Cần tuyên truyền pháp luật để bảo vệ động vật hoang dã

Hai người nuôi gà lôi, người được thưởng huân chương, người vào tù!

Vụ án gà lôi liên quan đến anh Nguyễn Khắc Thành ở Nghệ An, bản án sơ thẩm phạt 6 năm tù nhưng bị kháng nghị, Toà án nhân dân (TAND) tỉnh Hưng Yên sẽ xét xử phúc thẩm theo hướng hủy án sơ thẩm để điều tra lại. Bị cáo Thành được Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh thay đổi biện pháp ngăn chặn từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú, chờ xét xử phúc thẩm.

Lỗi trong vụ án này thuộc TAND Khu vực 5 - Hưng Yên không cập nhập thông tin mới về danh mục các loài động vật hoang dã (ĐVHD) được bảo vệ ở cấp độ nào. Tuy nhiên, vụ án được phúc thẩm nhưng chưa chắc anh Thành vô tội.

Anh Thái Khắc Thành bị xét xử sơ thẩm do nuôi nhốt 13 cá thể gà lôi (3 cá thể mua bất hợp pháp, 10 cá thể sinh sản từ số đã có), không đăng ký với cơ quan chức năng là trái pháp luật.

Anh Tô Vũ Thành Tín bên đàn chim công má vàng. Đây là loài đặc hữu Việt Nam, xếp nhóm IB trong Sách đỏ, được bảo vệ nghiêm ngặt. Anh Tín nuôi có giấy phép, đúng pháp luật

Bà Bùi Thị Hà - Phó giám đốc Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV) cho rằng: không phải ai cũng may mắn khi chính sách bảo vệ gà lôi trắng có sự thay đổi tại thời điểm xét xử như trường hợp của anh Thành.

Theo bà Hà, anh Thành có thể được miễn trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 244 của Bộ Luật Hình sự 2015 - sửa đổi, bổ sung 2017. Tuy nhiên, hành vi vi phạm này vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 234 hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 35/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP).

Dư luận bạn đọc cũng thắc mắc về một trường hợp khác: có người nuôi một số ĐVHD quý hiếm vẫn được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng 3. Đó là trường hợp của anh Tô Vũ Thành Tín - trú xã Vạn Đức, tỉnh Gia Lai (xã Ân Tín, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định - cũ).

Ông Nguyễn Hoài Nguyên - Chủ tịch UBND xã Vạn Đức, tỉnh Gia Lai xác nhận thông tin, anh Tín được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng ba. Theo ông Nguyên, anh Tín là điển hình nông dân sản xuất giỏi, nhân nuôi thành công nhiều loài chim quý như trĩ 7 màu, chim công và giúp nông dân xóa đói giảm nghèo.

Năm 2014, anh Tín mở trang trại nuôi chim, ban đầu chim trĩ đỏ, loại này tương đối dễ nuôi và anh thành công. Sau đó, anh nuôi chim trĩ 7 màu. Đây là loài chim quý có nguồn gốc nhập ngoại, có bộ lông rất sặc sỡ, được dân mê chim rất thích. Đến nay đàn chim trĩ của trang trại anh Tín có khoảng 1.000 con. Tiếp tục, anh Tín nhập giống chim công xanh Ấn Độ và chim công má vàng Việt Nam về nuôi gây giống. Trong đó chim công má vàng là loài đặc hữu quý hiếm, nằm trong danh mục IB, được bảo vệ nghiêm ngặt. Chim công xanh Ấn Độ dù không có tên trong Sách đỏ Việt Nam nhưng cũng là loài quý hiếm, có tên trong phụ lục Công ước buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES).

Đàn chim công của anh Tín được nhân giống có đến vài chục con và đang phát triển tốt. Với chim công, anh chỉ bán cho người nuôi kiểng, không sử dụng làm thực phẩm vì pháp luật nghiêm cấm việc này. Anh Tín còn gây nuôi một số loại chim kiểng quý hiếm thuộc bộ gà với bộ lông rất độc đáo như gà đại cát.

Đến nay trang trại mang về cho anh Tín thu nhập khoảng 1 tỉ đồng/năm, ngoài ra anh còn giới thiệu mô hình, tạo sinh kế cho nhiều hộ gia đình khó khăn. Đó là lý do anh Tín được nhận Huân chương Lao động hạng 3.

Điều quan trọng là anh Tín nuôi hợp pháp, khi tiến hành đăng ký nguồn gốc xuất xứ, đăng ký theo dõi biến động quần thể và được cơ quan chức năng cấp phép, theo dõi.

Đó chính là sự khác nhau của anh Thái Khắc Thành và anh Tô Vũ Thành Tín. Một người có thể không hiểu biết pháp luật, một người hiểu biết pháp luật để không phạm pháp.

Gà lôi hồng tía được phát hiện ở Vườn quốc gia Chư Mom Ray (Quảng Ngãi)

Coi chừng phạm pháp

Hai trường hợp nêu trên là điển hình, để người dân hiểu rằng quy định pháp luật bảo vệ ĐVHD rất chặt chẽ và sẽ xử lý nghiêm về các hành vi nuôi, mua bán, vận chuyển, ăn thịt... ĐVHD.

Hành vi dễ thấy nhất hiện nay là mua bán ĐVHD quý hiếm tràn lan trên không gian mạng và len lỏi vào cả sàn thương mại điện tử, với hàng trăm nghìn tài khoản rao bán công khai nhiều loài ĐVHD. Đây là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị pháp luật sờ đến bất kỳ lúc nào.

Chỉ cần gõ vài từ khóa liên quan đến việc mua bán ĐVHD như "mua chim quý hiếm", "thú cảnh rừng", "mua bán các loại thú rừng" ... trên mạng xã hội hiện ra ngay.

Có những nhóm kín, chào mời mua các loài ĐVHD xuất hiện gần như công khai với những hình ảnh bắt mắt. Mua bán các loài như rùa trán vàng, rùa răng, chim các loại, chồn hương, mèo rừng; thậm chí có thể mua tay gấu, vảy tê tê... với giá rất cao. Người bán sẵn sàng giao dịch qua tin nhắn riêng, thanh toán trực tuyến và cam kết giao hàng tận nơi.

Thử vào một nhóm kín mua bán ĐVHD, thấy rao bán, thu mua có loài thuộc danh mục động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm như: mèo rừng giá 3 triệu đồng/con; tay gấu đã chế tác giá 3 triệu; vảy tê tê giá 500.000 - 1 triệu đồng/kg...; còn chồn hương 5 triệu đồng/con; thịt hoẵng (cheo) bán 500.000 đồng/kg...

Theo số liệu của ENV, trong năm 2024, cộng đồng đã báo cáo hơn 1.900 vụ việc mua bán ĐVHD, trong đó có nhiều trường hợp mua bán trên không gian mạng. Các loài bị buôn bán phổ biến gồm khỉ, rùa, chim hoang dã, cùng sản phẩm như ngà voi, sừng tê giác, nanh hổ... Hoạt động này diễn ra cả trên trang cá nhân, nhóm kín và một số sàn thương mại điện tử.

Năm 2024, ENV ghi nhận hơn 200.000 cá thể động vật và sản phẩm liên quan bị rao bán trên nền tảng này, cơ quan chức năng khởi tố 180 vụ, bắt giữ thành công 166 vụ (92,2%).

Cần tuyên truyền pháp luật bảo vệ động vật hoang dã

Một trong những thói quen của người Việt là thích ăn thịt ĐVHD và sử dụng các sản phẩm ĐVHD. Đây là thói quen nguy hại, thiếu văn minh và vi phạm pháp luật.

Theo Trung tâm Hành động và Liên kết vì Môi trường và Phát triển (CHANGE), Việt Nam cùng với Trung Quốc, Thái Lan là 3 nước tiêu thụ ĐVHD trái phép cao nhất Thế giới. Thậm chí đứng đầu Thế giới về việc buôn bán sừng tê giác, ngà voi, tê tê,... (từ năm 2003 - 2010 có 650 sản phẩm sừng tê giác có giấy phép từ Nam Phi về Việt Nam, trị giá lên đến hơn 200 triệu USD; từ năm 2009 - 2019 có 76 tấn ngà voi được nhập vào Việt Nam, tương đương hơn 11.500 con voi. Số lượng này được nhập lậu về Việt Nam tiêu thụ hoặc để trung chuyển).

Rùa ba-ta-gua miền Nam sống ở Kiên Giang, Cà Mau, nay đã tuyệt chủng

Theo Báo cáo Sức sống Hành tinh 2020 của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF), trong vòng 50 năm qua, quần thể các loài động vật có xương sống trên thế giới đã suy giảm 68%.

Ở nước ta cũng trong tình trạng tương tự, nhiều loại ĐVHD đã tuyệt chủng trong tự nhiên, như hươu sao, tê giác Java một sừng, gà lôi lam mào trắng, cá sấu hoa cà hay rùa ba-ta-gua miền nam (từng sống chủ yếu ở Kiên Giang, Cà Mau). Hiện số lượng các loài có nguy cơ bị tuyệt chủng ở Việt Nam cũng tăng hơn 60%.

Với rất nhiều cố gắng cả bảo vệ và cho nuôi tự nhiên, nỗ lực bảo tồn và phục hồi sinh cảnh, một số loài ĐVHD quý hiếm ở nước ta bắt đầu được hồi sinh như sao la, vượn, báo, tê tê, các loài chim quý...

Mới đây Vườn quốc gia Chư Mom Ray (Quảng Ngãi) cho biết, hệ thống bẫy ảnh tự động của đơn vị vừa ghi nhận sự xuất hiện của nhiều loài gà quý hiếm đang sinh sống trong rừng, như: gà tiền mặt đỏ, gà so họng trắng, gà tiền mặt vàng, gà lôi vằn, gà so ngực gù (thuộc nhóm IB - nhóm cực kỳ quý hiếm), gà lôi hồng tía (thuộc nhóm IIB)...

Hệ thống pháp luật hiện nay tương đối đầy đủ và chặt chẽ, với các khung hình phạt đủ sức răn đe với hành vi mua bán, nuôi, vận chuyển ĐVHD. Người dân cần nâng cao nhận thức, không tham gia hoặc tiếp tay cho hoạt động mua bán ĐVHD trái phép, đồng thời chủ động thông báo cho cơ quan chức năng khi phát hiện vi phạm. Đây là cách duy nhất để bảo vệ các loài quý hiếm trước nguy cơ biến mất ngoài tự nhiên.

Ngoài ra, điều quan trọng là các cơ quan chức năng phải tổ chức tuyên truyền pháp luật cho người dân, đặc biệt là người dân sống ở các vùng gần các vườn quốc gia, gần rừng, núi có nhiều loài ĐVHD để tự bảo vệ mình, tránh vi phạm pháp luật bảo vệ ĐVHD do thiếu hiểu biết.