Nhân chứng đầu tiên trong vụ trọng án này là cụ Nguyễn Mại - người phụ giúp trông coi chùa Xuân Long (tọa lạc ở thôn Bàn Thạch, xã Hòa Xuân Đông). Khoảng 18 giờ 45 ngày 7-12-2009, sau khi ăn vội bữa cơm chiều, cụ Mại đến chùa Xuân Long trong tiết trời cuối đông se lạnh.
Đẩy cánh cửa sắt lối đi phụ bên trái, cụ bước tới gần bậc cửa chánh điện, bất ngờ thấy sư thầy Thích Tâm An nằm bất động ở đó. Tưởng sư thầy trúng gió độc, ông Mại lấy dầu xoa bóp, phát hiện sư thầy đã chết, vùng cổ, lưng và vai có nhiều vết thương chảy máu do bị đâm. Nghe tiếng hô hoán, người dân gần đó chạy tới khẩn báo cho công an địa phương.
Chẳng mấy chốc nguồn tin sư thầy Thích Tâm An bị sát hại lan truyền đến nhiều thôn, xã gần đó. Đông đảo người dân kéo đến chùa Xuân Long trong đêm để chia sẻ nỗi đau.
Đại tá Nguyễn Nhất Tâm - Phó giám đốc, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Phú Yên, chỉ đạo một tổ công tác gồm những cán bộ kỹ thuật hình sự, trinh sát, điều tra viên dày dạn kinh nghiệm ở Phòng CSĐT tội phạm về TTXH, Phòng kỹ thuật hình sự và các bác sĩ Trung tâm giám định pháp y tỉnh Phú Yên phối hợp Công an huyện Đông Hòa khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi và đã xác định có dấu hiệu tội phạm.
Trong chứng minh thư, sư thầy Thích Tâm An có tục danh Nguyễn Văn Lạc (SN 1931), quê ở thôn Xuân Mỹ, xã Hòa Mỹ Đông, huyện Tây Hòa. Hơn chục năm trụ trì chùa Xuân Long, sư thầy được nhiều đạo hữu và người dân địa phương quý mến bởi đức tính hiền lành, nhân nghĩa, chưa hề va chạm, mâu thuẫn bất kỳ ai, nên nghi vấn nạn nhân bị sát hại do thù oán đã được loại trừ.
Những vết thương để lại trên thi thể nạn nhân giúp các cán bộ kỹ thuật hình sự, trinh sát hình sự, điều tra viên nhận định hung thủ đã sử dụng dao, nhiều khả năng đây là vụ giết người, cướp tài sản. Kẻ gây án là người địa phương hay đối tượng thường xuyên lui tới chùa Xuân Long nên thông thạo lối vào, lối thoát. Rất có thể lúc đầu hung thủ chỉ lén lút vào chùa trộm cắp. Nhưng khi bị sư thầy phát hiện, hắn đã vung dao truy sát để cướp đoạt tài sản trước khi tẩu thoát.
Suốt đêm hôm đó, ba mũi trinh sát hình sự, điều tra viên khoanh vùng, rà soát, truy nóng mối quan hệ sinh hoạt các đối tượng có tiền án, tiền sự ở địa phương với quyết tâm lật tẩy hành tung kẻ gây án trong thời gian sớm nhất. Gần 2 giờ sáng hôm sau, một mũi trinh sát phát hiện trước, trong và sau thời điểm xảy ra vụ trọng án, Hà Đức T. - con trai của ông bà Hà Văn A. - Nguyễn Thị L. không có mặt ở nhà.
Trong hồ sơ quản lý đối tượng phạm pháp hình sự - hành chính về an ninh trật tự do Công an xã Hòa Xuân Đông xác lập và cung cấp, ngày 13-12-2008, T. từng bị công an địa phương xử lý hành chính bằng hình thức cảnh cáo về hành vi tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có.
Nửa tháng sau, T. cùng một số đối tượng khác đến thôn Thạch Chẩm, xã Hòa Xuân Tây và Trường trung học cơ sở Nguyễn Chí Thanh trộm cắp xe đạp, bị Chủ tịch UBND xã Hòa Xuân Đông quyết định áp dụng biện pháp giáo dục tại địa phương theo quy định pháp luật.
Thêm một nguồn tin đắt giá nữa do mũi trinh sát thứ hai thu thập được. Khoảng 2 giờ sau khi xảy ra vụ trọng án, một bệnh nhân nam trạc 16 tuổi được người bạn cùng trang lứa điều khiển xe máy chở đến Trạm y tế xã Hòa Vinh để sơ cứu vết thương do dao cắt ba ngón tay.
Theo nhân viên y tế mô tả, bệnh nhân mặc áo trắng có hoa văn đen, quần vải màu sậm, gương mặt hơi gầy, chân mày rậm, môi dày, giống với những đặc điểm nhân dạng Hà Đức T., nhưng trong hồ sơ sơ cứu vết thương bệnh nhân khai tên khác.
Khi trinh sát tiếp cận nơi ở của T. mới hay đối tượng đi chơi ở đâu không về nhà. Ráo riết lùng tìm những nơi đối tượng này thường lui tới, gần 4 giờ sáng hôm sau (8-12-2009), trinh sát mới tạm giữ được nghi can khi hắn còn đang ngon giấc trên giường nhà người bạn là Huỳnh Văn (ở thôn Phú Khê 1, xã Hòa Xuân Đông).
Bất ngờ trước câu hỏi về vết đứt ba ngón tay, T. gượng gạo lý giải do sơ suất khi chẻ tre. Nhưng khi điều tra viên tiếp tục tung ra những câu hỏi sắc bén, T. lúng túng như ngậm hột thị. Sau một hồi cảm hóa giáo dục, biết không thể né tránh sự thật nên T. phải khai nhận đã sát hại sư thầy Tâm An.
Phạm nhân Hà Đức T. tại Trại giam Xuân Phước
Trong vòng hai tháng trước khi gây ra vụ trọng án trên, 4 lần T. đột nhập chùa Xuân Long trộm cắp 1 triệu đồng, 2 ĐTDĐ, 1 bộ đèn thờ bằng đồng. Tiếp đó, T. lén lút vào nhà chị Nguyễn Thị Vinh và Lê Hữu Bích Hân - giáo viên tiểu học ở xã Hòa Xuân Đông trộm xe đạp và ĐTDĐ đem bán, lấy tiền tiêu xài.
Hết tiền, hắn mưu tính những phi vụ trộm cắp khác. Tối 7-12-2009, T. mang theo dao, đeo găng tay, đột nhập chùa Xuân Long để lấy bộ đèn đồng trên bàn thờ chánh điện. Bị phát hiện, hắn không tìm đường tẩu thoát mà lại vung tay đâm sư thầy nhiều nhát ở đầu, lưng và cổ, khiến nạn nhân tử vong do mất máu cấp. Bị tấn công, sư thầy gượng sức giằng co, giật lấy hung khí nên con dao cứa đứt ba ngón tay của T.
Khi biết sư đã chết, hung thủ lục túi áo nạn nhân cướp 630.000 đồng, “chuồn” nhanh về nhà cởi bỏ quần áo, găng tay dính máu, ném xuống hầm vệ sinh rồi tắm rửa để tẩy xóa các dấu vết liên quan. Sau đó, T. đi bộ đến thôn Phú Khê, xã Hòa Xuân Đông nhờ bạn trai Nguyễn Quế chở đến Trạm y tế xã Hòa Vinh khâu ba vết thương, rồi ra TP.Tuy Hòa uống cà phê ở đường Tản Đà.
Trước khi về lại Hòa Xuân Đông, T. đến quán cơm gà của bà Nguyễn Thị Thu Ngân ở khu phố 3, phường 2, TP.Tuy Hòa chuộc lại chiếc xe đạp Martin hắn mượn của Huỳnh Văn Tám ở thôn Phú Khê 1, xã Hòa Xuân Đông, đã thế chấp cho chủ quán do thiếu tiền cơm khi mời một cô bạn gái. Trả xe đạp cho Tám xong, T. xin ngủ nhờ ở đó cho đến khi bị bắt.
Với ba tội danh trộm cắp, cướp tài sản và giết người, Hà Đức T. bị tuyên phạt tổng hợp 18 năm tù tại phiên sơ thẩm ngày 11-5-2010 của TAND tỉnh Phú Yên. Biết đó là hình phạt đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, T. và người giám hộ không kháng cáo án sơ thẩm. Ngày 6-7-2010, đối tượng vào Trại giam Xuân Phước cho đến nay.