Hai nhân vật "chìa khóa" đều vắng mặt
Có 3/4 bị cáo bị truy tố về tội "Hủy hoại rừng", gồm Nguyễn Tiến Dũng (SN 1960) - nguyên Tổng giám đốc (TGĐ) Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bình Thuận (Công ty LNBT); Nguyễn Hoàng Cẩn (SN 1963) - nguyên Phó TGĐ Công ty LNBT; Nguyễn Văn Hiền (SN 1963) - Phó GĐ Công ty TNHH Phước Sang (Công ty PS). Riêng bị cáo Phạm Văn Lang (SN 1974) - công chức Kiểm lâm, bị truy tố tội "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng".
Tòa triệu tập hơn 70 người tham gia tố tụng (21 có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, 35 nhân chứng, đại diện UBND tỉnh Bình Thuận...) nhưng có đến 2/3 vắng mặt, trong đó có GĐV Nguyễn Văn Minh và GĐV Nguyễn Tử Kim.
Cả 3 bị cáo bị truy tố tội "Hủy hoại rừng" đều kêu oan. Ông Dũng nêu ý kiến: Các GĐV nại ra nhiều lý do để vắng mặt sau khi đẩy chúng tôi trước nguy cơ vào vòng lao lý bằng các KLGĐ trái pháp luật. Riêng GĐV Nguyễn Tử Kim bất chấp các ý kiến tại cuộc họp tham vấn của các chuyên gia lâu năm và cán bộ lãnh đạo ngành lâm nghiệp dẫn đến KLGĐ số 01 ngày 27/02/2020 sai cơ bản phương pháp giám định. Chưa hết, GĐV sử dụng các tài liệu cũ, không giá trị chứng minh; tùy tiện đưa ra con số trữ lượng, sản lượng lâm sản. Tệ hại hơn, tại phiên tòa lần trước, GĐV Kim xác định "củi cũng là gỗ", để tính giá trị thiệt hại (?!)".
Ông Cẩn trình bày: KLGĐ số 01 chỉ "ước tính", có khuất tất, nên GĐV Kim phải có mặt tại phiên tòa để đối chất, xem KLGĐ chính xác bao nhiêu phần trăm?
HĐXX sơ thẩm do Thẩm phán Đỗ Quốc Hội làm chủ toạ
Bào chữa cho bị cáo Cẩn, Luật sư (LS) Nguyễn Thị Lệ Hằng (Đoàn LS TPHCM), nêu quan điểm: QĐ số 01 ngày 17/4/2023 của TAND H.Hàm Thuận Nam trả hồ sơ có liên quan đến KLGĐ số 01, nhưng VKS chưa thực hiện, nên rất cần có mặt của GĐV Kim để làm rõ sự thật.
Ý kiến của bị cáo, luật sư không được HĐXX chấp nhận, phiên tòa tiếp diễn với phần xét hỏi xuyên suốt ngày 26 và 27/9.
Theo Cáo trạng số 09 ngày 03/6/2022 của Viện KSND tỉnh Bình Thuận, Công ty LNBT do TGĐ Dũng làm đại diện, ký hợp đồng số 59/HĐKT (HĐ số 59) ngày 15/10/2011 với Công ty PS, hợp tác đầu tư trồng rừng và cây công nghiệp tại tiểu khu 279, thuộc xã Hàm Cần với 74ha; khoanh nuôi, bảo vệ 44ha. Cộng chung là 118ha.
Bị cáo Nguyễn Tiến Dũng trả lời câu hỏi của đại diện VKS
Quá trình hợp tác, ông Dũng xác định hiện khu đất rừng trạng thái "RI" (trảng cỏ, lùm bụi) nên chấp thuận cho Công ty PS san ủi 63,06/74ha. Đối với khu 44ha, ông Dũng đồng ý đề xuất của Phó TGĐ Cẩn, xác định hiện trạng theo kết quả kiểm kê năm 1999, ký phụ lục HĐ số 59 với Công ty PS. Từ đó, Công ty PS đã san ủi 21,63ha.
Tại KLGĐ số 01, GĐV Kim xác định: Có 60,77ha rừng trạng thái "RII" (rừng non mới tái sinh, chưa ổn định), ở cả 2 khu vực bị hủy hoại (khu 1: 40,65ha; khu 2: 20,12ha), với trữ lượng gỗ "ước tính" 2.455,5m3. Tổng giá trị thiệt hại là 5,775 tỷ đồng, bao gồm thiệt hại về lâm sản 1,444 tỷ và thiệt hại về môi trường 4,331 tỷ đồng.
Tranh luận "nảy lửa" về kết luận giám định
Sau 2 ngày xét hỏi, còn nhiều điểm "mờ" của vụ án chưa được làm sáng tỏ, nhưng đại diện VKS vẫn giữ nguyên cáo trạng và đề nghị mức án cho từng bị cáo. Cụ thể: Ống Cẩn từ 4 - 5 năm tù; ông Dũng và Hiền, mỗi người từ 3 - 4 năm tù; ông Lang 2 - 3 năm tù, cho hướng án treo.
Phần tranh luận diễn ra suốt ngày 28/9. Các bị cáo không đồng ý với cáo trạng, cho rằng việc truy tố tội "Hủy hoại rừng" là không có căn cứ. Bị cáo Dũng tranh luận: Ông đại diện Công ty LNBT ký HĐ số 59, tuân thủ quy đinh pháp luật, căn cứ vào QĐ số 03/2001/QĐ-TTG (QĐ số 03) ngày 05/01/2001 của Thủ tướng Chính phủ "phê duyệt kết quả tổng kiểm kê rừng toàn quốc năm 1999". Đây là văn bản có tính pháp lý cao nhất trên toàn quốc, xác định hiện trạng tại khu vực bị tác động trên 118ha là "RI". Từ năm 2001 - 2015, không có văn bản nào thay thế hay điều chỉnh QĐ số 03. Hơn nữa, khu đất này nằm trong phần diện tích 3.000ha, được UBND tỉnh Bình Thuận chấp thuận cho Công ty LNBT thực hiện dự án trồng rừng, thể hiện tại văn bản số 691/UBBT-NLN ngày 19/3/2003. Hành vi san ủi, trồng mới rừng cao su được VKS xác định có lợi cho tổ chức. Mục tiêu, động cơ của bị cáo không gì khác ngoài việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo chủ trương của Nhà nước giao cho đơn vị.
Bị cáo Nguyễn Hoàng Cẩn
Ông Cẩn và luật sư của mình tranh luận: Cáo trạng truy tố các bị cáo chủ yếu dựa vào KLGĐ "ước tính", biến "củi thành gỗ" của GĐV Kim, hoàn toàn không khách quan, không chính xác, không có giá trị pháp lý. Chính VKS cũng xác định "không có căn cứ để xem xét tính chính xác trong việc giám định của GĐV". Để vụ án được giải quyết khách quan, đúng pháp luật, không gây oan sai, nhất thiết phải được giám định lại (giám định tập thể).
Bị cáo Dũng cũng đề nghị trưng cầu giám định lại bằng một Hội đồng giám định.
LS Lê Quang Minh (Đoàn LS tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, bào chữa cho bị cáo Dũng) chứng minh KLGĐ của GĐV Kim thể hiện "5 không": Không tuân thủ hướng dẫn của Tổng cục Lâm nghiệp (tại văn bản 698/TCLN-KL ngày 01/6/2020) về phương pháp giám định; không có biên bản giám định ngoại nghiệp; không có mẫu vật giám định, mẫu vật so sánh tại hiện trường; sử dụng tài liệu không có giá trị pháp lý; tính giá trị thiệt hại không chính xác (chỉ ước tính). Việc trưng cầu giám định lại (giám định tập thể) là có căn cứ.
Bị cáo Nguyễn Văn Hiền
LS Minh đề nghị HĐXX tuyên bị cáo Dũng không phạm tội "Hủy hoại rừng". Trường hợp chưa thể tuyên, đề nghị HĐXX trả hồ sơ để trưng cầu giám định lại lần 2 nhằm đảm bảo tính công tâm, khách quan.
Đồng quan điểm với LS Minh, LS Trần Kim Hoàng (Đoàn LS TPHCM, bào chữa cho bị cáo Cẩn), dẫn chứng: Hồ sơ vụ án có KLGĐ lần đầu của GĐV Minh và KLGĐ lại của GĐV Kim. Hai KLGĐ này cho kết quả khác nhau về diện tích và trữ lượng, dẫn đến kết quả định giá không chính xác. Khoản 3, Điều 211 Bộ luật Tố tụng hình sự, quy định rõ: "Trường hợp có sự khác nhau giữa KLGĐ lần đầu và KLGĐ lại về cùng một nội dung giám định thì việc giám định lại lần thứ 2 do người trưng cầu giám định quyết định. Việc giám định lại lần thứ 2 phải do Hội đồng giám định thực hiện theo quy định của Luật Giám định tư pháp". Như vậy, việc các bị cáo đề nghị trưng cầu giám định lại lần 2 là chính đáng, có căn cứ, đúng pháp luật.
LS Hằng và LS Lê Văn Khánh (Đoàn LS tỉnh Bình Thuận, bào chữa cho bị cáo Hiền) cũng đề nghị trưng cầu giám định lại.
Sau 3 ngày diễn ra căng thẳng, các bị cáo kêu oan, cho rằng không phạm tội "Hủy hoại rừng". Các LS đã phân tích, đánh giá tài liệu, chứng cứ chứng minh việc buộc tội 3 cáo là không có căn cứ. Vụ án có nhiều khuất tất, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, KLGĐ lộ rõ trái pháp luật... TAND H.Hàm Thuận Nam đã 2 lần ra QĐ trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung một loạt vấn đề, trong đó có KLGĐ "ước tính". Chính Thẩm phán chủ tọa Đỗ Quốc Hội khẳng định trong QĐ trả hồ sơ: "GĐV sử dụng từ "ước tính" để xác định trữ lượng thiệt hại là không phù hợp. Thiệt hại phải thể hiện con số chính xác". Từ đó, tòa yêu cầu VKS tiến hành trưng cầu giám định lại, xác định cụ thể thiệt hại xảy ra và các vấn đề khác cần chứng minh trong vụ án.
Bị cáo Phạm Văn Lang
Trong khi "giám định lại lần 2" chưa thực hiện, đồng nghĩa với con số thiệt hại không chính xác, HĐXX đã tuyên bố các bị cáo phạm tội, tuyên phạt hai bị cáo Dũng - Cẩn mỗi người 3 năm tù; hai bị cáo Hiền - Lang, mỗi người 1 năm tù nhưng cho hưởng án treo.
Theo HĐXX, các bị cáo chỉ gây thiệt hại về lâm sản giá trị, không gây thiệt hại về môi trường do đã trồng mới rừng cao su, đang phát huy tác dụng.
Trao đổi với PV Chuyên đề CATP chiều 01/10/2023, ông Dũng cho biết sẽ kháng cáo kêu oan. Cựu TGĐ bày tỏ: "KLGĐ không phù hợp nên TAND H.Hàm Thuận Nam yêu cầu giám định lại nhằm đảm bảo chính xác, khách quan. Do VKS không thực hiện, theo nguyên tắc suy đoán vô tội, lẽ ra HĐXX phải tuyên tôi không phạm tội. Đằng này, HĐXX sử dụng KLGĐ "ước tính" để kết án, là không thuyết phục. Chưa hết, VKS quy kết số tiền thiệt hại 5,775 tỷ đồng, đề nghị tôi mức án từ 3 - 4 năm tù. Sau khi loại bỏ phần thiệt hại về môi trường, số tiền thiệt hại giảm xuống, chỉ còn 1/4 vậy mà HĐXX tuyên tôi đến 3 năm tù, oan càng thêm oan!". Ông Cẩn cho biết cũng sẽ kháng cáo toàn bộ bản án sơ thẩm phần liên quan đến bị cáo.