Tôi thuộc lứa học trò bầm dập vì chiến tranh, thời cuộc nên 17 tuổi mới vào lớp 10 trường PTTH Đức Trọng với giấy khai sinh nhỏ lại gần 2 tuổi. Hầu hết các bạn lớp 9 từ khu kinh tế mới (KTM) Tân Hội ra học cấp 3 năm 1981 đều quá tuổi, phải làm lại khai sinh như tôi. Có bạn vào lớp 10, tuổi đã gần bằng các thầy cô trẻ mới ra trường. Hàng ngày những bạn này phải vất vả với chiếc xe đạp suốt 6, 7 cây số đường đất đỏ sình lầy từ nhà ở cuối xã Tân Hội ra ngã ba Quốc lộ 20. Sau đó cạy hết đất ở bánh xe ra rồi đạp tiếp khoảng 8 cây số đường nhựa đến trường.
Tôi “sướng” hơn các bạn vì không có xe đạp nên không phải khiên, vác nó suốt chặng đường lầy lội hay phải lo xe hư, tốn tiền sửa. Tôi đi bộ từ gà gáy (thời đó đa số gia đình ở vùng KTM không có đồng hồ) đến chừng 5 giờ 30 - 6 giờ sáng thì tới trường. Trưa học xong kiếm chỗ vắng, bóng cây ngồi ăn suất khoai, bắp mang theo rồi lại cuốc bộ hơn 3 tiếng để về lại nhà. Nhiều hôm còn phải ghé cánh đồng Nam Sơn mót lúa, đến tối mịt mới về. Hơn 2 tuần đi bộ khoảng 330 cây số đó quả là thử thách ý chí, sức khỏe. Sau này tôi không còn sợ hãi hay chùn bước trước khó khăn cũng nhờ 14 ngày “khổ luyện” đầu năm lớp 10. Thế nhưng vào cuối học kỳ 1, lớp 11; tôi đứng trước chọn lựa còn khó hơn đi bộ 330 cây số. Lúc này ba má đã đổi một tạ đậu tương (đậu nành) cho Hợp tác xã mua bán để có chiếc xe đạp hiệu “Chiến Thắng” cho tôi đi học. Tôi luôn huýt sáo vì dù đạp xe ngược dốc, ngược gió phải căng hết sức lực, nhưng vẫn là “thượng lưu” so với cuốc bộ 24 cây số (cả đi lẫn về) bằng chân trần trên mặt đường nhựa nóng bỏng hàng ngày... Rồi một hôm, sau bữa cơm tối, ba tôi gọi tôi ra sân uống trà - cốc nước trà đắng nhất mà tôi phải uống cùng lời thủ thỉ của ba: “Con phải nghỉ học vì gia đình mình khó khăn quá. Ba sẽ lấy cái xe đạp của con để đi buôn bán nuôi các em con...”.
Trường PHTH Đức Trọng - Lâm Đồng
Hai cha con cùng cố lấy vị chát, đắng của lá trà rừng để nuốt nước mắt ngược vào trong. Đêm đó tôi mất ngủ, dậy chong đèn dầu le lói ngồi viết đơn xin nghỉ học. Từng chữ viết ra thật buồn, thế nhưng khi viết xong người nhẹ bỗng, coi như “hết nợ sách đèn”!
Hôm sau tôi đạp xe ra trường gặp thầy chủ nhiệm Nguyễn Văn Hương (quê Nghệ An, sau này là giám đốc Sở Văn hóa – Du lịch, Tổng biên tập Báo Lâm Đồng, thầy đã nghỉ hưu nhiều năm nay). Thầy đọc nội dung viết trên giấy học trò của tôi xong, trợn mắt quát: “Mi đừng có tính chuyện lộn xộn, cuốc được bao nhiêu đất mà bày đặt nghỉ học. Vô lớp mau!”... Cả đêm tôi đã cố tìm từng chữ “lâm li bi đát” nhất, nên cứ tưởng thầy sẽ rơi lệ, chí ít là xúc động khi đọc nỗi niềm của tôi. Ai ngờ thầy cứng như thép, quát thật to làm tôi sững sờ rồi... líu ríu theo thầy vào lớp. Hơn 43 năm nay tôi vẫn biết ơn lời quát dữ dằn đó. Nếu hôm đó thầy cũng mềm yếu như tôi, dễ dàng chấp nhận thực tại theo ý tôi thì tôi sẽ dừng lại ở đầu năm lớp 11, sẽ không có “thời sinh viên” và hơn ba mươi ba năm tung tăng khắp nơi với nghề viết báo! Học kỳ 1 năm lớp 12, thầy Hương tiếp tục chủ nhiệm lớp. Tôi học môn văn thầy dạy lẹt đẹt điểm 5, may lắm mới được 6 điểm, có lúc bài kiểm tra còn bị dưới trung bình.
Thỉnh thoảng tôi lại nghỉ học hoặc đi học trễ vì phải đi chặt mía, vác mía mướn để có thêm tiền ăn học. Thầy lại la rầy, nhưng tôi chỉ im lặng chứ không giải bày. Một hôm trong giờ giảng văn, thầy nói 2 điều in luôn vào tim óc tôi. Thứ nhất ở Hà Nội có trường viết văn Nguyễn Du... tôi vừa lóe lên: “Mình sẽ nộp hồ sơ thi vào” để thỏa nguyện ước mơ viết văn từ nhỏ, thì thầy dập tắt hy vọng: “Nhưng muốn vào trường viết văn Nguyễn Du thì phải có vài tác phẩm đã được đăng báo”... Thầy lại nói tiếp: “Đến bây giờ (1983) Việt Nam vẫn chưa có tác phẩm phản ánh trọn vẹn 2 cuộc khánh chiến chống Pháp, chống Mỹ...”. Tôi sáng mắt lên với điều thầy vừa nói và nghĩ bụng sau này mình sẽ viết cuốn sách đó! Tôi nung nấu ý định này suốt từ thời sinh viên và những năm mới ra trường lận đận. Thầy còn kể cho lớp tôi nghe về “Cải cách ruộng đất” và “Nhân văn giai phẩm” theo quan điểm rất tiến bộ, phù hợp với những gì tôi đọc được mấy chục năm sau đổi mới 1986. Có lần tôi kể về những bộ phim nước ngoài tôi xem trước năm 1975 ở Đà Lạt, thầy khẳng định sau này những bộ phim đó sẽ chiếu lại, và thầy đã đúng!
Tác giả chụp hình với thầy Nguyễn Văn Hưởng trong dịp về Đà Lạt mấy năm trước
Bây giờ, tức hơn 42 năm sau giờ giảng văn đáng nhớ đó, tôi đã thành tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Kẻ sát nhân lương thiện, Hồ sơ lửa, Mau đỏ da vàng… được chuyển thể làm nhiều bộ phim, được xác lập kỷ lục Việt Nam về tiểu thuyết hình sự, được hơn 40 giải thưởng báo chí, văn chương, phim truyền hình và được dịch ra nhiều ngôn ngữ: Anh, Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản; được giảng dạy ở nhiều trường Đại học trong, ngoài nước kể cả được vào luận án tiến sĩ, luận văn cử nhân, tử điển văn học Việt Nam…
Xin cảm ơn thầy Nguyễn Văn Hương – người thầy đã giúp tôi thoát cảnh bỏ học và đi suốt hành trình viết văn, viết báo, để từng bước trưởng thành. Nhớ đến thầy là nhớ câu của triết gia Nietzsche “ Thầy dạy ta làm người chứ không dạy làm học trò suốt đời”. Kính chúc thầy và gia đình luôn vui, khỏe, hạnh phúc!