(CATP) Tôi may mắn lớn lên trong một làng quê bom đạn chưa hủy diệt, tàn phá. Để rồi mấy thập kỷ sau, tôi được gặp quá nhiều những nhân chứng làm nên bao cột mốc lịch sử. Những cuộc đời bình thường và phi thường của những con người đang sống và đã hy sinh gây ấn tượng mãnh liệt trong tôi. Hơn mười năm ròng rã, bắt đầu từ cái nhấn chuông ngôi biệt thự 14 Nguyễn Ư Dĩ, phường Thảo Điền, Quận 2 cũ của gia đình Đại tá Nguyễn Đức Hùng (Tư Chu), đã mở ra những trang đời huyền thoại, những bi tráng và nước mắt... Mười năm ròng rã tìm nhân chứng, tư liệu, tiểu thuyết "Đêm Sài Gòn không ngủ” ra đời. Tất cả tình tiết, sự kiện trong "Đêm Sài Gòn không ngủ” từ quá khứ và hiện tại, những người trẻ hôm qua, những người trẻ hôm nay, những máu đổ năm xưa và thành đạt hôm nay, bi kịch hôm qua và hôm nay; những giằng xé, lựa chọn, bão giông ngay chính trong cuộc sống ngỡ như hạnh phúc, hoàn hảo đều có mối dây liên hệ với sự kiện Mậu Thân 1968.
Những giọt nước mắt từ hoài niệm của những người phụ nữ yếu mềm lại xô đập mãnh liệt vào tâm thức tôi - một người phụ nữ cũng quá đỗi yếu mềm, đa cảm lớn lên sau chiến tranh! Tiểu thuyết ra đời, có được sự đón nhận của người đọc với tôi là niềm động viên, khích lệ lớn lao. Nhưng tận trong đáy lòng, tôi tự nhủ món nợ Mậu Thân vẫn không vì thế mà bớt phần trĩu nặng, bởi còn quá nhiều những nhân chứng, những câu chuyện bị chôn kín trong những góc khuất số phận cuộc đời, bị lãng quên dưới lớp bụi thời gian, cả những nỗi niềm, oan khuất. Những giọt nước mắt mà tôi được chứng kiến đã thanh lọc tâm hồn tôi, nhắc tôi món nợ mình chưa trả hết.
Vợ chồng Năm Mộc (Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Phú Cương) hy sinh trong trận đánh Đài Phát thanh đêm mùng 1 rạng sáng mùng 2 Tết Mậu Thân 1968
Viết về đề tài chiến tranh cách mạng thật không dễ dàng. Tôi lao đi, chỉ có trái tim đa cảm, dũng cảm gõ từng cánh cửa. Những trang viết được mở ra từ cuộc đời thường thầm lặng của những người còn được sống sau đêm mùa xuân đẫm máu và nước mắt. Năm ấy, hàng vạn chiến sĩ ở 5 mũi tiến quân về Sài Gòn hầu hết là những người còn rất trẻ. Và ở phân khu 6 - phân khu nội thành, đêm mùng 1 tết Mậu Thân (31/01/1968), lực lượng Biệt động đồng loạt nổ súng tấn công 5 mục tiêu theo kế hoạch: Dinh Độc lập, Đại sứ quán Mỹ, Đài phát thanh, Bộ Tổng tham mưu, Bộ tư lệnh Hải quân. Do không phối thuộc được với đại quân, 5 đội Biệt động với tổng số 88 chiến sĩ trực tiếp chiến đấu độc lập trong sào huyệt địch. Hầu hết các chiến sĩ đã hy sinh, lớp bị bắt, nhưng ý chí và xương máu của các anh chị đã dựng lên những tượng đài bất tử.
Liệt sĩ Cao Hoài Vinh, hy sinh trong trận đánh vào Đại sứ quán Mỹ khi mới 17 tuổi. Bà Nguyễn Thị Nhu (Năm Nhỏ) - nữ giao liên, cơ sở vận chuyển vũ khí xem anh như người ruột thịt, thờ anh trong nhà mình
Sau đêm ấy, người chỉ huy lực lượng Biệt động Sài Gòn đắng lòng tự vấn, khi mất đi gần hết lực lượng gạo cội của biệt động, bởi hơn ai hết, Đại tá Nguyễn Đức Hùng (Tư Chu) - Tham mưu trưởng Quân khu Sài Gòn Gia Định kiêm chỉ huy các lực lượng Biệt động thấu hiểu một cách máu thịt sự công phu để có được đội quân đặc biệt ấy. Những người lính có sở trường đánh nhanh rút nhanh ấy đã chiến đấu vô cùng đơn độc khi đại quân không đến được. Chỉ sau mấy ngày bị quân đội Sài Gòn phản công, lùi ra vùng ven đô, trong cảnh đổ nát hoang tàn, ông đã trải qua một cuộc tự vấn với chính mình: "Tôi, với cương vị là chỉ huy của họ, đành bất lực không làm gì được ngoài những giọt nước mắt đau đớn chảy suốt đêm tại nơi tạm làm chỉ huy sở của Tiền phương nội đô... Cảm nhận một cách thấm thía rằng, dường như mình là người có lỗi, và có lẽ những cảm nhận này sẽ theo tôi những năm tháng còn lại của cuộc đời".
Nhiều người còn sống trở về nhớ lại Mậu Thân 1968, có tâm trạng như ông. Có biết bao câu chuyện cảm động về những người tuổi trẻ trong Mậu Thân 1968. Năm ấy, anh Bảy Hôn - một trong 14 chiến sĩ Biệt động đội 5 được giao nhiệm vụ tấn công vào Dinh Độc Lập đã sẵn sàng dời lại ngày cưới của mình, quyết tâm có mặt trong đội quân quyết tử. Trận chiến không cân sức đã diễn ra suốt 2 ngày đêm. Anh trong số 7 người còn lại sa vào tay giặc. Sau đó là những ngày bị tra tấn tàn khốc, bị giam cầm trong nhà tù Mỹ ngụy. Anh làm cuộc vượt thoát. Ngày trở về, oái oăm thay, cô du kích Biện Thị Cưng - người vợ hứa hôn của anh vĩnh viễn không bao giờ được mặc áo cưới. Chị hy sinh trên mảnh đất Củ Chi anh hùng. Năm ấy, Đội trưởng đội 5 Tô Hoài Thanh cũng còn rất trẻ.
Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Thị Rí (Tám A) hy sinh để lại đứa con gái còn rất nhỏ
Chuẩn bị trận đánh, anh cải trang nghiên cứu mục tiêu. Trên đường phố Sài Gòn, anh gặp người vợ trẻ là nữ giao liên Võ Thị Cúc. Vợ chồng trẻ lâu ngày không gặp, bao thương nhớ, khát khao đốt cháy cõi lòng. Vậy mà gặp nhau, họ phải nén lại tình riêng. Sau phút đăm đắm nhìn chị, anh kéo sụp nón che mặt, thể như hai người không quen biết. Đó cũng là lần cuối cùng chị Cúc gặp anh. Năm ấy, Ngô Thanh Vân (Ba Đen) - Đội trưởng đội 11 Biệt động cùng 14 chiến sĩ nhận nhiệm vụ tấn công vào mục tiêu Đại sứ quán Mỹ. Ông hứa với Cao Hoài Vinh - người chiến sĩ trẻ nhất trong đội: "Sau trận đánh này, tao sẽ cho mày cưới con Ngọc Huệ". Trước đó, ông không tán thành mối tình này, bởi Vinh đem lòng yêu cô giao liên lớn hơn anh đến 6 tuổi. Là người duy nhất còn sống sót trong trận đánh này, Ba Đen cứ day dứt mỗi khi nhớ về đồng đội. Đôi mắt mở to của Cao Hoài Vinh cứ theo suốt cuộc đời ông. Vinh hy sinh vì đã bắn quả B46 vào một căn phòng kiên cố trong tòa Đại sứ Mỹ, nào ngờ vật chắn phía sau quá gần, sức công phá quả đạn B46 dội ngược trở lại, Vinh hy sinh. Ba Đen ngậm ngùi kể: "Tôi không bao giờ quên được đôi mắt mở to của Vinh. Nó chết mà không hiểu vì sao mình chết. Tôi nợ cuộc đời góa phụ của con Huệ. Hôm xuất phát ở Củ Chi, mặt thằng Vinh sáng rỡ khi tôi hứa sau chuyến này cho tụi nó lấy nhau. Nào ngờ...
Tô Hoài Thanh - Đội trưởng Đội 5 Biệt động Sài Gòn, hy sinh khi tấn công vào mục tiêu Dinh Độc Lập đêm mùng 1 rạng mùng 2 Tết Mậu thân 1968, để lại người vợ còn rất trẻ và đứa con gái nhỏ
Điều tồi tệ nhất trong ký ức Mậu Thân là tất cả đều hy sinh, còn tôi thì được sống!". Năm ấy, có người chiến sĩ giải phóng quân còn rất trẻ đã hy sinh trong tư thế đang đứng bắn, khiến kẻ thù khiếp sợ. Đó là anh Mao, chiến sĩ tiểu đoàn 6 Bình Tân. Chị Nguyễn Thị Khỏi - người sống sót đêm 20/5, khiến 32 dân công hỏa tuyến hy sinh trên cánh đồng bưng Vĩnh Lộc, Bình Chánh - mới đây gặp tôi trong buổi hội thảo di tích Miếu Dân Công thổ lộ: "Chị và anh Mao yêu nhau. Chị tiễn anh đi đánh vào sân bay Tân Sơn Nhứt, dự định sau trận đánh làm lễ cưới. Trận ấy ảnh hy sinh. Vì lẽ đó chị sống một mình tới giờ. Trong lòng chị, hình ảnh anh Mao không bao giờ phai mờ...". Dẫu không để lại một tấm hình, một dòng địa chỉ nhưng có lẽ nơi thế giới bên kia anh được an ủi khi có một người phụ nữ trên dương thế vẫn sống cùng anh trong tâm tưởng. Anh ngã xuống nhưng đã tạc vào lịch sử một dáng đứng Việt Nam lồng lộng, qua xúc cảm của nhà thơ Lê Anh Xuân.
Nhiều người trở về sau chiến tranh hòa lẫn vào đời thường thầm lặng, nhưng thật thiếu sót nếu không viết, không kể về họ. Năm ấy, có người mẹ ôm trên tay đứa con chưa đầy 2 tuổi, dẫn đoàn quân bước vào trận chiến đấu sinh tử. Năm ấy, có người vợ chưa kịp ăn cùng chồng trái táo cắt đôi đã nuốt vội nước mắt tiễn chồng vào trận đánh mà cái chết hiển hiện ngay trước mặt. Năm ấy, chỉ sau một đêm, có quá nhiều những người vợ góa chồng, khắc vào tim lời trăn trối của người lính trước lúc ra đi. Và phía sau những người phụ nữ ấy là nhà tù, cái chết, những năm tháng cô đơn dài dằng dặc của kiếp người...
Tuổi đôi mươi sẵn sàng dâng hiến thanh xuân cho hòa bình, thống nhất đất nước
Càng tiếp cận nhân chứng và tư liệu lịch sử, tôi càng cảm nhận vẻ đẹp thành phố mình đang sống một cách máu thịt, sâu thẳm hơn. Bởi đâu đó trên những con đường, góc phố ta qua, xương máu những người lính năm xưa còn gửi lại. Các anh chị đã hiến dâng cho Tổ quốc tuổi thanh xuân, đẹp nhất của đời người. Ngay cửa ngõ Tây Nam Sài Gòn, 32 dân công hỏa tuyến đã hy sinh trên đường làm nhiệm vụ. Ở Suối Sọ, 500 quân dân phía Đông Sài Gòn đã ngã xuống, trong đó có những người phụ nữ còn rất trẻ. Tôi thực sự ấn tượng khi năm 1998, tại cánh đồng Mã Lò thuộc Bình Chánh, khi đào móng xây một tòa nhà lớn, người ta quy tập được hàng trăm bộ hài cốt chiến sĩ quân giải phóng. Đất còn giữ được những đôi dép râu, những chiếc kẹp ba lá... của những người con gái, con trai.