Kiếp thương hồ
Những ngày đầu tháng 3/2025, chúng tôi có việc đi qua đường Trần Xuân Soạn, phát hiện những chiếc ghe từ các tỉnh miền Tây cập bến chở đầy ắp trái cây để phục vụ người dân TPHCM. Hầu hết họ đến từ các tỉnh miền Tây với hàng hóa là trái cây đủ loại, nông lâm sản... được thu gom từ quê nhà mang lên phục vụ người dân thành phố. Một đoạn kênh Tẻ từ cầu Tân Thuận đến cầu kênh Tẻ dài khoảng 1,5km, nhưng thu hút hàng trăm chiếc ghe đậu san sát nhau cập bờ đường Trần Xuân Soạn. Vào mỗi buổi sáng và chiều tối, nới đây luôn tấp nập người mua, kẻ bán.
Mỗi chiếc ghe cập bến vừa là phương tiện vận chuyển vừa là căn nhà thu nhỏ giúp phận đời thương hồ lênh đênh trên sông nước. Mỗi lần ghe cập bến, họ nhanh chóng đưa những loại trái cây đặc sản như: sầu riêng, dừa sáp, nhãn, bưởi, quýt, soài, mảng cầu, măng cụt, chôm chôm phục vụ người dân với giá cả phải chăng. Ông Trần Văn Tĩnh (54 tuổi, quê Bến Tre) - người có 3 thế hệ sống trên cùng một chiếc ghe cho biết, những năm 80 của thế kỷ trước, ông lập gia đình nhưng cha mẹ chỉ cho một công đất để kiếm kế sinh nhai.
Đưa trái cây lên bờ để bán
Do cuộc sống khó khăn nên vợ chồng ông bàn nhau mua ghe chở trái cây lên Sài Gòn. Đời thương hồ nay đây mai đó và gia đình ông đã có 7 người con. Gần 40 năm gắn bó cuộc đời với sông nước, nay các con ông đã lớn, có đứa vẫn theo nghiệp cha, có đứa lên bờ để ở. Những năm trước đây, ghe ông Tĩnh thường đậu ở Bến Bình Đông (Quận 8), nhưng thời gian gần đây nhà dân sống dọc ven kênh Tẻ bị giải tỏa nên gia đình chuyển về đây neo đậu.
Theo quan sát của chúng tôi, những chiếc ghe cập bến Trần Xuân Soạn đa phần có trọng tải chở chừng 2 đến 5 tấn, vừa làm phương tiện vận chuyển vừa là nhà nổi trên sông. Mùa nào thức ấy, hàng hóa mà họ đưa lên phục vụ người dân TPHCM đa phần là trái cây, nông sản được mua đi bán lại. Mỗi người sống trên bến sông Trần Xuân Soạn đều đến từ nhiều địa phương khác nhau nên hàng hóa của họ cũng rất phong phú. Cảnh mua bán ở đây diễn ra tấp nập, nhưng không tranh giành khách của nhau. Mỗi ghe chỉ có một mặt hàng được thu mua tận gốc và bán tận ngọn nên giá cả cũng "mềm".
Nói về kiếp thương hồ trôi theo dòng con nước, chị Trần Thị Lệ (quê Trà Vinh) chia sẻ, ở mỗi bến bãi cũng có những thứ độc đáo riêng của nó. Mỗi ghe thuyền là một món hàng khác nhau nhưng cũng có những chiếc ghe được trang bị thành cửa hàng tạp hóa với đủ các mặt hàng như: gạo, cà phê, thuốc lá, bánh ngọt, nước giải khát, nước mắm, dầu ăn, dầu tắm, dầu gội, gia vị.... Theo chị Lệ, hàng hóa được bán trên sông cũng chỉ bằng với giá ở chợ.
Chợ nổi trên dòng kênh Tẻ
Sự giàu nghèo của đời thương hồ cũng được thể hiện trên từng chiếc ghe. Nhà nào có ghe máy đóng mới với giá trị tiền tỷ. Nhà nào nghèo thì dùng ghe cũ nhưng cũng có giá cả trăm triệu đồng. Vật dụng sinh hoạt trên ghe cũng không thiếu thứ gì so với người sống trên bờ. Mỗi chiếc đều được các gia đình trang bị tivi xem thời sự, nghe nhạc giải trí, bếp gas nấu ăn. Thậm chí họ còn í ới gọi nhau, hỏi chuyện tối nay ăn gì, khi nào thì rời bến...
Trên dòng kênh Tẻ, những chiếc ghe nào chưa tìm được bến đỗ thì thả neo bên phía Quận 4. Khi có chỗ đậu thì sẽ tách nhóm chạy thẳng vào bờ kè. Những chiếc ghe nổ máy phành phạch, người điều khiển có thể là một ông già và cũng có thể là cô gái còn rất trẻ. Điểm chung mà chúng tôi nhìn thấy trên những chiếc ghe là không thấy bất kỳ chiếc áo phao nào. Lý giải cho điều này, chị Lệ cho rằng sống đời thương hồ thì tất cả từ nhà cửa, người, ghe... đều phải nổi. Có những đứa trẻ sinh ra trên ghe mới 3 - 4 tuổi đã biết bơi để đề phòng đuối nước.
Đậu kín một dòng kênh
Đứng trên cầu kênh Tẻ hay cầu Tân Thuận nhìn xuống là những chiếc ghe đậu san sát nhau. Anh Nguyễn Mạnh Hùng (quê Bến Tre) với chuyến ghe chở đầy ắp dừa và chuối vừa cập bến cho biết, đời thương hồ là đời lao động thuần túy. Do ít học hành nên anh đã có hơn 20 năm gắn bó với chiếc ghe nhỏ của gia đình. Cứ độ 5 đến 7 ngày, khi lượng trái cây đã hết thì anh và gia đình lại nhổ neo xuôi theo dòng kênh Tẻ về các miệt vườn miền Tây Nam Bộ lấy hàng.
Gia đình anh Xiềng, chị Thủy có 3 thế hệ sống trên ghe
Trung bình mỗi tháng anh về quê 3 - 4 lần mang sản vật dưới quê lên phục vụ người dân TPHCM. Châu Thành quê anh nhiều dừa và chuối nên đưa lên đây bán lại mỗi trái lãi được 3 - 4 ngàn đồng/trái, đủ lo cho cuộc sống gia đình 6 người. Đi tới đâu cũng có bạn bè, tri kỷ. Theo anh, đời thương hồ vui, hạnh phúc là ở chỗ đó. Hơn hết, cái tình người thương hồ luôn đậm sâu và chân thật.
Trong số những chiếc ghe được neo đậu ở đây, nhiều gia đình đã bám trụ gần nửa đời người. Các thế hệ cứ chen chúc sinh hoạt, ngủ nghỉ và buôn bán thường nhật. Theo ước tính của chúng tôi, mỗi ngày chợ nổi Trần Xuân Soạn thu hút cả trăm ghe, thuyền về đây neo đậu kinh doanh, buôn bán nên tình trạng gây ô nhiễm môi trường cũng không tránh khỏi. Đời sống của họ dành hầu hết thời gian trên sông nước nên việc tắm giặt, sử dụng nước sông để đun, nấu cũng rất mất vệ sinh. Không dừng lại đó, mỗi ngày chợ nổi Trần Xuân Soạn còn thải trực tiếp xuống sông một lượng rác đáng kể.
Đi trên đường Trần Xuân Soạn, dễ dàng nhìn thấy rác thải trôi bồng bềnh trên sông. Ô nhiễm môi trường tại chợ nổi không chỉ là hậu quả của việc buôn bán mà còn từ sinh hoạt của các gia đình sống trên ghe thải xuống. Những người dân sống trên ghe cũng thừa nhận: Mỗi khi nước ròng, dòng kênh Tẻ bốc lên mùi hôi thối thật kinh khủng. Nhìn xuống dòng kênh, các loại rác thải khó phân hủy như bịch nylon, thùng sốp nổi lềnh bềnh rất gây mất mỹ quan. Nước trên dòng kênh bị ô nhiễm là thế, nhưng các gia đình sinh sống ở đây đều phải múc nước sinh hoạt hàng ngày.
Để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường trên dòng kênh Đôi - kênh Tẻ, trong buổi làm việc với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản, Ban quản lý đầu tư xây dựng công trình giao thông đô thị TPHCM cho biết, Thành phố đã duyệt dự án cải tạo dòng kênh Đôi - kênh Tẻ tổng mức đầu tư dự án là 13.700 tỷ đồng. Mục tiêu của dự án là nạo vét, cải tạo tuyến Kênh Đôi - Kênh Tẻ, giải quyết yêu cầu thoát nước, chống ngập, giao thông thủy, hoàn tất các tuyến đường ven kênh. Thu gom và xử lý nước thải trong khu vực, khắc phục tình trạng ô nhiễm trên tuyến kênh này và bảo vệ môi trường.
Hiện nay, Quận 7 đã cơ bản di dời được các hộ dân sống ven kênh rạch. Theo đó, dự án được khởi công thì khu chợ nổi trên đường Trần Xuân Soạn cũng được dẹp bỏ và các dòng kênh sẽ thông thoáng hơn.