Áng văn lập quốc vĩ đại

Năm 1940, cả thế giới bị cuốn vào cuộc chiến tranh thế giới thứ 2 và dải đất hình chữ S lại tiếp tục thêm gót giày xâm lược của phát xít Nhật. Triển vọng đưa Việt Nam trở thành một quốc gia độc lập như con tàu càng bị đẩy ra xa bờ. Nhưng khi về nước (năm 1941), Bác Hồ đã nhận định, Phe Trục (Đức, Ý, Nhật) dù mạnh nhưng không thể thắng lâu dài, quân Đồng Minh sẽ thắng và dân tộc sẽ nhân cơ hội giành độc lập.

Với tiên đoán xa của Bác, thời cơ chín muồi đã đến vào năm 1945. Khi Phe Trục bị đánh bại, những đội quân áo vải đã chờ sẵn cơ hội, lập tức đứng lên giành độc lập cho nước nhà. Điều tiên đoán của Bác đã thành sự thật.

 Nhân dân thủ đô Hà Nội biểu tình và chiếm phủ Khâm Sai, ngày 19/8/1945

"Phải tuyên bố với quốc dân và thế giới về một nhà nước độc lập; phải bác bỏ luận điệu nhà nước bảo hộ Pháp với xứ An Nam; phải tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới...". Những bối cảnh đó thúc giục Bác phác thảo ngay lập tức Bản Tuyên ngôn Độc lập.

Sáng ngày 02/9/1945, đoàn xe được hộ tống bởi các chiến sĩ Công an đi trên 10 chiếc xe đạp tiến về phía lễ đài, nơi hàng triệu ánh mắt của Nhân dân đang mong đợi. Và rồi lời Bác cất lên với giọng ấm áp, gần gũi, sâu lắng: "Hỡi đồng bào cả nước! Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".

Tuyên ngôn của một số quốc gia thường mang tính hành chính, pháp lý. Còn những lời lẽ trong Bản Tuyên ngôn Độc lập do Bác viết vừa lập luận về bối cảnh lịch sử, tuyên bố chính trị và đề cập về khía cạnh pháp lý. Nhà báo Pháp Jean Lacouture gọi Tuyên ngôn Độc lập Việt Nam là "lời cáo chung của chủ nghĩa thực dân kiểu cũ, mở đầu cho làn sóng giải phóng dân tộc ở Á - Phi - Mỹ Latin".

Chủ tịch Hồ Chí Minh với Tuyên ngôn Độc lập

Nhận định của nhà báo Pháp Jean Lacouture rất đúng với thực tế. Bởi vì Bản Tuyên ngôn Độc lập được Bác đọc không chỉ vang lên ở không gian Quảng trường Ba Đình lịch sử, mà còn "vang xa" tới các quốc gia, dân tộc đang ngày đêm rên xiết dưới xích xiềng của chế độ thực dân Pháp như: Burkina Faso, Morocco, Tunisia, Senegal, Congo...

Tổng thống đầu tiên của Algeria là Ahmed Ben Bella từng nhiều lần nói rằng: "Việt Nam là ngọn cờ đầu của phong trào giải phóng dân tộc. Hồ Chí Minh là người thầy của chúng tôi".

Trong câu đầu tiên, 2 từ "tạo hóa" được Bác nhắc đến và trở thành vũ khí lý luận nói lên quyền con người, quyền tự quyết cũng như quyết tâm đánh đổ thực dân Pháp, vạch trần chiêu bài khai phá văn minh của Pháp. Bác đã dựa vào giá trị phổ quát mà thực dân Pháp xem như cốt lõi và là niềm tự hào của mẫu quốc, nước mẹ Đại Pháp. Tuy nhiên khi đặt chân sang các quốc gia bị đô hộ, cụm từ mỹ miều "bình đẳng, bác ái" chỉ là bình phong để che đậy sự hà khắc, bóc lột, hút máu người dân bản xứ để làm giàu cho các ông chủ người Pháp.

Đông đảo Nhân dân tập trung tại Quảng trường Ba Đình nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập ngày 02/9/1945

Bản Tuyên ngôn Độc lập đã đưa dân tộc bước sang một kỷ nguyên mới, đánh dấu sự chấm dứt hơn 80 năm đô hộ của thực dân Pháp và ách thống trị của phát xít Nhật, khẳng định quyền tự quyết của dân tộc Việt Nam; tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, một nhà nước do Nhân dân làm chủ, theo đuổi mục tiêu độc lập, tự do, hạnh phúc.

Bản Tuyên ngôn Độc lập mà Bác đọc, đối với thực dân Pháp ngày ấy có thể giống như một lời tuyên chiến. Bởi Pháp bị Nhật đánh quỵ, không còn là một lực lượng chính trị ở Việt Nam. Nhưng khi Nhật đầu hàng Quân đội Đồng Minh thì Pháp lò dò trở lại với mưu đồ cướp nước ta một lần nữa. Vậy rồi cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc phải kéo dài 9 năm, tới năm 1954 và kết thúc bằng chiến thắng Điện Biên Phủ. Sau đó là một cuộc chiến kéo dài thêm 21 năm nữa và kết thúc bằng chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Đội Việt Nam Giải phóng quân trong ngày 02/9/1945 tại Hà Nội

Tròn 80 năm kể từ ngày Bác đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, trên dải non sông hình chữ S đang hừng hực không khí bước vào Kỷ nguyên mới, Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Giáo sư sử học người Mỹ David G. Marr (Đại học UC Berkeley) nhận định: Hồ Chí Minh đã "chuyển đổi khái niệm quyền con người thành quyền tự quyết của các dân tộc thuộc địa, đây là bước phát triển lý luận lớn".

Tròn 80 năm, Bản Tuyên ngôn Độc lập khi nghe lại vẫn như một áng văn chính trị đặc sắc và không ngừng truyền cảm hứng về niềm tự hào dân tộc, giúp thế hệ trẻ sống có hoài bão, dám dấn thân, biết tự hào về truyền thống và có trách nhiệm xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.