Bắc Cực tan băng mở ra tuyến vận tải thương mại chiến lược mới

Thứ Bảy, 04/10/2025 16:29

|

(CAO) ​Vào rạng sáng cuối tháng 9, một con tàu container mang tên Istanbul Bridge đã khởi hành từ cảng Ninh Ba của Trung Quốc, chất đầy hàng hóa từ pin đến quần áo hướng đến Châu Âu. Tất cả đều diễn ra bình thường, nhưng có một sự thay đổi lớn trong lộ trình.

Thay vì đi về phía nam để đến kênh đào Suez, con tàu đã tiến về phía bắc để đi qua vùng nước lạnh giá của Bắc Băng Dương bằng tuyến đường biển phía Bắc. Hành trình này được coi là một bước tiến lớn trong nỗ lực xây dựng "Con đường Tơ lụa Bắc Cực" của Trung Quốc, một hành lang cơ sở hạ tầng và vận chuyển xuyên qua đỉnh cực của thế giới. Điều này chỉ có thể thực hiện được nhờ biến đổi khí hậu.

Băng ở Bắc Cực đã biến đổi nhanh hơn nhiều so với dự kiến, khi con người đốt nhiên liệu hóa thạch và làm nóng hành tinh. Khu vực này đang ấm lên với tốc độ gấp khoảng bốn lần so với phần còn lại của thế giới. Băng trên biển đang nứt vỡ và tan chảy làm lộ ra một tuyến hàng hải mới phục vụ vận chuyển thương mại làm rút ngắn đáng kể khoảng cách và thời gian vận chuyển hàng hoá từ Châu Á sang Châu Âu và ngược lại.

"Đây thực sự là lần đầu tiên biến đổi khí hậu làm thay đổi bản đồ" - Malte Humpert, thành viên cấp cao và là người sáng lập Viện Bắc Cực, một tổ chức phi lợi nhuận nhận định với CNN.

Các chuyên gia cho biết việc phát triển tuyến đường này có thể mang lại những lợi ích kinh tế và địa chính trị to lớn cho Trung Quốc, quốc gia đang hướng tới một tương lai Bắc Cực không còn băng và những cơ hội chiến lược mà nó có thể mang lại. Tuy nhiên, họ cảnh báo rằng việc đưa các đội tàu thương mại đi qua môi trường nguyên sơ, xa xôi và nguy hiểm này là một thảm họa sinh thái và nhân đạo đang chực chờ xảy ra.

Tuyến đường biển phía Bắc đã từng được các tàu thuyền sử dụng, hiện chỉ có thể tiếp cận được trong vài tháng mùa hè và mùa thu. Những tàu container đầu tiên bắt đầu đi qua Bắc Cực hơn một thập kỷ trước, nhưng thường là trên các chuyến đi chuyên biệt, đột xuất, chuyên gia Humpert nói với CNN.

Cảng container Ninh Ba - Trung Quốc nơi con tàu Istanbul Bridge xuất phát chở hàng đến Châu Âu - Ảnh: Shutterstock 

Những gì mà tàu Istanbul Bridge đang làm "giống như một dịch vụ tàu biển truyền thống hơn", dừng lại ở nhiều điểm. Đó là điều chúng tôi chưa từng thấy ở Bắc Cực cho đến nay" - ông Humpert chia sẻ với CNN.

Con tàu sẽ lên kế hoạch cho hành trình 18 ngày từ cảng Ninh Ba-Chu Sơn của Trung Quốc đến Felixstowe ở Anh, được hỗ trợ bởi tàu phá băng. Hiện tại, nó đang di chuyển qua eo biển Bering ngăn cách Nga và bang Alaska của Mỹ. Sau đó, nó sẽ đi qua Bắc Cực, ôm sát bờ biển phía bắc của Nga, hướng tới Biển Bắc, dừng lại ở Anh và sau đó là các cảng ở Hà Lan, Đức và Ba Lan.

Theo tuyên bố của lực lượng hải quan quan Ninh Ba, chuyến đi này “đánh dấu sự khai trương chính thức tuyến vận chuyển container Arctic Express Trung Quốc-Châu Âu đầu tiên trên thế giới”, một “bước đột phá lớn” ở vùng cực, giúp đưa hàng hóa đến Châu Âu kịp thời cho mùa Giáng sinh cao điểm.

Elizabeth Buchanan, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Chính sách Chiến lược Úc, một tổ chức tư vấn phi đảng phái, cho biết việc thương mại hóa Tuyến đường Biển Bắc sẽ định hướng lại thương mại. "Một hành lang kinh tế toàn cầu mới sắp được hình thành. … Đây là một bước ngoặt" - bà nhận định với CNN.

Những lợi thế tiềm năng rất rõ ràng. Thứ nhất: Tuyến đường Biển Bắc tương đối ngắn, chỉ mất khoảng một nửa thời gian so với hành trình về phía nam qua Kênh đào Suez.

Nó cũng có thể giúp tránh các điểm nghẽn tiềm ẩn trên các tuyến đường truyền thống, bao gồm các cuộc tấn công vào tàu thương mại của phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen trên Biển Đỏ, vốn đã diễn ra từ năm 2023. Trong khi đó, các tuyến đường toàn cầu qua Kênh đào Panama đã bị gián đoạn do mực nước thấp khi khu vực này đang phải vật lộn với hạn hán nghiêm trọng.

Theo lực lượng hải quan Ninh Ba, tuyến đường ngắn hơn này cũng giúp cắt giảm 50% lượng khí thải ô nhiễm làm nóng hành tinh.

Tuy nhiên, Andrew Dumbrille, cố vấn Bắc Mỹ của Liên minh Bắc Cực Sạch, một mạng lưới các tổ chức phi lợi nhuận, cho biết đây không phải là một chiến thắng về mặt môi trường. "Nó đi kèm với mức độ quan ngại, rủi ro và nguy hiểm cao" – chuyên gia này nhận định.

Ông nói với CNN rằng thật sai lầm khi nghĩ rằng băng tan giúp tàu thuyền dễ dàng di chuyển trên vùng nước trong xanh. Thay vào đó, nó có thể khiến Bắc Cực trở nên nguy hiểm hơn.

Băng biển bất ngờ có thể làm hỏng tàu thuyền hoặc khiến chúng phải dừng lại, buộc chúng phải đổi hướng hoặc quay trở lại. Các tàu thuyền cũng phải đối mặt với những gì Dumbrille gọi là "kẻ thù của vận tải biển": bóng tối, nhiệt độ băng giá và sương mù.

Nếu có bất kỳ sự cố nào xảy ra trong môi trường khắc nghiệt và xa xôi này, nó có thể nhanh chóng trở thành thảm họa.

Sinh mạng con người đang bị đe dọa, với nguồn lực cứu hộ khan hiếm, cũng như môi trường biển bị ảnh hưởng. "Không có sẵn các phương tiện ứng phó sự cố tràn dầu như ở các vùng khí hậu khác" - Dumbrille cảnh báo. Điều đó có nghĩa là bất kỳ sự cố tràn dầu nào ở khu vực này cũng sẽ khiến lượng dầu tràn ở trong nước lâu hơn, gây ra nhiều thiệt hại hơn.

Hiện vẫn chưa rõ tàu Istanbul Bridge sử dụng nhiên liệu gì, nhưng nếu đó là dầu nhiên liệu nặng - loại dầu đặc và gây ô nhiễm - thì hậu quả của sự cố tràn dầu có thể đặc biệt nghiêm trọng. Dumbrille cho biết những loại nhiên liệu này "nhũ tương hóa trên bề mặt, chúng nở ra và lan ra bờ biển".

Dầu nhiên liệu nặng cũng tạo ra carbon đen, một loại muội than có thể lắng đọng trên băng và đẩy nhanh quá trình tan chảy bằng cách làm tối bề mặt, đồng nghĩa với việc hấp thụ nhiều năng lượng mặt trời hơn. Dumbrille cho biết các quy định cấm dầu nhiên liệu nặng ở Bắc Cực đã có hiệu lực vào năm ngoái, nhưng vẫn còn những khoảng thời gian chuyển tiếp và những kẽ hở khiến nó vẫn đang được sử dụng.

Các chuyên gia cũng lo ngại về tác động của tiếng ồn gia tăng lên môi trường biển nhạy cảm và nguy cơ va chạm với cá voi gia tăng.

Càng nhiều tàu thuyền hoạt động trên tuyến đường này, nguy cơ thảm họa càng cao. "Vấn đề không phải là có hay không, mà là khi nào" - Humpert cảnh báo.

Tàu Istanbul Bridge di chuyển bằng tuyến đường lên phía Bắc băng qua Bắc Băng Dương để đưa hàng đến Châu Âu (tuyến màu vàng) thay vì đi theo tuyến truyền thống đi về phía nam qua eo Malacca và kênh đào Suez (tuyến màu xám vạch đứt) - Ảnh: CNN

Hiện tại, việc vận chuyển thông qua Tuyến đường Biển Bắc chỉ chiếm tỉ trọng rất nhỏ trong thương mại toàn cầu. Theo Rosatom, tập đoàn hạt nhân nhà nước của Nga, chỉ có khoảng 90 tàu đi qua tuyến đường này vào năm ngoái, so với hơn 13.000 tàu đi qua Kênh đào Suez.

Việc Tuyến đường Biển Bắc có được triển khai hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Klaus Dodds, nhà phân tích địa chính trị và nghiên cứu viên cao cấp tại viện nghiên cứu RAND Europe, cho biết có những cân nhắc về mặt kinh tế, bao gồm chi phí vận chuyển hàng hóa, khối lượng hàng hóa được vận chuyển và tốc độ cần thiết.

Ngoài ra còn có các yếu tố địa chính trị. Nếu sự thù địch leo thang dọc theo tuyến đường Kênh đào Suez, bao gồm cả Biển Đỏ và Biển Đông, nó có thể tạo ra các điểm nghẽn khiến tuyến Bắc Cực trở nên hấp dẫn hơn, ông nhận định với CNN.

Ngược lại, một thảm họa môi trường lớn hoặc thiệt hại về người có thể khiến tuyến đường này trở nên không thể duy trì về mặt chính trị.

Một lợi thế lớn cho Trung Quốc ở Bắc Cực là các nhà khai thác tàu phương Tây phần lớn đã tránh xa tuyến đường này, do lo ngại các mối nguy hiểm về môi trường và rủi ro khi phụ thuộc vào một tuyến đường mà Nga kiểm soát phần lớn, ông Dodds cho biết.

Công ty Vận tải Địa Trung Hải, công ty vận tải biển lớn nhất thế giới, tuần này đã tuyên bố cam kết không sử dụng Tuyến đường Biển Bắc, với lý do bao gồm tác động môi trường khi hoạt động trong một "hệ sinh thái mong manh" và những rủi ro của một tuyến đường mà "việc vận chuyển và quá cảnh an toàn không được đảm bảo".

Việc di chuyển bằng tuyến hàng hải mới này làm dấy lên lo ngại về ảnh hưởng môi trường ở khu vực Bắc Cực vốn nhạy cảm với hoạt động của con người - Ảnh: Getty

Đối với Trung Quốc, việc phát triển thành công Tuyến đường Biển Bắc sẽ là một phần thưởng chiến lược lớn. Nó sẽ cho phép họ "xây dựng chuyên môn vận hành cực kỳ xuất sắc" – chuyên gia Dodds nhận định, qua đó củng cố vị thế "một bên liên quan hợp pháp tại Bắc Cực" của Trung Quốc và vượt mặt Mỹ và Châu Âu.

"Câu hỏi trị giá hàng triệu đô la là: Liệu nó có thể được thực hiện một cách an toàn? Liệu nó có thể được thực hiện một cách kinh tế?. Và Trung Quốc nghĩ rằng họ có thể" - Humpert nhận định.

Bình luận (0)

Lên đầu trang