Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước toàn thế giới về sự ra đời của một quốc gia độc lập, tự chủ. Văn kiện lịch sử này không chỉ đánh dấu mốc son chói lọi của Cách mạng Tháng Tám mà còn thể hiện rõ quyết tâm mãnh liệt của nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do. Kỷ niệm 80 năm sự kiện này (1945 - 2025), chúng ta nhìn lại bản Tuyên ngôn Độc lập để thấy được ý chí kiên cường, tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam trong hành trình giành lại chủ quyền.
Bối cảnh lịch sử dẫn đến sự ra đời của Tuyên ngôn Độc lập
Trước khi bản Tuyên ngôn Độc lập ra đời, Việt Nam trải qua hơn 80 năm dưới ách đô hộ của thực dân Pháp và một thời gian ngắn bị phát xít Nhật chiếm đóng. Nhân dân ta phải chịu cảnh áp bức, bóc lột tàn bạo. Thực dân Pháp thi hành chính sách khai thác thuộc địa, vơ vét tài nguyên, bóc lột sức lao động, khiến đời sống người dân lâm vào cảnh lầm than. Đỉnh điểm là nạn đói năm 1945, khi hơn 2 triệu người Việt Nam chết đói do chính sách cướp bóc của Nhật và Pháp. Trong bối cảnh đất nước bị kìm kẹp, phong trào cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã dấy lên mạnh mẽ.
Ngày 2 tháng 9 năm 1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho dân tộc ta. Ảnh tư liệu.
Tháng 8-1945, thời cơ cách mạng đến khi phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh, thực dân Pháp chưa hồi phục lực lượng, các thế lực khác không có được sự ủng hộ của nhân dân... Dưới sự chỉ đạo của Đảng và qua sự chuẩn bị toàn diện, lâu dài từ nhiều năm trước, nhân dân cả nước đồng loạt đứng lên, khởi nghĩa giành chính quyền. Ngày 19-8-1945, nhân dân Hà Nội nổi dậy, chiếm các cơ quan đầu não của chính quyền phát xít, thực dân và tay sai. Chỉ trong vòng 10 ngày, làn sóng cách mạng lan tỏa khắp cả nước, từ Bắc vào Nam. Chính quyền cách mạng ra đời, và ngày 2-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, chính thức tuyên bố độc lập, khẳng định quyền tự do của dân tộc Việt Nam.
Quyết tâm giành độc lập của dân tộc ta
Bản Tuyên ngôn Độc lập là kết tinh của ý chí và khát vọng độc lập của cả dân tộc. Ngay từ những dòng đầu, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích dẫn hai văn kiện nổi tiếng về quyền con người: Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ (1776) và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp (1791). Người viết: "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".
Việc trích dẫn này không chỉ thể hiện tư duy chiến lược của Hồ Chí Minh trong việc tranh thủ sự ủng hộ của các cường quốc mà còn khẳng định rằng quyền tự do, độc lập là quyền bất khả xâm phạm của mọi dân tộc. Đây là lời tuyên bố mạnh mẽ về quyết tâm của nhân dân Việt Nam trong việc thoát khỏi ách thống trị của thực dân.
Tiếp đó, Người tố cáo tội ác của thực dân Pháp trong hơn 80 năm cai trị. Người liệt kê những hành vi, thủ đoạn bóc lột kinh tế, đàn áp chính trị, gây ra nạn đói, bắt buộc sử dụng thuốc phiện và rượu cồn để làm suy yếu dân tộc, xây dựng nhà tù nhiều hơn trường học... Những cáo buộc này không chỉ phơi bày bản chất tàn bạo của chế độ thuộc địa mà còn nhấn mạnh lý do chính đáng để nhân dân Việt Nam đứng lên giành độc lập. Quyết tâm này được thể hiện rõ ràng khi Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố: "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy". Những lời này là lời khẳng định đanh thép về ý chí bất khuất, sẵn sàng hy sinh tất cả để bảo vệ độc lập. Nó phản ánh tinh thần đoàn kết, đồng lòng của toàn dân tộc, từ nông dân, công nhân đến trí thức, cùng đứng lên vì mục tiêu chung.
Tuyên ngôn Độc lập ra đời là kết quả của một quá trình đấu tranh lâu dài, bền bỉ của toàn thể nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng. Dù bị đàn áp khốc liệt, tinh thần yêu nước không bao giờ lụi tắt. Các cuộc khởi nghĩa như Bắc Sơn, Ba Tơ, Nam Kỳ đã đặt nền móng cho Cách mạng Tháng Tám, cả về lý luận lẫn kinh nghiệm khởi nghĩa. Khi thời cơ đến, nhân dân cả nước đã nhất tề đứng lên, thể hiện sự đồng lòng hiếm có. Sự kiện giành chính quyền tại Hà Nội, Huế, Sài Gòn và nhiều địa phương khác trong tháng 8-1945 là minh chứng cho quyết tâm ấy. Hàng triệu người dân, không phân biệt tầng lớp, đã xuống đường, chiếm các cơ quan trọng yếu, giành chính quyền về tay nhân dân. Đây là biểu hiện sống động của sức mạnh đoàn kết, của ý chí quyết giành độc lập bằng mọi giá.
Ý nghĩa của quyết tâm giành độc lập
Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 không chỉ là văn kiện tuyên bố độc lập mà còn là lời cam kết của dân tộc Việt Nam trong việc bảo vệ tự do. Sau ngày 2-9-1945, nhân dân ta tiếp tục đối mặt với nhiều thử thách: thực dân Pháp quay lại xâm lược, kéo theo cuộc kháng chiến 9 năm (1945 - 1954) với chiến thắng Điện Biên Phủ lẫy lừng. Tiếp đó là cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975), kết thúc bằng chiến dịch Hồ Chí Minh, thống nhất đất nước năm 1975. Những thành tựu này là minh chứng cho quyết tâm sắt đá được nêu trong Tuyên ngôn Độc lập.
Quyết tâm giành độc lập còn là nguồn cảm hứng cho các phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. Bản Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam đã góp phần thúc đẩy phong trào phi thực dân hóa ở châu Á, châu Phi, và Mỹ Latin trong thế kỷ XX. Ngay trong những thập niên 1940 – 1950, hàng loạt quốc gia đã giành được độc lập và đỉnh cao là “năm châu Phi” vào năm 1960 với 17 nước thoát khỏi chế độ nô lệ. Vì vậy, Việt Nam trở thành biểu tượng cho các dân tộc bị áp bức, chứng minh rằng một dân tộc nhỏ bé, dù nghèo nàn, vẫn có thể chiến thắng các đế quốc hùng mạnh nhờ ý chí kiên cường.
TPHCM ngày càng hiện đại, văn minh. Ảnh: ST
Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Tuyên ngôn Độc lập, chúng ta nhận thấy tinh thần quyết tâm giành độc lập vẫn còn nguyên giá trị. Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang trên đà phát triển, tinh thần ấy được thể hiện qua việc bảo vệ chủ quyền, xây dựng kinh tế và khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Việt Nam đã trở thành một quốc gia có tiếng nói, là thành viên tích cực của Liên Hợp quốc, ASEAN và các tổ chức quốc tế khác. Quyết tâm giữ vững độc lập hôm nay là vững vàng bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, nỗ lực xây dựng một đất nước "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".
Bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 là kết tinh của ý chí kiên cường, khát vọng tự do của nhân dân Việt Nam. Nó không chỉ là một văn kiện lịch sử mà còn là ngọn lửa soi đường cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Quyết tâm giành độc lập được thể hiện trong từng câu chữ của Tuyên ngôn là di sản quý báu, nhắc nhở chúng ta về giá trị của tự do và trách nhiệm bảo vệ, xây dựng Tổ quốc.