộ Giáo dục - Đào tạo (GD- ĐT), đến các sở GD-ĐT, năm nào cũng có văn bản hướng dẫn các trường những khoản thu cho phép, các khoản không được phép thu, thế nhưng năm nào phụ huynh (PH) cũng ca thán chuyện lạm thu. Thậm chí, khi Bộ GD-ĐT chỉ đạo học 2 buổi/ngày, càng xảy ra chuyện lạm thu núp bóng với nhiều lý do.
Đầu năm học mới, Sở GD-ĐT TPHCM cũng làm rất nghiêm, ra văn bản, liệt kê danh sách các khoản được phép thu đối với các cơ sở GD-ĐT công lập trên địa bàn theo Nghị quyết 18 của HĐND TPHCM. Theo đó, các trường chỉ được phép thu các khoản: học phí; các khoản dịch vụ phục vụ, hỗ trợ hoạt động giáo dục theo Nghị quyết 18 như dịch vụ bán trú, ăn sáng, dịch vụ chăm sóc ngoài giờ, khám sức khỏe ban đầu, dịch vụ sử dụng máy lạnh, dịch vụ tiện ích ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số, dịch vụ đưa đón học sinh bằng xe ôtô, dịch vụ ký túc xá tại các cơ sở giáo dục phổ thông có tổ chức nội trú, các khoản thu tổ chức chương trình nhà trường ngoài giờ chính khóa (có nhiều khoản), các khoản thu tổ chức dịch vụ khác cho cá nhân học sinh (HS).
Tiết đọc sách của học sinh Trường THCS Nguyễn Văn Luông (P.Bình Phú, TPHCM), gần 10 năm qua không thu quỹ phụ huynh (Ảnh nhà trường cung cấp)
Cũng theo văn bản này, thời gian thu phải bảo đảm nguyên tắc theo số tháng thực học nhưng không vượt quá khung thời gian quy định do UBND TPHCM quyết định về kế hoạch thời gian năm học của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên trên địa bàn TPHCM.
Ngày 26/9/2025, Sở GD-ĐT TPHCM tiếp tục có công văn hướng dẫn bổ sung thực hiện Thông tư số 55/2011/TT-BGDĐT và Thông tư số 16/2018/TT-BGDĐT. Theo đó: Không ủy quyền cho Ban đại diện cha mẹ học sinh (CMHS) chủ trì tổ chức vận động tài trợ. Không lợi dụng việc tài trợ để ép buộc CMHS đóng góp và không coi huy động tài trợ là điều kiện cho việc cung cấp dịch vụ GD-ĐT; Việc triển khai hoạt động tài trợ chỉ được thực hiện sau khi có công văn phê duyệt của Sở GD-ĐT. Không quy định mức tài trợ bình quân, mức tài trợ tối thiểu. Các khoản tài trợ bằng tiền phải thông qua biên bản tiếp nhận tài trợ kèm danh sách ký nhận đối với CMHS có con đang học tại trường thời điểm tiếp nhận tài trợ, đồng thời lập phiếu thu, mở sổ kế toán chi tiết để theo dõi riêng số tiền được tài trợ. Không vận động tài trợ các hạng mục mua sắm, công trình sửa. Kinh phí hoạt động của Ban đại diện CMHS do Ban đại diện CMHS quản lý, sử dụng và chỉ phục vụ các hoạt động trực tiếp của Ban đại diện CMHS.
Quy định chặt chẽ như vậy, nhưng một số trường học tại TPHCM vẫn xảy ra lạm thu.
Hiệu trưởng không biết chuyện lạm thu?
Mới đây nhất, chuyện lạm thu đã xảy ra ở Trường tiểu học Võ Thị Sáu (P.Tân Hưng, TPHCM). Theo phản ánh của PH, Ban đại diện CMHS của lớp 5/9 đưa ra bảng kế hoạch và dự trù kinh phí hoạt động năm học 2025 - 2026 với tổng số tiền dự kiến cần vận động hơn 54 triệu đồng.
Theo đó, kế hoạch dự trù chi gồm 2 phần, gồm: Hoạt động chung của lớp và các con; tri ân quý thầy cô. Bảng dự trù chi có những khoản rất lạ như gửi các cô mua đồ dùng tại lớp như giấy in, bơm mực, bảo trì máy in, hỗ trợ thêm đồ vệ sinh lớp, khăn giấy, quà khích lệ các con học tập; gửi cô chủ nhiệm, hỗ trợ kinh phí soạn và in bài môn tiếng Anh 2 triệu đồng/học kỳ. Dự trù kinh phí trang trí các dịp lễ, tết 1 triệu đồng/học kỳ, 2 triệu đồng cả năm. Hỗ trợ nước uống cho các đội bóng đá, bóng rổ: 1 triệu đồng/học kỳ, 2 triệu đồng cả năm học. Quà thưởng cho HS có giải nhất cấp trường hoặc giải nhất, nhì, ba cấp thành phố: 10 phần quà trị giá 150.000 đồng/phần. Tổng số tiền là 1,5 triệu đồng. Phần tri ân quý thầy cô, dự kiến kinh phí chi là 23.500.000 đồng. Trong đó, hàng tháng hỗ trợ bảo mẫu của lớp là 1,5 triệu đồng. Dự kiến 9 tháng sẽ chi cho khoản nội dung này là 13.500.000 đồng...
Trong bảng kế hoạch này có lưu ý, PH ủng hộ trên tinh thần tự nguyện.
Ông Phan Thanh Phong, Hiệu trưởng Trường tiểu học Võ Thị Sáu xác nhận, bảng kế hoạch và dự trù kinh phí nói trên là của Ban đại diện CMHS lớp 5/9, hiện đã có khoảng 18 PHHS đóng.
Cũng theo ông Phong, đầu năm học, Ban Giám hiệu đã làm việc và phổ biến với giáo viên chủ nhiệm của hơn 50 lớp chủ trương của trường trong năm nay là không vận động kinh phí hay quỹ PH. Ông Phong khẳng định, bảng kế hoạch dự trù và kinh phí hoạt động nói trên là do Ban đại diện CMHS lớp thực hiện, không trao đổi trước với giáo viên chủ nhiệm của lớp.
Ông Phong cho biết, phần lớn những nội dung dự kiến chi trong bảng kế hoạch này đều sai so với quy định. Vì vậy, nhà trường đã yêu cầu Ban đại diện CMHS lớp này dừng thu, hoàn trả toàn bộ số tiền mà 18 PH đã đóng.
Dự toán thu - chi gây bức xúc của Ban đại diện cha mẹ học sinh một lớp thuộc Trường Tiểu học Lê Ngọc Hân (P.Bến Thành, TPHCM)
Nói thẳng ra đây là hình thức lạm thu, nhưng hiệu trưởng không biết? Khó tin việc thu như vậy mà hiệu trưởng không biết, thì quản lý trường mình như thế nào?
Đáng nói, đây là trường từng nổi tiếng về lạm thu. Năm học 2024, PH lớp 2/9 của trường này phản ánh việc ban đại diện lớp này đã đưa ra dự toán các khoản chi và cào bằng mức thu mỗi phụ PHHS là 1 triệu đồng/năm. Đồng thời còn xây dựng bảng dự chi 47 triệu đồng, trong đó có dự trù kinh phí tri ân giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, bảo mẫu trong những ngày lễ lớn, Tết...; chi phí cho các hoạt động như giấy in, mực in, máy lạnh, liên hoan cuối kỳ, liên hoan cuối năm, quà học tập cuối năm, mua sắm sách, trang trí lớp...
Khi đó, ông Phan Thanh Phong, Hiệu trưởng trường này cũng nói không biết, chỉ khi nhận được phản ánh của báo chí ông mới thông tin: "Chuyện xảy ra rất đáng tiếc. Tôi đã yêu cầu Ban đại diện CMHS lớp 2/9 hoàn trả tiền đóng góp cho PHHS".
Phản ánh này, buộc Chủ tịch UBND Quận 7 lúc ấy yêu cầu Phòng GD-ĐT tham mưu UBND quận thành lập đoàn kiểm tra.
Có thể thấy rằng, việc lạm thu ở Trường tiểu học Võ Thị Sáu như căn bệnh mạn tính. Nhưng vì sao việc lạm thu như vậy vẫn xảy ra trong năm học này?
Ngày 19/9/2025, Sở GD-ĐT chỉ đạo UBND phường, xã, đặc khu tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và có trách nhiệm giải trình với người học và xã hội về các mức thu, khoản thu của các trường. Tuyệt đối không để xảy ra tình trạng lạm thu đầu năm học. Sở GD-ĐT cũng yêu cầu có hình thức xử lý nghiêm đối với hiệu trưởng các trường nếu để xảy ra việc thu chi không đúng quy định.
Nhà trường hoàn toàn không có chủ trương, không biết (?)
Mới đây, ngày 15/9, trên mạng xã hội lan truyền thông tin sau buổi họp PH đầu năm tại Trường tiểu học Lê Ngọc Hân (P.Bến Thành, TPHCM), PH lớp 5/2 được Ban đại diện PH của lớp gửi bảng dự trù kinh phí hoạt động phục vụ cho việc học, sinh hoạt, chơi của HS.
Cụ thể, trong phần 2 của bảng này có phần chi lấy ý kiến đồng thuận từ PH (không bắt buộc), gồm lắp thiết bị wifi phục vụ lớp học số dự kiến hết 9,6 triệu đồng (trong khi trường đã có wifi), chia ra với sĩ số lớp thì 1 PH có thể phải đóng 330.000 đồng. Các khoản khác như quỹ khuyến học, tham gia tổ chức lễ tốt nghiệp tại nhà hát, hoạt động tri ân thầy cô... và nhiều khoản khác.
Các lớp khác của trường này cũng có nhiều khoản thu tương tự. Cô Nguyễn Thị Hồng Yến - Hiệu trưởng Trường tiểu học Lê Ngọc Hân cho biết, trường cũng đã nắm được những khoản dự kiến thu chi không hợp lý nêu trên và khẳng định: "Trường đã có chỉ đạo Ban đại diện CMHS của lớp này dừng toàn bộ các khoản thu chi dự kiến".
Kiểu trả lời như vậy, cũng được nhiều hiệu trưởng áp dụng khi phát hiện lạm thu trong trường mình quản lý!
Không chỉ có trường này, các trường tiểu học ở khu vực Thủ Dầu Một, Tân Uyên (thuộc tỉnh Bình Dương cũ, nay là TPHCM) hết sức ngỡ ngàng khi nhận được thông báo đóng tiền dịch vụ khám sức khỏe (bao gồm nha khoa học đường) với số tiền 60.000 đồng/HS/năm. Có trường còn thu dịch vụ tổ chức quản lý 126.000 đồng/HS/tháng; thu tiền tổ chức điểm danh thông minh (nhận diện khuôn mặt) 80.000 đồng/HS/năm...
Bạn đọc phản ánh: Trường THPT Trường Chinh (P.Đông Hưng Thuận, TPHCM) bức xúc phản ánh, không hiểu tại sao năm nay nhà trường lại thông báo thu mỗi HS 400.000 tiền cơ sở vật chất để sửa chữa, xây nhà vệ sinh. Trong khi năm 2024, PH đóng bao nhiêu cũng được, tùy theo khả năng tài chính. Một PH khác có con học lớp 11 tại trường này cũng thắc mắc, vì sao lớp 11 lại đóng tới 500.000 đồng, với mục đích gì?
Ước tính, Trường THPT Trường Chinh có 2.655 HS, nếu thu mỗi HS 400.000, tổng thu ước tính có thể đến 1 tỷ đồng. Trường đã có khoảng 10 nhà vệ sinh, sửa chữa hay nâng cấp đến tiền tỷ? Trong khi đó, Thông tư số 55/2011/TT- BGDĐT và Thông tư số 16/2018/TT-BGDĐT cấm không được vận động tài trợ các hạng mục mua sắm, công trình sửa trường học. Vậy, đây là khoản lạm thu, không thể gọi khác.
Không chỉ lạm thu, đây là năm đầu tiên cả nước được miễn học phí từ mầm non đến hết bậc THPT, nhưng phí các môn tự nguyện, liên kết làm khổ phụ huynh, vì muốn học phải đóng nhiều khoản tiền mà PH có thu nhập thấp không thể kham nổi.
Thực tế năm học 2025 - 2026, một trường học tại TPHCM không tổ chức thu quỹ CMHS của trường, đồng thời đề nghị Ban đại diện CMHS các lớp không tự ý triển khai các nội dung thu trên danh nghĩa thu cho trường, cho lớp. Trong đó có Trường THPT Nguyễn Hữu Thọ (P.Xóm Chiếu, TPHCM), các lớp có đóng góp các khoản phục vụ cho các hoạt động của HS trong lớp thì giáo viên chủ nhiệm cùng Ban đại diện CMHS cần thực hiện đúng theo tinh thần Thông tư 55 của Bộ GD-ĐT và tự nguyện. Trường THCS Nguyễn Văn Luông (P.Bình Phú, TPHCM) gần 10 năm qua cũng không thu quỹ PH...
Việc triển khai, tổ chức học các môn tự nguyện, liên kết ở các trường học hiện nay chưa có sự đồng bộ, thống nhất, đặc biệt những phát sinh như sắp xếp thời khóa biểu chưa hợp lý, đưa quá nhiều môn liên kết, tự nguyện có thu phí vào trường... khiến phát sinh nhiều chi phí, PH không thể kham nổi. Đây là vấn đề lớn của cả nước chứ không phải chỉ ở TPHCM khi triển khai việc học 2 buổi/ngày, rất cần sự hướng dẫn và chỉ đạo của Bộ GD-ĐT.