Xuất khẩu cá tra nỗ lực về đích

Mở rộng thị trường

Năm 2025 đánh dấu sự phục hồi rõ nét của ngành cá tra, khi nhiều thị trường truyền thống bắt đầu lấy lại nhu cầu, trong khi các thị trường mới nổi lên như động lực tăng trưởng mạnh. Sự phân hóa thể hiện rõ trong bức tranh xuất khẩu. Cụ thể, thị trường các nước CPTPP, Brazil và Thái Lan tăng trưởng mạnh, trong khi Mỹ và Trung Quốc lại chững hoặc giảm nhẹ.

Theo các chuyên gia thương mại, sự thay đổi này không chỉ nằm ở nhu cầu tiêu thụ mà còn đến từ các biến động thuế quan và kiểm soát kỹ thuật. Đơn cử tại Mỹ, mức thuế đối với cá rô phi Trung Quốc tăng đã mở ra "khoảng trống thị trường", giúp cá tra Việt Nam tận dụng để duy trì đơn hàng ổn định. Trong khi đó, EU áp dụng cơ chế kiểm soát phát thải và yêu cầu truy xuất nguồn gốc khắt khe, buộc doanh nghiệp phải thích ứng nếu muốn giữ thị phần.

Các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra hàng đầu Việt Nam tăng cường giới thiệu sản phẩm cho đối tác nước ngoài

Trong bối cảnh ấy, Brazil trở thành một trong những điểm sáng nhất của ngành. Ngày 05/7/2025, tại Brasília, Công ty Cổ phần Nam Việt (NAVICO) ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược với AV09 Comercio Exporter Ltda, đánh dấu lô cá tra, basa, rô phi đầu tiên xuất khẩu chính ngạch vào Brazil. Thương vụ diễn ra trong khuôn khổ Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam - Brazil với sự chứng kiến của Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Ông Doãn Tới (Tổng Giám đốc NAVICO) cho biết: "Thị trường Brazil là cửa ngõ vào toàn khu vực Nam Mỹ. Chinh phục được hệ thống phân phối lớn như JBS là minh chứng cho năng lực chế biến, chất lượng sản phẩm và vị thế ngày càng vững của doanh nghiệp Việt".

Không chỉ mở lối vào Nam Mỹ, doanh nghiệp cá tra đang đẩy mạnh các thị trường có FTA với Việt Nam, nhất là Nhật Bản, Canada, Chile và nhóm ASEAN - Trung Đông. Theo thống kê, phân khúc sản phẩm chế biến sâu (mã HS16) tăng tới 23%, cho thấy doanh nghiệp đã sẵn sàng chuyển dịch sang biên lợi nhuận cao, phù hợp với sự đòi hỏi thị trường.

TS.Hồ Thanh Bình (Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường An Giang) đánh giá: "Đa dạng hóa thị trường không chỉ là giải pháp tình thế mà là yêu cầu sống còn. Khi một thị trường gặp khó, toàn chuỗi có thể bị ảnh hưởng. Việc mở rộng sang Nam Mỹ, ASEAN hay Trung Đông sẽ giúp ngành cá tra vừa giảm rủi ro vừa tạo thế chủ động dài hạn cho chiến lược 2 tỷ USD".

Ở góc độ vĩ mô, xu hướng "xanh hóa" tiêu chuẩn nhập khẩu đang diễn ra nhanh chóng ở EU, Nhật Bản, Canada và một phần Bắc Mỹ. Doanh nghiệp muốn trụ vững buộc phải phát triển hệ thống truy xuất đầy đủ, giảm phát thải và minh bạch hóa chuỗi sản xuất. Đây cũng chính là yếu tố được xem như rào cản - nhưng lại là cơ hội để cá tra Việt Nam tiến lên một chuẩn cao hơn.

Mặt hàng file vẫn là sản phẩm chính, chiếm tỷ trọng trên 80% sản lượng xuất khẩu

Nâng chất sản phẩm

Cùng với chiến lược mở thị trường, nâng cao chất lượng sản phẩm là trụ cột thứ hai giúp cá tra Việt Nam duy trì vị thế. Trong 10 tháng năm 2025, phi lê cá tra đông lạnh đạt gần 1,5 tỷ USD, tăng 11%, tiếp tục là mặt hàng chủ lực. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý nhất nằm ở nhóm sản phẩm giá trị gia tăng, tăng trưởng vượt bậc cả về sản lượng lẫn giá trị.

Doanh nghiệp đã đầu tư mạnh vào các dòng sản phẩm như cá tra tẩm bột, cá tra đóng hộp, chả cá, surimi và các sản phẩm từ phụ phẩm như gelatin - collagen. Việc tận dụng tối đa phụ phẩm không chỉ tăng giá trị kinh tế mà còn giúp đáp ứng yêu cầu về kinh tế tuần hoàn, tiêu chuẩn ngày càng quan trọng tại các thị trường phát triển.

Tại vùng nguyên liệu trọng điểm của ĐBSCL, một nỗ lực âm thầm nhưng cực kỳ quan trọng chính là con giống. Thời gian qua, giá cá tra giống tăng cao khiến chi phí đầu vào đội lên. Tuy nhiên, các cơ sở giống và viện nghiên cứu đã tiếp tục chọn lọc, lai tạo dòng cá khỏe, thích nghi tốt với biến đổi khí hậu.

"Trong sản xuất cá thương phẩm, nhiều doanh nghiệp và hộ nuôi bắt đầu chuyển sang áp dụng công nghệ hệ thống tuần hoàn (RAS), giúp tiết kiệm nước, kiểm soát môi trường nuôi và giảm phát thải. Đây được xem là hướng đi phù hợp với mục tiêu chuyển đổi xanh mà ngành thủy sản đang theo đuổi", Ths.Vương Học Vinh (nguyên Giám đốc Trung tâm Giống thủy sản An Giang) chia sẻ.

Bà Trần Thị Lan Anh (hộ nuôi cá tra thương phẩm tại phường Ô Môn, TP.Cần Thơ) cho biết: "Giá giống và thức ăn tăng mạnh nên phải tiết giảm tối đa chi phí. Áp dụng RAS và quản lý ao nuôi bằng hệ thống tự động giúp tôi kiểm soát môi trường nước tốt hơn, giảm hao hụt và giữ cá khỏe. Nhờ vậy, giá thành mỗi ký cá giảm được 400 - 600 đồng so với trước đây".

Ở An Giang, một trong những trung tâm sản xuất cá tra lớn nhất nước. Ở đây, chuỗi sản xuất khép kín của doanh nghiệp đang đóng vai trò quan trọng. Trong 10 tháng năm 2025, xuất khẩu cá tra đạt 312,7 triệu USD, tăng 43,28% so với cùng kỳ năm 2024. Các doanh nghiệp lớn như NAVICO, Vĩnh Hoàng... đều duy trì mô hình tự chủ con giống - thức ăn - chế biến - xuất khẩu, giúp ổn định nguồn cung khi thị trường biến động.

Giá nguyên liệu trong năm ổn định góp phần thúc đẩy xuất khẩu

TS.Hồ Thanh Bình nhận định thêm: "Từ con giống, vùng nuôi đến chế biến của An Giang đang dần đạt chuẩn quốc tế. Đ ây l à n ền tảng quan trọng để tỉnh không chỉ giữ vai trò trung tâm sản xuất mà còn trở thành đầu tàu nâng chất ngành cá tra cả nước".

Thách thức mới

Dù phục hồi mạnh, ngành cá tra vẫn đối mặt không ít khó khăn như chi phí đầu vào tăng, cạnh tranh từ các quốc gia có cá thịt trắng: cá tuyết (cod), cá minh thái (hake) và một số loại cá khác như cá haddock..., rủi ro trong điều chỉnh mức thuế và yêu cầu xanh hóa ngày càng khắt khe. Các nước nhập khẩu đang tăng tần suất kiểm tra kháng sinh, dư lượng hóa chất và bộ tiêu chí phát thải theo cam kết COP26.

Bên cạnh đó, rủi ro địa chính trị vẫn tiềm ẩn. Một số tuyến vận tải qua Biển Đỏ, Địa Trung Hải từng bị gián đoạn, khiến chi phí logistics tăng. Ở các thị trường truyền thống, tâm lý thắt chặt chi tiêu của người tiêu dùng buộc doanh nghiệp phải tối ưu từng đồng chi phí để giữ sức cạnh tranh.

Tuy nhiên, nhu cầu nhập khẩu vào mùa lễ hội cuối năm đang tăng lên, giúp giá xuất khẩu phục hồi trở lại trong quý IV/2025. Đây là cơ hội để ngành cá tra bứt tốc trong chặng cuối, hướng đến mốc 2 tỷ USD, con số mang ý nghĩa khẳng định năng lực sản xuất, chế biến và sức chống chịu của một ngành hàng chiến lược của Việt Nam.

Giới chuyên gia nhận định, ngành hàng cá tra Việt Nam muốn đạt mốc 2 tỷ USD thì phải đồng thời thực hiện 4 yêu cầu: đa dạng hóa thị trường, mở mạnh ASEAN - Trung Đông - Nam Mỹ; tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu, giảm phụ thuộc vào phi lê đông lạnh; giữ ổn định vùng nguyên liệu, giảm biến động giá giống - giá thức ăn; đẩy nhanh chuyển đổi xanh, đạt chuẩn thị trường khó tính.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới biến động, nhiều ngành hàng gặp khó, cá tra vẫn duy trì đà tăng trưởng 9%, mở rộng thị trường mới, phát triển mạnh sản phẩm giá trị gia tăng và giữ vững chuỗi xuất khẩu của ĐBSCL. Thành quả của 10 tháng đầu năm đang tạo nền tảng để ngành hàng này về đích 2 tỷ USD trong năm 2025, đồng thời củng cố vị thế Việt Nam trên bản đồ thủy sản toàn cầu.

Không chỉ là mục tiêu kim ngạch, đây còn là nỗ lực bảo vệ sinh kế của hàng trăm ngàn hộ nuôi tại vùng ĐBSCL, khẳng định vai trò của An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ nói riêng, ĐBSCL nói chung - trong chuỗi cung ứng chiến lược của đất nước. Và hơn hết, đó là minh chứng cho tinh thần bền bỉ của doanh nghiệp, nhà khoa học và người nuôi - những người đã góp phần đưa cá tra Việt Nam tiến xa hơn trong cuộc chơi toàn cầu hóa.