Bộ kit xét nghiệm Covid-19 do Việt Á sản xuất hay nhập khẩu?

Việt Á nhập hàng chục tỷ đồng que thử, hóa chất

Trong vụ Việt Á "thổi giá” bộ kit XN Covid-19 có một số câu hỏi được dư luận quan tâm là bộ kit đó được SX ở đâu, có liên quan đến đề tài nghiên cứu trị giá gần 19 tỷ đồng của HVQY, do Bộ Khoa học - Công nghệ (KHCN) chủ trì hay không? Vì sao một công ty có cơ sở SX chỉ hơn chục mét vuông ở Bình Dương lại có thể SX được lượng lớn bộ kit như vậy, với doanh thu bán kit XN cho các tỉnh thành lên đến 4.000 tỷ đồng và dám chi khoảng 45% "hoa hồng" cho đối tác với số tiền lên đến 800 tỷ đồng? Những câu hỏi này chắc chắn cơ quan điều tra sẽ làm rõ. Việc Bộ Công an đã khởi tố ông Trịnh Thanh Hùng - Phó vụ trưởng Vụ KHCN các ngành kinh tế kỹ thuật thuộc Bộ KHCN - cho thấy có dấu hiệu liên quan.

Tối 20-1, Tổng cục Hải quan (TCHQ) cho biết thông tin về hoạt động NK của Cty Việt Á, qua đó cũng bắt đầu trả lời cho câu hỏi năng lực SX bộ kit của công ty này. Theo đó, các mặt hàng NK chính của Việt Á trong 5 năm (2017 - 2021) gồm bộ thành phẩm que thử test nhanh XN định tính kháng nguyên virus SARS-CoV-2. Từ tháng 9 đến tháng 12-2021, mặt hàng thành phẩm là que thử test nhanh XN định tính kháng nguyên virus SARS-CoV-2 chủng loại Novel Coronavirus 2019-nCoV Antigen Test (Colloidal Gold) mới 100% được công ty NK từ Trung Quốc là 3 triệu que, giá khai báo 0,955 USD/que (khoảng 21.560 đồng/que thử), với tổng trị giá 64,68 tỷ đồng. Tổng kim ngạch NK của Cty Việt Á trong 5 năm 2017 - 2021 là 286 tỷ đồng; trong đó que test nhanh thành phẩm, hóa chất, chất thử, chất chuẩn dùng trong phòng thí nghiệm là 162 tỷ và 123 tỷ đồng máy móc, thiết bị các loại phục vụ việc XN, nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Hiện TCHQ đang phối hợp với các cơ quan chức năng xác minh, điều tra 7 công ty có liên quan đến Việt Á.

Nhập khẩu hay sản xuất?

Theo các chuyên gia, bộ kit XN Covid-19 được bào chế dưới dạng dung dịch, có thể kiểm tra virus Corona chủng mới trong mẫu bệnh phẩm từ dịch mũi họng, súc họng, dịch màng phổi và mẫu máu... Để có thể hoạt động, bộ kit XN phải đảm bảo đủ bộ tách chiết RNA với 5 hóa chất... Đối chiếu các thông tin trên, có thể Cty Việt Á chỉ NK hóa chất và các SP khác về pha trộn để SX với bỏ bọc "Made in Vietnam".

Vấn đề bắt đầu bộc lộ từ ngày 27-12-2021 khi Bộ KHCN âm thầm rút các thông tin liên quan đến bộ kit của Việt Á được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận và nhiều thông tin khẳng định chất lượng "quốc tế" của bộ kit này. Lúc đó ông Trịnh Thanh Hùng (đã bị bắt tạm giam), thừa nhận: "Đây là sơ suất của Bộ KHCN".

Các chuyên gia càng nghi ngờ về đề tài mang tên "Nghiên cứu chế tạo bộ sinh phẩm RT-PCR và real-time RT-PCR phát hiện chủng virus corona mới 2019 (2019-nCoV)", mã số ĐTĐL.CN.29/20, do PGS-TS Hồ Anh Sơn làm chủ nghiệm, với 16 thành viên, trong đó có ông Phan Quốc Việt - Tổng giám đốc Cty Việt Á. Kinh phí cấp cho đề tài NC từ ngân sách là 18,98 tỷ đồng (khoảng 900 ngàn USD).

Ngày 25-12-2021, PGS-TS Hồ Anh Sơn trả lời báo chí rằng, bộ kit của Việt Á là kết quả, kinh nghiệm tích lũy nhiều năm của các nhà khoa học, trong đó có nhiều GS, TS đầu ngành và có gửi cho Tạp chí Journal of Clinical Laboratory Analysis. Ông Sơn chỉ nói "gửi", còn đã đăng hay chưa thì không cho biết. Tuy nhiên công trình nghiên cứu này đã công bố trên Tập san J Med Virol năm 2020, trong đó có thông tin khi so sánh với kit của WHO, kit của Việt Á có độ nhạy là 95% và đặc hiệu 100%. Tuy nhiên, số cỡ mẫu thử nghiệm chỉ 20-30 người, nên thiếu thuyết phục các nhà khoa học.

Vì sao Việt Á tuyên bố sản xuất được nhưng lại nhập khẩu?

Ngày 25-12-2021, Chủ nhiệm đề tài NC, chế tạo bộ sinh phẩm XN Covid-19 có sự tham gia của Cty Việt Á, PGS.TS Hồ Anh Sơn, đại diện nhóm NC, cho biết: Có gần 80 người tham gia nhóm NC, trong đó 17 thành viên chính là các GS, TS và chuyên gia đầu ngành lĩnh vực y sinh, hô hấp, truyền nhiễm... Sau 1 tháng, nhóm đã hoàn thiện quy trình và có những sản phẩm kit đầu tiên, phát hiện chính xác nCoV trong mẫu bệnh phẩm với độ nhạy, độ đặc hiệu tương đương kit của Đức và của CDC Mỹ sử dụng thời điểm đó. PGS-TS Hồ Anh Sơn khẳng định, đây là kết quả sáng tạo, kết hợp kinh nghiệm, kiến thức được tích lũy nhiều năm của các nhà khoa học thuộc HVQY nói riêng và Việt Nam nói chung.

Dung dịch bào chế trong bộ sinh phẩm xét nghiệm Covid-19 được cho là của Việt Á sản xuất

PGS-TS Hồ Anh Sơn cũng khẳng định, giai đoạn I của công trình NC, các nhà khoa học đảm nhiệm chế tạo SX quy mô ở phòng thí nghiệm; giai đoạn II do Cty Việt Á thực hiện. Tại thời điểm đó, Cty Việt Á là đơn vị có năng lực SX test/kit, đã có một số bộ test/kit được Bộ YT cấp phép sử dụng trước đó, có cơ sở SX của họ đạt chứng chỉ ISO 13485/2016.

Đáng lưu ý là ngày 3-3-2020, Hội đồng đánh giá, nghiệm thu giai đoạn I do Bộ KHCN thành lập đã nghiệm thu kết quả, đề nghị Bộ YT cấp phép sử dụng bộ SP này. Ngay hôm sau, 4-3-2020, Bộ YT đã có Quyết định 774/QĐ-BYT cấp phép tạm thời cho phép sử dụng bộ kit do HVQY nghiên cứu và Cty Việt Á SX. Lý giải về vấn đề này, Bộ YT cho rằng cấp phép theo quyết định phê duyệt của Hội đồng đánh giá, nghiệm thu - Bộ KHCN. Trong khi đó, tháng 4-2020, Cty Việt Á công bố thông tin được Bộ YT cấp phép đăng ký lưu hành kit XN Covid-19 đầu tiên do Việt Nam SX. Công ty có năng lực SX khoảng 10.000 bộ kit/ngày, có thể gấp 3 - 4 lần khi cần, giá của mỗi bộ từ 400.000 - 600.000 đồng.

Ngày 2-7-2021, ông Nguyễn Minh Tuấn - Vụ trưởng Vụ Trang thiết bị và Công trình YT - Bộ YT đã có văn bản gửi Sở YT các tỉnh, thành danh sách bộ kit/test đã được cấp số đăng ký, cấp giấy phép NK và khả năng cung ứng, giá bán; trong đó nêu rõ bộ kit/test xét nghiệm SARS-CoV-2 của Cty Việt Á có giá 470.000 đồng/bộ. Văn bản do ông Nguyễn Minh Tuấn ký nêu trên có hành vi như "định hướng giá” kit của Việt Á, có thể đó là lý do ông Tuấn bị Bộ Công an bắt về hành vi "lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”.

Xâu chuỗi các thông tin trên, dễ thấy sự phối hợp nhịp nhàng của Bộ KHCN, Bộ YT với Việt Á. Điều này cũng có thể hiểu được nếu Việt Á thực sự SX test/kit XN Covid-19. Nhưng vì sao một công trình NC khoa học được ngân sách đầu tư lên đến 900 ngàn USD trong khi Cty Việt Á tuyên bố SX được kit XN Covid-19 và năng lực SX rất cao nhưng lại đi NK lượng lớn các loại que test nhanh thành phẩm, hóa chất, chất thử, chất chuẩn dùng trong phòng thí nghiệm... lên đến 290 tỷ đồng?

Câu hỏi Cty Việt Á SX hay NK các loại SP liên quan để làm bộ kit XN Covid-19 chắc chắn cơ quan điều tra sẽ có câu trả lời nay mai.