Hệ quả từ khoảng trống ý thức pháp luật
Sự phát triển của Internet là một con dao hai lưỡi. Thống kê cho thấy, trẻ em Việt Nam được dùng điện thoại từ năm 9 tuổi, sớm hơn 4 năm so với mức trung bình thế giới. Việc tiếp xúc sớm đồng nghĩa với việc các em phải đối mặt với các rủi ro từ rất sớm. Hàng loạt vụ việc đau lòng được ghi nhận trong thời gian gần đây là minh chứng rõ ràng nhất cho 3 chiêu bài chính của tội phạm mạng: Đe dọa, Thao túng tâm lý và Dụ dỗ.
Từ những vụ giả danh cơ quan chức năng để đe dọa, tống tiền, cho đến việc tạo dựng hình ảnh "soái ca", "chị đại" giàu có, hiểu chuyện để thao túng tình cảm, lòng tin; hay những lời hứa hẹn việc nhẹ lương cao, quà tặng khủng, tài khoản game VIP để dụ dỗ các em vào các đường dây buôn người xuyên quốc gia. Tất cả đều cho thấy một thực tế: thanh thiếu niên đang trở thành mục tiêu mềm vì các em thiếu hiểu biết về pháp luật, về ranh giới giữa hành vi hợp pháp và bất hợp pháp trên môi trường số.
Nguyên nhân sâu xa không chỉ nằm ở sự tinh vi của tội phạm, mà còn ở chính sự thiếu hụt kiến thức pháp luật trong nhà trường và gia đình. Các em có thể rất giỏi công nghệ, nhưng lại không biết thế nào là quyền riêng tư số, thế nào là tội phạm mua bán người, hay hậu quả pháp lý của việc tự ý cung cấp thông tin cá nhân, hình ảnh nhạy cảm. Khi rơi vào bẫy, thay vì tìm đến sự hỗ trợ từ pháp luật, nhiều em lại lựa chọn "tự cô lập", giữ kín nỗi sợ hãi vì mặc cảm, xấu hổ, hoặc thậm chí là không biết đó là hành vi phạm tội cần phải tố giác. Sự im lặng đó chính là mảnh đất màu mỡ cho tội phạm tiếp tục hoành hành.
Đại tá Bùi Thanh Trực - Phó Giám đốc Công an TPHCM phát biểu tại buổi lễ phát động Chiến dịch
Trước một vấn đề mang tính hệ thống, các biện pháp đối phó tình thế là chưa đủ. Chúng ta cần một giải pháp căn cơ, bền vững hơn: đưa giáo dục pháp luật và an toàn số trở thành một môn học chính khóa, được giảng dạy bài bản, xuyên suốt từ cấp Tiểu học đến Trung học phổ thông. Việc "ươm mầm" này không nhằm mục đích biến mỗi học sinh thành một luật gia, mà là trang bị cho các em "bộ kỹ năng sống sót" trong thế giới số:
Nhận diện rủi ro: Giúp các em hiểu rõ các loại tội phạm mạng, các thủ đoạn lừa đảo phổ biến và dấu hiệu nhận biết. Bài học không nên là những điều luật khô khan, mà là các tình huống thực tế, các case study sinh động, thậm chí là những trò chơi nhập vai (role-play) để các em dễ dàng hình dung.
Hiểu về quyền và nghĩa vụ công dân số: Các em cần được dạy rằng, mỗi cá nhân đều có quyền được bảo vệ thông tin, hình ảnh và danh tính số. Đồng thời, các em cũng có nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, tôn trọng quyền của người khác và có trách nhiệm báo cáo các hành vi vi phạm.
Xây dựng tư duy phản biện và tự bảo vệ: Giáo dục pháp luật trong bối cảnh này chính là dạy các em cách đặt câu hỏi: "Tại sao một người lạ lại cho mình quà đắt tiền?", "Liệu lời hứa việc làm dễ dàng đó có thật không?", "Mình nên làm gì khi bị đe dọa?". Khi được trang bị tư duy này, các em sẽ không còn là "miếng mồi ngon" dễ dàng bị kẻ xấu thao túng.
Giáo dục phòng ngừa từ gốc rễ
Sáng 20/10, tại Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong (TPHCM), Công an TPHCM phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố cùng nhiều tổ chức, hiệp hội, cá nhân và các nhà sáng tạo nội dung số tổ chức phát động chiến dịch "Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến". Sự kiện được kết nối trực tuyến đến hơn 900 điểm cầu tại các trường THCS, THPT, cao đẳng, dạy nghề... trên toàn thành phố, thu hút đông đảo học sinh, giáo viên và phụ huynh tham dự.
Các chuyên gia cùng người nổi tiếng trong cộng đồng trao đổi với bạn trẻ một số phương pháp đấu tranh với tội phạm mạng
Đây là minh chứng sống động cho sự kết nối giữa nhà trường và xã hội trong việc hiện thực hóa ý thức pháp luật. Chiến dịch này không thay thế cho việc giáo dục chính khóa, mà nó đóng vai trò như một "đợt tập dượt toàn dân", một làn sóng truyền thông mạnh mẽ để biến kiến thức pháp luật thành hành động cụ thể.
Chuyển hóa kiến thức thành kỹ năng thực tế: Các workshop, hội thảo, ngày hội an toàn trực tuyến trong khuôn khổ chiến dịch là cơ hội vàng để học sinh được gặp gỡ trực tiếp các chuyên gia an ninh mạng, được nghe chia sẻ từ những nạn nhân hoặc chính những người trong cuộc. Điều này giúp bài học trở nên sinh động, có sức nặng và tính ám thị cao hơn rất nhiều so với sách vở.
Củng cố thông điệp "Không một mình": Thông điệp này song hành với ý thức pháp luật. Nó nhắc nhở các em rằng, pháp luật luôn đứng về phía các em, và đằng sau các em là cả một hệ thống pháp lý - xã hội sẵn sàng bảo vệ, từ gia đình, nhà trường, cho đến Công an, Tòa án. Khi các em hiểu điều đó, các em sẽ tự tin lên tiếng thay vì im lặng chịu đựng.
Huy động sức mạnh tổng hợp: Sự tham gia của "Liên minh Niềm tin số" với các KOLs (người có ảnh hưởng) chính là cách tiếp cận sáng tạo. Những thần tượng của giới trẻ có thể trở thành những "giáo viên đặc biệt", truyền tải kiến thức pháp luật khô khan thành những thông điệp dễ hiểu, gần gũi, lan tỏa nhanh chóng trong cộng đồng mạng.
Cuộc chiến chống lại "bắt cóc trực tuyến" là một hành trình dài, không thể thắng lợi chỉ bằng vài chiến dịch truyền thông ngắn hạn. Giải pháp bền vững nhất chính là xây dựng một thế hệ công dân số có ý thức pháp luật vững vàng ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Việc đưa giáo dục pháp luật và an ninh mạng vào chương trình giảng dạy không phải là gánh nặng, mà là một sự đầu tư thông minh cho tương lai.
Các em học sinh hào hứng đặt câu hỏi về pháp luật để được giải đáp
Chiến dịch "Không một mình" là một khởi đầu mạnh mẽ, một cú hích quan trọng để toàn xã hội nhận ra tầm quan trọng của vấn đề. Nhưng sau chiến dịch, những "mầm non" ý thức pháp luật ấy cần tiếp tục được chăm sóc, vun xới mỗi ngày thông qua một nền giáo dục bài bản. Hãy để mỗi học sinh không chỉ là một người dùng Internet thuần túy, mà trở thành một "công dân số" thực thụ - có hiểu biết, có kỹ năng, và trên hết, biết mình "không một mình" trong hành trình kiến tạo một không gian mạng an toàn, nhân văn và tràn đầy tri thức.
Chia sẻ sau chương trình, cô Phạm Thị Bé Hiền (Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, phường Chợ Quán) cho biết: Đây là một hoạt động thiết thực, có tác động sâu rộng đến đối tượng học sinh. Bởi đây là nhóm dễ bị các đối tượng lừa đảo nhắm đến do còn thiếu trải nghiệm và dễ bị thao túng tâm lý bằng những thủ đoạn ngày càng tinh vi. Nhờ những chiến dịch thiết thực như thế này, học sinh sẽ được nâng cao nhận thức, nhận diện được các thủ đoạn dụ dỗ, lừa đảo trên không gian mạng và đặc biệt là tiếp cận thông điệp không một mình trước hiểm họa công nghệ. Bên cạnh đó, cô cho biết nhà trường luôn chú trọng giáo dục kỹ năng mềm, trong đó có kỹ năng sử dụng mạng an toàn, kỹ năng nhận diện và xử lý tình huống trên không gian mạng để giúp học sinh tự bảo vệ mình. Gửi lời khuyên đến học sinh, cô Bé Hiền dặn dò: "Các em cần ý thức việc xây dựng và nâng cao kĩ năng an toàn số như cách sử dụng mạng xã hội, nghe điện thoại từ người lạ, nhận định và xử lý thông tin,... Các em cũng cần bình tĩnh trước mọi tình huống và chia sẻ ngay với người lớn để xin ý kiến. Quan trọng nhất là không nên tự giải quyết vấn đề một mình khi có dấu hiệu bất thường qua mạng".
Vụ việc thương tâm ở Thanh Hóa là hồi chuông báo động khẩn thiết về sự xuống cấp trong ứng xử và kỹ năng kiểm soát cảm xúc của một bộ phận học sinh. Một mâu thuẫn nhỏ leo thang thành án mạng, cướp đi mạng sống, hủy hoại tương lai và để lại nỗi đau không gì bù đắp. Điều này cho thấy bạo lực học đường không còn dừng lại ở những xung đột thông thường, mà đã manh nha yếu tố tội phạm.
Nguyên nhân sâu xa đến từ lỗ hổng trong giáo dục nhân cách và sự phối hợp lỏng lẻo giữa gia đình, nhà trường. Khi các biện pháp giáo dục chỉ dừng ở mức nhắc nhở, răn đe mà thiếu công cụ can thiệp hiệu quả, hành vi sai trái sẽ có cơ hội leo thang. Hơn lúc nào hết, chúng ta cần những giải pháp mạnh mẽ và đồng bộ hơn: từ việc xử lý nghiêm minh mọi hành vi xâm hại theo pháp luật, đến việc thiết lập các chương trình giáo dục hành vi bắt buộc, rèn kỹ năng sống.
Gia đình phải là pháo đài đầu tiên giáo dục nhân cách, không thể phó mặc cho nhà trường. Mỗi vụ việc là lời cảnh tỉnh đau đớn: hãy quan tâm, lắng nghe và hướng dẫn con em mình đúng cách. Đừng để trường học - nơi gieo mầm tri thức, lại trở thành hiện trường của những thảm kịch không đáng có.