Khoảng vài năm gần đây, thị trường tiền điện tử Việt Nam chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của các dự án blockchain "made in Vietnam". Những dự án blockchain như TomoChain, Kyber Network, Axie Infinity, Coin98, KardiaChain, hay gần đây nhất là GM.AI, tất cả đều mang theo kỳ vọng rằng Việt Nam có thể tạo dấu ấn trong thế giới tài sản số toàn cầu.
Thế nhưng, sau giai đoạn phát triển sôi động và được quốc tế chú ý, phần lớn các dự án này đều lao dốc. Sau những cú "rơi tự do" liên tiếp, hầu như các dự án crypto đình đám một thời đều chung cảnh ngộ là đồng tiền ảo phát hành bị mất giá đến 90%, thậm chí nhiều hơn. Hay nói cách khác, nhà đầu tư trắng tay sau thời gian ngắn, kéo theo đó là nhiều chỉ trích, khiếu nại đòi lại tiền của nhà đầu tư.
Làn sóng đầu tiên khởi nguồn năm 2017, khi TomoChain ra đời với mục tiêu xây dựng hạ tầng blockchain hiệu quả cho các ứng dụng phi tập trung (DApp). Cùng năm, Kyber Network được triển khai trên mạng Ethereum, hướng tới trở thành trung tâm thanh khoản phi tập trung toàn cầu.
Năm 2018, Axie Infinity - trò chơi của Sky Mavismở ra xu hướng "Play-to-Earn" (chơi game để kiếm tiền). Trong thời kỳ đại dịch Covid-19, hàng trăm nghìn người Việt tham gia Axie để tạo thu nhập. Cùng thời điểm, KardiaChain tập trung vào giải pháp blockchain cho doanh nghiệp và Chính phủ ra mắt. Đến 2021, Coin98 xuất hiện với tầm nhìn trở thành "siêu ứng dụng của người Việt", niêm yết trên Binance Launchpad và được định giá ở mức "tỷ đô".
Sự xuất hiện của các dự án này tạo nên một làn sóng đầu tư mạnh mẽ trong nước. Nhà đầu tư không chỉ mua token vì kỳ vọng lợi nhuận, mà còn vì niềm tự hào dân tộc: ủng hộ những sản phẩm công nghệ do người Việt sáng tạo.
Giai đoạn 2020-2021 là thời kỳ bùng nổ nhất của tiền ảo Việt Nam. Cơn sốt toàn cầu về DeFi và NFT khiến thị trường cực kỳ sôi động, nhanh chóng đạt đỉnh cao tăng trưởng, đưa các token "made in Vietnam" lên những mức giá chưa từng có như: TOMO (TomoChain) đạt đỉnh 3,4USD (3/2021); KNC (Kyber Network) đạt 5,6USD (4/2022); AXS (Axie Infinity) vượt 150USD (10/2021); KAI (KardiaChain) đạt 0,16USD (4/2021); C98 (Coin98) chạm 5,3USD (8/2021).
Các dự án Việt được quốc tế công nhận, quỹ đầu tư lớn tham gia, báo chí quốc tế ca ngợi "Việt Nam là trung tâm mới của blockchain Đông Nam Á". Axie Infinity đạt hơn 2 triệu người chơi toàn cầu; Kyber Network trở thành một phần của hệ sinh thái DeFi trên Ethereum; Coin98 lọt top ứng dụng ví Web3 phổ biến nhất khu vực.
Niềm tin vào blockchain lan tỏa mạnh mẽ. Các diễn đàn, nhóm đầu tư mọc lên khắp nơi, nơi nhà đầu tư cá nhân sẵn sàng bỏ tiền mua token Việt với kỳ vọng nhân tài sản gấp nhiều lần.
Thế nhưng "ngày vui ngắn chẳng tài gang". Từ niềm tự hào "người Việt làm blockchain", các dự án dần trở thành biểu tượng cho sự sụp đổ niềm tin. Bước sang năm 2022, khi thị trường crypto toàn cầu sụt giảm, hầu hết token Việt đều rơi tự do. TomoChain giảm từ 3,4 còn 0,23USD; KNC từ 5,6 xuống 0,38USD; AXS từ 150 xuống dưới 2USD; KAI từ 0,16 còn 0,001USD; C98 từ 5,3 xuống 0,05USD.
Cơ quan Công an đã khởi tố Shark Bình cùng 9 đồng phạm
Một số dự án còn vấp phải khủng hoảng nghiêm trọng. Vụ hack Ronin Network xảy ra vào tháng 3/2022 khiến Axie Infinity thiệt hại hơn 620 triệu USD, buộc phải tái cấu trúc và chuyển sang mô hình "Play & Earn". Đến năm 2024, vụ GM.AI tiếp tục làm cộng đồng chấn động huy động được 150.000 SOL (khoảng 30 triệu USD) chỉ trong 30 phút. Tuy nhiên, ngay sau đó toàn bộ số tiền bị phát hiện đã được chuyển lên sàn để đổi sang USDT. Khi token GM phát hành trễ và mất giá 92%, cộng đồng cáo buộc dự án "rút thảm", yêu cầu hoàn tiền nhưng không được đáp ứng.
Với hơn 21 triệu nhà đầu tư tham gia, chiếm 21% dân số, Việt Nam đang dẫn đầu Châu Á về áp dụng tiền ảo. Thị trường crypto Việt Nam là một "mỏ vàng" đầy cạm bẫy với nhiều bài học đắt giá. Suy thoái của các dự án crypto Việt Nam xuất phát từ nhiều yếu tố. Đầu tiên là biến động thị trường toàn cầu: "Mùa đông tiền ảo" (Crypto winter) giai đoạn 2022-2023 khiến thị trường đóng băng, giá token lao dốc, cộng với lạm phát và lãi suất cao làm giảm dòng vốn đầu tư.
Thứ hai, vấn đề an ninh mạng. Vụ hack Ronin của Axie Infinity là ví dụ điển hình, mất 620 triệu USD do lỗ hổng mạng. Việt Nam đối mặt với rủi ro hack cao, góp phần làm suy giảm niềm tin. Thứ ba, thiếu minh bạch và quản lý: GM.AI bị nghi ngờ "rút thảm" sau khi chuyển SOL sang USDT mà không giải thích rõ ràng. Cuối cùng, phụ thuộc vào xu hướng toàn cầu. Nhiều dự án Việt Nam xây trên Ethereum hay Solana, dễ bị ảnh hưởng bởi biến động của chúng. Các chuyên gia nhận định thị trường đang "thanh lọc", nơi chỉ các dự án có giá trị thực mới tồn tại.
Các dự án Việt quy mô nhỏ, phụ thuộc vào niềm tin cộng đồng, khó chống chịu trước làn sóng rút vốn. Trong giai đoạn 2022-2024, Việt Nam chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho tài sản số khiến việc huy động vốn, niêm yết token và bảo vệ người tham gia gần như không được kiểm soát. Đây là "vùng xám" mà các dự án dễ lợi dụng, còn nhà đầu tư phải tự chịu rủi ro.
Sự sụp đổ của hàng loạt token Việt không chỉ là thất bại về tài chính mà còn là lời cảnh tỉnh cho cả cộng đồng. Một số dự án như vẫn đang nỗ lực tái cấu trúc, hướng đến mô hình bền vững hơn. Tuy nhiên, niềm tin vào "kỳ lân blockchain Việt" giờ đây không còn như trước. Làn sóng đầu tư tiền ảo Việt Nam từng là minh chứng cho khát vọng sáng tạo của thế hệ trẻ, nhưng cũng cho thấy rằng công nghệ không thể thay thế sự minh bạch, quản trị và trách nhiệm. Để có thể vươn ra thế giới một lần nữa, các dự án blockchain Việt cần quay lại với giá trị cốt lõi: sản phẩm thật, dữ liệu thật và niềm tin thật.
Các dự án tiền ảo "made in Vietnam" phản ánh hành trình đầy thách thức của ngành crypto. Từ làn sóng đầu tư sôi động đến suy thoái, bài học lớn nhất là cần minh bạch, an ninh và quy định rõ ràng để xây dựng nền tảng bền vững. Với tiềm năng kinh tế số, Việt Nam vẫn có cơ hội trở thành cường quốc crypto nếu khắc phục những hạn chế này.