Reuters phản ánh thực trạng lao động Việt tại Nhật

Tuy nhiên việc hồi hương sẽ khiến cô mắc nợ một khoản tiền vượt quá khả năng chi trả: 10.000 USD mà cô đã mượn từ đơn vị tuyển dụng đưa cô đi xuất khẩu lao động.

“Cô ấy buộc phải ở lại làm việc để trả tiền đã vay” - Shiro Sasaki – tổng thư ký của Liên đoàn các công nhân Zentoitsu nói lên nỗi lòng của trường hợp trên và cho biết những trường hợp như vậy là khá phổ biến.

Làn sóng sang Nhật làm việc với hy vọng nhận được mức lương cao hơn so với ở quê nhà, nhưng phải chịu gánh nặng từ các khoản vay đè nặng. Những người trẻ Việt Nam – nhóm lao động người nước ngoài đang gia tăng nhanh nhất ở Nhật Bản, được dự báo sẽ nhằm trong nhóm chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi chính sách thu hút thêm giới "cổ cồn xanh" (người lao động là công nhân và nông dân) đến làm việc tại nước này, có hiệu lực vào tháng 4 tới.

Ở Việt Nam, những người trẻ có trình độ giáo dục cao, nhiều người muốn ra nước ngoài làm việc - Futaba Ishizuka – Nghiên cứu sinh ở Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế, một tổ chức nghiên cứu chiến lược ở Nhật nhận định.

Những người Việt sinh sống ở Nhật Bản đi lễ ở một nhà thờ Công giáo mừng Tết âm lịch ngày 10-2 - Ảnh: Reuters

Chương trình thực tập sinh kỹ năng được biết đến rộng rãi như một cánh cửa mở ra cho lao động "cổ cồn xanh" nước ngoài đổ về Nhật Bản. Những năm gần đây, nhiều báo cáo về thực trạng lạm dụng ở Nhật Bản xảy ra như: Tiền lương thấp, thậm chí không được trả lương, người lao động làm việc quá nhiều giờ, bạo lực và quấy rối. Trong khi đó ở Việt Nam, những người tuyển dụng và môi giới lao động thường thu phí thực tập sinh những khoản tiền lớn trước khi đưa họ sang Nhật.

Những vấn đề bất cập như vậy sẽ tồn tại và có thể trở nên tồi tệ hơn với chính sách thu hút lao động mới ở Nhật Bản, với mục tiêu nhằm giảm bớt tình trạng thiếu lao động lịch sử ở nước này, theo nhận định từ các cuộc phỏng vấn của Reuters với các nhà hoạt động, học giả và thực tập sinh.

Thủ tướng Nhật Shinzo Abe, người có đường lối bảo thủ từng lo ngại làn sóng lao động nhập cư sẽ đe dọa kết cấu xã hội của đất nước, đã khẳng định rằng luật mới, ban hành vào tháng 12, không tạo thành một chính sách nhập cư cụ thể.

Điều đó làm các nhà phê bình lo lắng.

Cộng đồng người Việt sống gần Tokyo - Ảnh: Reuters

“Trên thực tế, Nhật Bản đã là một quốc gia của những người nhập cư. Nhưng vì chính phủ nói rằng đó (luật mới) không phải là chính sách nhập cư, và tiền đề là mọi người sẽ không ở lại, họ chỉ đến Nhật để lao động tạm thời” - Ông Akira Hatate, giám đốc Liên minh Tự do Dân sự Nhật Bản cho biết.

Ông nhận định: “Rốt cuộc nhu cầu của xã hội không được đáp ứng, và nhu cầu của người lao động cũng không được đáp ứng nốt”.

Số lượng ngày càng gia tăng

Hệ thống tuyển thực tập sinh bắt đầu vào năm 1993 với mục đích ban đầu là chuyển giao kỹ năng cho công nhân đến từ các nước đang phát triển. Nhưng chính sách này đã sớm bị lạm dụng.

Luật mới khiến các cuộc tranh luận về vấn đề này lại nổi lên vào năm ngoái.

Trong số các trường hợp gây chú ý nhất là việc 4 công ty, sử dụng thực tập sinh cho công việc khử nhiễm phóng xạ trong các khu vực chịu ảnh hưởng bởi bức xạ sau thảm họa hạt nhân Fukushima tháng 3 năm 2011. Hai công ty, cũng bị cáo buộc không trả mức lương thích hợp, đã bị cấm sử dụng thực tập sinh trong 5 năm. Trong khi những công ty khác đã nhận được cảnh báo từ Bộ Tư pháp.

Một cuộc khảo sát của Bộ lao động Nhật được công bố vào tháng 6 cho thấy hơn 70% người sử dụng lao động đã vi phạm các quy tắc lao động, với việc buộc người lao động làm nhiều giờ và vi phạm các vấn đề an toàn phổ quát dành cho người lao động. Tỷ lệ với các nhà tuyển dụng lao động là 66%.

Tổ chức đào tạo thực tập sinh kỹ thuật (OTIT) được thành lập vào năm 2017. Trong tháng này, OTIT đã nhắc nhở cho các nhà tuyển dụng rằng các thực tập sinh được bảo vệ bởi luật lao động Nhật Bản. Luật đặc biệt cấm đối xử không công bằng đối với người lao động mang thai.

Điều kiện khắc nghiệt đã khiến hơn 7.000 thực tập sinh bỏ việc trong năm 2017. Nhiều người bị dụ dỗ bởi các nhà môi giới mờ ám hứa hẹn bằng các số liệu giả và công việc lương trả cao hơn.

Một thực tập sinh kỹ năng làm việc trong một nhà máy ở Nhật - Ảnh: Reuters

Bởi vì các thực tập sinh không được phép chuyển đổi nhà tuyển dụng, nên việc làm của họ ở nơi khác với đăng ký tuyển dụng ban đầu, thường có nghĩa là họ đánh mất tình trạng thị thực hợp pháp. Một số ít đến các nhà tạm trú được điều hành bởi các nhóm phi lợi nhuận hoặc nhận được sự giúp đỡ từ các liên đoàn lao động; nhưng nhiều người trong số đó đã “biến mất” vào thị trường chợ đen lao động ở Nhật.

“Thực tại khác với những gì họ được “vẽ ra” ở quê nhà”. - Ông Shigeru Yamashita, giám đốc điều hành Hiệp hội tương trợ Việt Nam tại Nhật Bản cho biết. “Họ phải chịu những khoản nợ mà họ không thể trả bằng tiền lương tại nhà, vì vậy một số người lựa chọn trốn lại, tham gia vào thị trường chợ đen lao động ở Nhật để làm việc” – ông cho biết.

Luật mới sẽ cho phép khoảng 345.000 lao động "cổ cồn xanh" vào Nhật Bản trong vòng 5 năm, tham gia vào lao động trong 14 lĩnh vực như xây dựng và chăm sóc điều dưỡng, nhằm giải quyết tình trạng thiếu lao động ở Nhật . Một danh mục cho phép những người lao động có tay nghề cao được chỉ định, có thể ở lại tới 5 năm nhưng không được phép mang theo các thành viên trong gia đình sang.

Trong khi đó, một loại thị thực thứ hai - hiện chỉ giới hạn trong ngành công nghiệp xây dựng và đóng tàu - cho phép công nhân mang theo gia đình và đủ điều kiện ở lại lâu hơn.

Nguyễn Thị Thúy Phương, 29 tuổi, để chồng và con đang ở độ tuổi tiểu học ở Việt Nam để làm thực tập sinh trong một nhà máy dệt ở thành phố Mitsuke, miền bắc Nhật Bản.

Ngành dệt may không được đưa vào chương trình thị thực mới sau khi bị gạch ra vì số lượng vi phạm lao động cao trong các chương trình thực tập sinh. Bây giờ Phương ước mình có thể mang theo các thành viên trong gia đình sang và ở lại làm việc lâu hơn 3 năm ở Nhật. 

“Cuộc sống tại Nhật Bản rất thuận tiện và không khí trong lành”, cô nói với Reuters bằng tiếng Nhật trong thời gian nghỉ làm.

Các cơ quan và cá nhân việc làm vì lợi nhuận có thể đăng ký làm trung gian liên lạc giữa nhà tuyển dụng và người lao động. Các tổ chức hỗ trợ đã đăng ký này không cần giấy phép.

Bộ Tư pháp Nhật đã ban hành các quy tắc mới cho hệ thống luật mới, bao gồm yêu cầu người lao động nước ngoài phải được trả ít nhất bằng mức nhân viên người Nhật nhận được.

Nhưng việc vội vàng thực hiện luật mới khiến chính quyền các địa phương lo lắng rằng có quá ít thứ cần chuẩn bị đã được thực hiện để hỗ trợ và giúp lao động người nước ngoài hoà nhập hơn khi làn sóng đổ vào Nhật Bản theo luật mới đang đến.

Takashi Takayama, tên tiếng Việt là Cao Sơn Quý, đã rời khỏi Việt Nam vào năm 1979. Ông nhớ lại cách người nước ngoài bị sa thải sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và lo ngại một kịch bản tương tự khi nhu cầu lao động giảm sau Thế vận hội Tokyo 2020.

Khi Thế vận hội kết thúc, viễn cảnh khó khăn có thể xảy đến. Ông Tak Takayama nói trong lễ đón năm mới của cộng đồng người Việt tại một nhà thờ Công giáo ở ngoại ô Tokyo. “Tôi không muốn thấy điều đó”.