Hỏi: Trong một số vụ án hình sự gần đây có nhiều người được tòa tuyên miễn hình phạt (HP), không phải đi tù. Xin hỏi điều kiện được miễn chấp hành HP là gì? (Lê Thành Phương, Tiền Giang).
Trả lời: Miễn HP là việc không buộc người phạm tội bị kết án phải chịu HP về tội mà họ đã thực hiện. Người phạm tội đã là tội phạm, phải chịu trách nhiệm hình sự nhưng được miễn, không phải chịu HP, khi đáp ứng các yêu cầu của luật định.
Theo Điều 59 Bộ luật Hình sự 2015 thì người phạm tội có thể được miễn HP nếu thuộc trường hợp quy định tại Khoản 1 và Khoản 2 Điều 54 của bộ luật này mà đáng được khoan hồng đặc biệt nhưng chưa đến mức được miễn trách nhiệm hình sự.
Khoản 1, 2 Điều 54 quy định:
1. Tòa án (TA) có thể quyết định (QĐ) 1 HP dưới mức thấp nhất của khung hình phạt (KHP) được áp dụng nhưng phải trong KHP liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất 2 tình tiết giảm nhẹ quy định tại Khoản 1 Điều 51 của bộ luật này.
2. TA có thể QĐ 1 HP dưới mức thấp nhất của KHP được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong KHP liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
Miễn chấp hành HP được áp dụng trong các trường hợp sau:
1. Người bị kết án được miễn chấp hành HP khi được đặc xá hoặc đại xá.
2. Người bị kết án cải tạo không giam giữ hoặc tù có thời hạn đến 3 năm chưa chấp hành HP thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát, TA có thể QĐ miễn chấp hành HP, nếu thuộc 1 trong các trường hợp sau đây:
a) Sau khi bị kết án đã lập công;
b) Mắc bệnh hiểm nghèo;
c) Chấp hành tốt pháp luật, có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và xét thấy người đó không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.
3. Người bị kết án phạt tù có thời hạn trên 3 năm, chưa chấp hành HP nếu đã lập công lớn hoặc mắc bệnh hiểm nghèo và người đó không còn nguy hiểm cho xã hội nữa, thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát, TA có thể QĐ miễn chấp hành toàn bộ hình phạt.
4. Người bị kết án phạt tù đến 3 năm, đã được tạm đình chỉ chấp hành HP, nếu trong thời gian được tạm đình chỉ mà đã lập công hoặc chấp hành tốt pháp luật, hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và xét thấy người đó không còn nguy hiểm cho xã hội nữa, thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát, TA có thể QĐ miễn chấp hành phần HP còn lại.
5. Người bị kết án phạt tiền đã tích cực chấp hành được một phần HP nhưng lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn kéo dài do thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn hoặc ốm đau gây ra mà không thể tiếp tục chấp hành được phần HP còn lại hoặc lập công lớn, thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện kiểm sát, TA có thể QĐ miễn chấp hành phần tiền phạt còn lại.
6. Người bị phạt cấm cư trú hoặc quản chế, nếu đã chấp hành được 1/2 thời hạn HP và cải tạo tốt, thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự cấp huyện nơi người đó chấp hành HP, TA có thể quyết định miễn chấp hành phần HP còn lại.
7. Người được miễn chấp hành HP theo quy định tại điều này vẫn phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ dân sự do TA tuyên trong bản án.