Xử lý quyết liệt
Ngày 11/11, thông tin từ Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cho biết, cơ quan này vừa phối hợp với Chi cục Kiểm lâm vùng 3 tiến hành trinh sát, nắm bắt tình hình vi phạm pháp luật về động vật hoang dã và phát hiện một cơ sở gây nuôi động vật hoang dã (bước đầu xác định là Rồng Nam Mỹ) với số lượng lớn, có dấu hiệu vi phạm, tại tỉnh An Giang.
Theo đó, từ ngày 21 - 30/10/2025, Đội Kiểm lâm đặc nhiệm thuộc Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đã phối hợp với Chi cục Kiểm lâm vùng 3 tiến hành trinh sát, nắm bắt tình hình vi phạm pháp luật về động vật hoang dã và phát hiện một cơ sở gây nuôi động vật hoang dã (địa chỉ tại lô 14, ấp Bình Thành, xã Thoại Sơn) có dấu hiệu vi phạm. Trên cơ sở báo cáo kết quả trinh sát, cục đã giao Đội Kiểm lâm đặc nhiệm chủ trì, phối hợp cùng Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường, Chi cục Kiểm lâm vùng 3, Công an xã Thoại Sơn, cơ quan Thú y và Chi cục Kiểm lâm địa phương tiến hành kiểm tra cơ sở nuôi tại xã Thoại Sơn.
Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm phối hợp cùng các lực lượng kiểm tra cơ sở nuôi tại xã Thoại Sơn, tỉnh An Giang
Kết quả kiểm tra cho thấy, tại cơ sở có 191 cá thể động vật hoang dã, bước đầu xác định là loài Rồng Nam Mỹ (thuộc Phụ lục II CITES). Chủ cơ sở không cung cấp được hồ sơ, tài liệu chứng minh nguồn gốc hợp pháp của các cá thể động vật đang nuôi. Cơ sở cũng không có giấy phép đăng ký hay được cấp phép từ cơ quan quản lý Nhà nước trong hoạt động gây nuôi động vật hoang dã.
Trong quá trình làm việc, chủ cơ sở khai nhận đã mua các cá thể động vật trên từ một người tên Tâm vào năm 2023 và tiến hành nuôi, nhân giống, sinh sản, buôn bán cho đến khi bị cơ quan chức năng kiểm tra phát hiện. Chủ cơ sở trực tiếp nuôi 191 cá thể động vật hoang dã cũng đã đăng tải trái phép các hình ảnh, video về Rồng Nam Mỹ lên các nền tảng mạng xã hội Facebook và TikTok nhằm mục đích quảng bá cho các hoạt động kinh doanh.
Trên cơ sở kiểm tra, xác minh, đoàn công tác đã bàn giao vụ việc cho Chi cục Kiểm lâm tỉnh An Giang tiếp tục phối hợp với các lực lượng chức năng trên địa bàn điều tra, xác minh và xử lý theo đúng quy định của pháp luật. Đối với 191 cá thể động vật là tang vật vi phạm hành chính bị tạm giữ, hiện đã được tạm gửi tại Trạm Cứu hộ động vật hoang dã Hòn Me để chăm sóc, nuôi dưỡng, bảo đảm sức khỏe trong quá trình các cơ quan chức năng tiếp tục điều tra, xử lý vụ việc.
Theo thông tin từ Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, hiện lực lượng chức năng cũng đã làm việc, buộc cá nhân vi phạm gỡ bỏ ngay toàn bộ hình ảnh, video đăng tải trái phép về động vật hoang dã trên các nền tảng mạng xã hội. Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm cũng chỉ đạo Chi cục Kiểm lâm tỉnh An Giang tiếp tục tăng cường kiểm tra, rà soát các khu vực, tuyến đường, cơ sở nuôi động vật hoang dã, xử lý triệt để các hành vi vi phạm pháp luật. Cơ quan chuyên môn đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức của cá nhân, cộng đồng dân cư trong đấu tranh, tố giác, phản ánh các hành vi vi phạm pháp luật về quản lý, bảo vệ các loài động vật hoang dã; tăng cường quản lý công tác gây nuôi động vật hoang dã, hồ sơ, nguồn gốc hợp pháp, phòng chống các loài động vật ngoại lai xâm hại.
Một cá thể Rồng đất Nam Mỹ
Tăng cường kiểm soát
Theo Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), trong năm 2024, từ thông báo của người dân, tổ chức này đã ghi nhận hơn 470 vụ việc, với 1.759 vi phạm liên quan đến hoạt động quảng cáo, buôn bán 45.307 cá thể ngoại lai. Các loài ngoại lai thường bị buôn bán phổ biến bao gồm: rùa sul-ca-ta, rùa tai đỏ, thằn lằn, rắn, các loài thú nhỏ và vẹt. Hầu hết được nhập lậu từ nước ngoài về Việt Nam hoặc có nguồn gốc từ các cơ sở gây nuôi không được cấp phép và những người chuyên "chơi" sinh vật cảnh.
Hơn 82% số động vật ngoại lai bị buôn bán trái phép thuộc loài bò sát, với 37.048 cá thể rùa, rắn và thằn lằn ngoại lai. Tỷ lệ này với các loài chim là 9% và các loài thú nhỏ khác là khoảng 4% tổng số động vật ngoại lai bị buôn bán. Rùa tai đỏ và rồng đất Nam Mỹ là hai trong số những loài ngoại lai thường bị buôn bán ở Việt Nam. Nằm trong Danh mục loài ngoại lai xâm hại ban hành kèm theo Thông tư số 35/2018/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường, rùa tai đỏ được biết đến là một trong những loài xâm hại nhất trên thế giới.
Trong khi đó, quần thể rồng đất Nam Mỹ đã phát triển mạnh mẽ tại nhiều quốc gia không phải là khu vực phân bố tự nhiên của loài. Một trong những quan ngại chính với hoạt động buôn bán loài ngoại lai là khả năng hình thành quần thể tự nhiên khi chúng bị thả ra môi trường hoặc trốn thoát, đe dọa nghiêm trọng đến sự sống của các loài bản địa khi chúng cạnh tranh về nguồn thức ăn, môi trường sống và từ đó phá vỡ cấu trúc cũng như sự cân bằng hệ sinh thái.
Rùa tai đỏ là loài xâm hại nguy hiểm, bị buôn bán nhiều ở Việt Nam
Các cơ quan thực thi pháp luật đã xử lý hàng trăm vụ việc liên quan đến hoạt động buôn bán, tàng trữ, sử dụng trái phép động vật hoang dã và sản phẩm động vật hoang dã, trong đó có nhiều loài ngoại lai. Một số vụ việc đã được đưa ra xét xử, hoặc đang trong quá trình điều tra, xử lý. Ngày 29/11/2024, Tòa án nhân dân TP.Vinh (tỉnh Nghệ An) đã tuyên phạt bị cáo Chảo A Lai (trú tại xã Khánh Xuân, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng) 10 năm 9 tháng tù về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã”. Trước đó, đối tượng này bị lực lượng chức năng phát hiện có hành vi vận chuyển trái phép 416 cá thể động vật hoang dã, chủ yếu là các loài rùa, kỳ đà, rắn ngoại lai (không có phân bố tự nhiên ở Việt Nam). Lai khai nhận được thuê 15 triệu đồng để chở "hàng" từ Hà Tĩnh về Hà Nam.
Ngày 23/11/2024, Tòa án nhân dân tỉnh Cao Bằng cũng đã xử phạt bị cáo Nguyễn Hữu Hạ (trú tại xã Minh Hoàng, huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên) 8 năm tù về tội "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã”. Trước đó, Nguyễn Hữu Hạ đã bị Công an tỉnh Cao Bằng phát hiện và bắt giữ vào giữa tháng 3/2024 khi đang vận chuyển 392 cá thể động vật hoang dã ngoại lai, chủ yếu là các loài bò sát như rùa, rắn...
Phó Giám đốc ENV Bùi Thị Hà chia sẻ, việc kiểm soát hoạt động buôn bán trái phép loài ngoại lai là rất quan trọng, nhằm loại bỏ những rủi ro tiềm ẩn đối với sức khỏe con người. Những nguy cơ và rủi ro này đòi hỏi các cơ quan Nhà nước phải nhanh chóng vào cuộc tăng cường công tác quản lý và giám sát để kiểm soát hoạt động buôn bán các loài ngoại lai đang gia tăng "chóng mặt" ở Việt Nam ngay khi hoạt động này vẫn còn đang nằm trong tầm kiểm soát. Không ai mong muốn tình trạng này ngày càng gia tăng và trở thành một cuộc khủng hoảng đòi hỏi nhiều thời gian, nguồn lực để giải quyết các hệ lụy mà chúng đã tác động đến đa dạng sinh học, rủi ro đối với sức khỏe con người và sự an toàn của các loài nguy cấp trên toàn cầu.
Theo Luật Đa dạng sinh học, loài ngoại lai xâm hại là loài ngoại lai lấn chiếm nơi sinh sống hoặc gây hại đối với các loài sinh vật bản địa, làm mất cân bằng sinh thái tại nơi chúng xuất hiện và phát triển. Nghị định 45/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi nuôi loài ngoại lai. Cụ thể, tùy vào tính chất và mức độ của hành vi vi phạm sẽ bị phạt tiền từ 1 triệu đồng đến mức cao nhất là 1 tỷ đồng. Chủ thể có hành vi phát tán các loài ngoại lai có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với tội nhập khẩu, phát tán các loài ngoại lai xâm hại.
Các loài ngoại lai thường bị buôn bán phổ biến bao gồm: rùa sul-ca-ta, rùa tai đỏ, thằn lằn, rắn, các loài thú nhỏ và vẹt. Hầu hết các loài này bị nhập lậu từ nước ngoài về Việt Nam hoặc có nguồn gốc từ các cơ sở gây nuôi không được cấp phép và những người chuyên "chơi" sinh vật cảnh. Theo dữ liệu của ENV, bò sát chiếm 82% số động vật ngoại lai bị buôn bán trái phép, với 37.048 cá thể rùa, rắn và thằn lằn ngoại lai bị rao bán. Tỷ lệ này với các loài chim là 9% và các loài thú nhỏ khác chiếm khoảng 4% tổng số động vật ngoại lai bị buôn bán.