Kỳ 1: Người "mở cửa nhìn ra thế giới"

Cuối năm 1989, sau khi bảo vệ thành công Luận án Tiến sỹ tại Học viện Bộ Nội vụ Liên Xô về nước, tôi được điều động về công tác tại Viện Khoa học hình sự và sau đó về Cục Tham mưu, Tổng cục Cảnh sát. Thời điểm này Bộ trưởng Bộ Nội vụ do Đại tướng Mai Chí Thọ làm Bộ trưởng và một thời gian sau do đồng chí Bùi Thiện Ngộ làm Bộ trưởng.

Điều chỉnh chính sách Đối ngoại CAND

Thời gian này nước ta bị các nước đế quốc bao vây, cấm vận; Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu sụp đổ. Lợi dụng cơ hội này, các thế lực thù địch trong và ngoài nước chống phá quyết liệt nhằm xóa bỏ Đảng Cộng sản Việt Nam và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta; tình hình tội phạm và trật tự xã hội diễn biến hết sức phức tạp. Trong bối cảnh đó, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ luôn thể hiện là người Cộng sản có bản lĩnh chính trị vững vàng, trung thành tuyệt đối với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân, kiên trì mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Ông đã làm việc hết sức mình để góp phần bảo vệ Đảng, bảo vệ ANTT của đất nước với tất cả lương tâm trong sáng của người Cộng sản, cùng tập thể lãnh đạo Bộ Nội vụ lãnh đạo chỉ đạo các lực lượng trong Công an đấu tranh đập tan âm mưu phá hoại của các thế lực thù địch trong và ngoài nước, hòng xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Chân dung cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ

Năm 1991, Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu sụp đổ, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ cùng tập thể Đảng ủy Công an Trung ương, lãnh đạo Bộ Nội vụ đã phân tích, đánh giá tình hình thế giới và quyết định điều chỉnh chính sách đối ngoại của lực lượng CAND. Mặc dù không phải là nhà ngoại giao nhưng với tầm nhìn xa, trông rộng, khi đảm nhiệm nhiệm vụ Bộ trưởng Bộ Nội vụ thay Đại tướng Mai Chí Thọ, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã đặc biệt quan tâm đến việc tham mưu cho Đảng, Nhà nước ta bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc, giải quyết vấn đề Campuchia, bình thường hóa quan hệ với Mỹ, tạo thế và lực cho Việt Nam phát triển trong điều kiện mới.

Năm 1991, trước tình hình tội phạm có yếu tố nước ngoài, tội phạm xuyên quốc gia liên quan đến Việt Nam và tội phạm phi truyền thống đang diễn biến ngày càng phức tạp và có xu hướng gia tăng, trong khi đó, khả năng trao đổi thông tin để có điều kiện ngăn chặn và truy bắt các đối tượng từ xa còn nhiều hạn chế; Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã quyết định báo cáo Chính phủ cho phép lực lượng Cảnh sát Nhân dân (CSND) Việt Nam gia nhập Tổ chức ICPO - Interpol (International Criminal Police Organization - Interpol, Lực lượng Cảnh sát hình sự quốc tế) và mở rộng quan hệ với cơ quan An ninh, Nội vụ, Cảnh sát các nước Mỹ, Anh, Pháp, Nhật, Australia...

Được sự đồng ý của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ); Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã mời Chủ tịch Ivan Barbot và Tổng thư ký Raymonol Kennal, những vị lãnh đạo cao nhất của Tổ chức ICPO - Interpol đến thăm chính thức Việt Nam.

Trong phiên họp Đại hội đồng Interpol lần thứ 60 tại thành phố Penta De Ester, Urugoay, ông Ivan Barbot, Chủ tịch Tổ chức Interpol quốc tế đã thay mặt Bộ Nội vụ Việt Nam đọc đơn xin gia nhập Tổ chức ICPO. Sau đó, chính ông Ivan Barbot đã trình bày thêm về những thành quả và nỗ lực của Cảnh sát Việt Nam trong công tác đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, bằng những hiểu biết mà ông thu thập được từ chuyến đến thăm Việt Nam trước đó không lâu.

Đại hội đồng Interpol họp lần thứ 60 đã bỏ phiếu đồng ý thông qua đơn xin gia nhập của Việt Nam. Lực lượng CSND Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 156 của Tổ chức ICPO - Interpol. Và đến hôm nay nhìn lại, chúng ta càng thấy tầm nhìn xa này của Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ. Tôi vẫn nhớ những ngày đầu những năm 1990 ấy, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ và Thứ trưởng thường trực Bộ Nội vụ Phạm Tâm Long đã điều động Thượng tá Phạm Hữu Hỗ, cán bộ Tổng cục V và Trung tá Đặng Xuân Khang, cán bộ Trường Đại học CSND ra Cục Tham mưu Tổng cục Cảnh sát để đảm nhiệm một số chức năng của Văn phòng Interpol Việt Nam. Sau đó Bộ trưởng đã quyết định thành lập Văn phòng Interpol Việt Nam trực thuộc Tổng cục Cảnh sát và cử Đại tá Bùi Xuân Biên, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát bảo vệ làm Chánh Văn phòng, Thượng tá Phạm Hữu Hỗ làm Phó Chánh Văn phòng. Trong cuốn sách "Con nhện xám Interpol" do Nhà xuất bản CAND xuất bản năm 1991 tôi đã viết rất rõ về Interpol.

Vốn có thời gian làm giảng viên tại Trường Công an Trung ương, được đào tạo bài bản tại các nhà trường An ninh Xô viết, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ hiểu rất rõ vai trò của các nhà trường CAND - nơi đào tạo đội ngũ cán bộ của Ngành. Vào thời điểm này, số cán bộ Công an được Bộ trưởng Phạm Hùng, Bộ trưởng Mai Chí Thọ gửi đi đào tạo sau đại học ở Liên Xô đã bảo vệ thành công luận án Tiến sỹ quay trở về nước, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ quyết định điều hầu hết anh chị em Tiến sỹ về Trường Đại học An ninh Nhân dân (ANND, nay là Học viện ANND và Trường Đại học CSND (nay là Học viện CSND) làm nòng cốt cho đội ngũ giảng viên của các nhà trường. Số anh em còn lại Bộ trưởng quyết định điều về các cơ quan tham mưu, nghiên cứu chiến lược của Bộ.

Trên cơ sở quyết định sáng suốt này của Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ, với đội ngũ các nhà giáo có trình độ sau đại học này làm nòng cốt, năm 1992 Trường Đại học CSND và năm 1993 Trường Đại học ANND đã được Nhà nước cho phép mở hệ đào tạo Thạc sỹ nghiệp vụ Công an trong nước. Sau đó năm 1995 Trường Đại học CSND và năm 1996 Trường Đại học ANND đã được Nhà nước cho phép mở hệ đào tạo Tiến sỹ trong nước.

Tổng Bí thư Tô Lâm và Đại tướng Lương Tam Quang tặng hoa chúc mừng đại diện gia đình cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ trong Lễ truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước đối với đồng chí Thượng tướng Bùi Thiện Ngộ

Xây dựng và triển khai Chương trình quốc gia PCTP

Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ là người trưởng thành từ thực tiễn nên ông rất hiểu vai trò của Nhân dân trong sự nghiệp cách mạng nói chung, trong sự nghiệp bảo vệ an ninh Tổ quốc nói riêng. Đến nay tôi vẫn rất nhớ những lời căn dặn của Bộ trưởng về vấn đề này. Năm 1992 - 1993, khi Bộ trưởng cho gọi tôi, lúc đó là cán bộ Cục Tham mưu Tổng cục Cảnh sát sang Văn phòng Bộ trưởng cùng các anh thư ký Bộ trưởng Vũ Hải Triều (sau là Trung tướng, Tổng cục phó Tổng cục An ninh), Nguyễn Thế Báu (sau là Thiếu tướng, Chánh Thanh tra Bộ Công an) giao nhiệm vụ nghiên cứu về cơ chế tham gia của Nhân dân trong phòng, chống tội phạm (PCTP).

Những năm 1990 thực hiện Chỉ thị 135/CT-HĐBT lực lượng CAND đã cùng toàn dân lập nhiều thành tích. Công tác bảo vệ ANTT của đất nước đã chuyển biến tốt, tuy nhiên vẫn còn diễn biến phức tạp. Ở một số nơi tình trạng tội phạm lộng hành, tình trạng người dân sợ kẻ gian vẫn còn xảy ra. Thậm chí có những địa bàn rất khó phát động quần chúng tham gia cùng Công an PCTP. Điển hình là vụ chiến sỹ Công an Tô Đức Thắng, Cán bộ Công an TP.Việt Trì, tỉnh Vĩnh Phú (cũ) một mình và tay không truy bắt đối tượng tội phạm có vũ khí trên đường phố Việt Trì. Anh rất dũng cảm và sau đó đồng đội đã tiếp sức anh truy bắt đối tượng tội phạm. Tuy nhiên rất ít người dân dám phối hợp cùng Công an truy bắt tội phạm có vũ khí. Sau này người chiến sỹ Công an dung cảm ấy đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân. Và khi làm Giám đốc Học viện CSND, tôi đã cho treo ảnh Anh hùng Tô Đức Thắng cùng gần 20 cựu học viên anh hùng khác trên bảng Danh dự của Học viện.

Khi biết tin này, Thủ tướng Võ Văn Kiệt khi về thăm tỉnh Vĩnh Phú (cũ) đã phát biểu, nhắc nhở phải bằng mọi cách phát động Nhân dân tham gia PCTP. Thủ tướng nhắc lại thời chiến tranh người dân không sợ nguy hiểm, không sợ Mỹ ngụy, sẵn sàng nuôi dấu, che chở cán bộ cách mạng, trong đó có Thủ tướng. Tại sao hiện nay ta có chính quyền, Công an, các tổ chức chính trị đông đảo mà người dân lại sợ tội phạm, không dám công khai tham gia PCTP?

Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã giao trách nhiệm cho Tổng cục Cảnh sát và anh em cán bộ tham mưu chúng tôi đi tìm câu trả lời cho câu hỏi này.

Ý tưởng về xây dựng và triển khai Chương trình quốc gia PCTP đã ra đời từ đây. Dưới sự chỉ đạo của Thứ trưởng Bộ Công an Lê Thế Tiệm, các Tổng cục trưởng Cảnh sát Trương Hữu Quốc, Trần Văn Thảo và các anh lãnh đạo Cục tham mưu Tổng cục Cảnh sát, tôi và các đồng nghiệp đi nghiên cứu, khảo sát địa phương xây dựng khung Chương trình quốc gia PCTP. Cũng chính thời gian này chúng tôi đã tìm hiểu và phát hiện mô hình Công an phường Ngô Thì Nhậm, quận Hai Bà Trưng (cũ), TP.Hà Nội do Trưởng Công an phường Nguyễn Duy Ngọc (nay là Thượng tướng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng) đề xuất: mô hình phát động toàn dân phát hiện, tố giác tội phạm. Khi người dân còn ngại, còn sợ tội phạm thì để phát động Nhân dân, phải bắt đầu bằng việc phát hiện, tố giác tội phạm. Mô hình này đã được chúng tôi xây dựng thành Đề án 1 của Chương trình quốc gia PCTP. Dự thảo Chương trình ban đầu chúng tôi xây dựng gồm 11 Đề án PCTP. Tuy nhiên khi báo cáo lãnh đạo Bộ Công an, về sau Bộ trưởng Lê Minh Hương, kế tục sự nghiệp của Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã kết luận chọn 4 Đề án về phát động toàn dân phát hiện, tố giác tội phạm, giáo dục, cải tạo người lẫm lỗi tại cộng đồng dân cư; giáo dục và pháp luật PCTP; phòng, chống các tội phạm hình sự nguy hiểm, tội phạm có tổ chức, có tính quốc tế và PCTP xâm hại trẻ em và tội phạm do người chưa thành niên gây ra.

Cuối cùng ngày 31/7/1998 Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải đã ký phê duyệt Nghị quyết 09 và phê duyệt Chương trình quốc gia PCTP, mở ra một thời kỳ mới cho công tác ANTT nước nhà.

Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ còn là người đặt nền móng xây dựng Chiến lược An ninh quốc gia (ANQG) đầu tiên của Việt Nam. Đến những năm 1990 công tác bảo vệ ANQG, trật tự an toàn xã hội nước ta đã trải qua 45 năm và đạt nhiều thành tựu quan trọng. Tuy nhiên đường lối, chủ trương, chính sách ANQG của chúng ta vẫn chưa được thống nhất lại dưới dạng các văn bản như Chiến lược ANQG, Luật ANQG như các nước. Điều này đã gây khó khăn cho chỉ đạo thực tiễn và kể cả phát triển lý luận, đào tạo cán bộ.

Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã sớm nhận ra điều này và giao trách nhiệm cho các cơ quan tham mưu, khoa học, chiến lược với sự phối hợp của các đơn vị thực tiễn nghiên cứu, xây dựng Chiến lược ANQG đầu tiên của Việt Nam.

Chiến lược ANQG đầu tiên của Việt Nam được xây dựng và Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ nhiều lần trực tiếp chủ trì hội thảo. Năm 1998 Bộ trưởng Lê Minh Hương - người kế tục sự nghiệp của Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã báo cáo Bộ Chính trị thông qua Chiến lược quan trọng này.

Trong thời gian đảm nhiệm chức vụ Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã lãnh đạo, chỉ đạo lực lượng CAND giải quyết nhiều vấn đề an ninh lớn của đất nước như bảo đảm an ninh cho quan hệ Việt Nam với Trung Quốc, Campuchia, Mỹ; giải quyết vấn đề FULRO, vấn đề đổ vỡ các Quỹ tín dụng nhân dân, triệt phá những băng cướp lớn có vũ trang...

Với cá nhân tôi, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã dành cho nhiều quan tâm. Năm 1990 sau khi bảo vệ thành công Luận án Tiến sỹ ở Liên Xô về nước, tôi về công tác tại Phòng nghiên cứu chuyên đề, khoa học và pháp chế, Cục tham mưu, Tổng cục Cảnh sát. Chính ở đây, mặc dù chỉ là cán bộ bình thường nhưng tôi cũng vinh dự được Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ quan tâm giao nhiệm vụ. Tôi vẫn nhớ năm ấy chú Ba (tôi khi giảng bài vẫn hay dùng từ này để nói về Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ) nói với tôi: Cháu có khả năng nghiên cứu, viết, tổng hợp, về lâu dài nên về nhà trường giảng dạy, nghiên cứu. Vâng lời chú Ba, tôi đã tham gia tích cực vào công tác giảng dạy tại các Học viện, nhà trường. Năm 1994, Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ đã ký quyết định cử tôi và Đại tá Lê Văn Cương, Phó Viện trưởng Chiến lược Bộ Công an làm giảng viên kiêm chức tại Học viện Hành chính quốc gia. Năm 1996, lúc đang công tác tại Cục tham mưu Tổng cục Cảnh sát, tôi đã được Nhà nước công nhận chức danh PGS Khoa học An ninh. Tôi vẫn luôn coi cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ là người thầy đã dẫn dắt tôi vào con đường nghiên cứu, giảng dạy Khoa học An ninh Việt Nam mà đến bây giờ tôi vẫn còn đang theo đuổi.

Một buổi chiều đầu tháng 7/2006, sau khi bế giảng lớp Đại học vừa làm vừa học của Học viện CSND tại tỉnh Gia Lai (cũ), tôi đã cùng các bạn đồng nghiệp về viếng chú Ba tại TPHCM. Thế mà chú Ba đã mất gần 20 năm rồi.

Ngày 29/8/2025, Chủ tịch nước đã ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT Nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước cho cố Thượng tướng Bùi Thiện Ngộ vì đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Tổng Bí thư Tô Lâm đã trao bằng Anh hùng LLVT Nhân dân cho gia đình cố Bộ trưởng Bùi Thiện Ngộ.

(Còn tiếp...)