Hai nghiên cứu mới được công bố thực hiện các cách tiếp cận hoàn toàn khác nhau nhưng đi đến cùng một kết luận: Chợ bán thực phẩm tươi sống Hoa Nam ở Vũ Hán, Trung Quốc rất có thể là 'tâm chấn' của coronavirus.
Các nghiên cứu đã được đăng trực tuyến dưới dạng bản in trước vào tháng 2 nhưng hiện đã trải qua đánh giá ngang hàng và được xuất bản hôm 26-7 trên tạp chí danh tiếng Science.
Trong một lần, các nhà khoa học từ khắp nơi trên thế giới đã sử dụng các công cụ lập bản đồ và các báo cáo trên mạng xã hội để thực hiện phân tích không gian và môi trường. Họ gợi ý rằng mặc dù "hoàn cảnh chính xác vẫn còn mù mờ", vi-rút có lẽ đã có trong động vật sống được bán ở chợ vào cuối năm 2019.
Các con vật được nhốt gần nhau và có thể dễ dàng trao đổi virus. Tuy nhiên, nghiên cứu không xác định con vật nào có thể đã bị bệnh.
Các nhà nghiên cứu xác định rằng những trường hợp Covid-19 sớm nhất tập trung tại chợ giữa những người bán những con vật sống này hoặc những người mua ở đó. Họ tin rằng có hai loại virus riêng biệt lưu hành trong động vật đã lây sang người.
"Tất cả tám trường hợp COVID-19 được phát hiện trước ngày 20 tháng 12 đều từ phía tây của chợ, nơi các loài động vật có vú cũng được bán", nghiên cứu cho biết. Khoảng 5 gian hàng bán động vật sống hoặc động vật bị giết thịt gần đó được cho có khả năng lây truyền mầm bệnh. Đồng tác giả nghiên cứu Kristian Andersen, giáo sư tại Khoa Miễn dịch học và Vi sinh tại Scripps Research, cho biết: “Sự phân nhóm rất, rất cụ thể”.
Một đồng tác giả khác, Michael Worobey, trưởng khoa Sinh thái học và Sinh học Tiến hóa tại Đại học Arizona, cho biết mô hình "phi thường" xuất hiện từ việc lập bản đồ các trường hợp này là rất rõ ràng.
Worobey lưu ý rằng các nhà nghiên cứu đã lập bản đồ những trường hợp sớm nhất không có mối liên hệ nào với chợ và những người đó sống hoặc làm việc gần chợ.
Worobey nói: “Đây là dấu hiệu cho thấy vi rút bắt đầu lây lan ở những người làm việc ở chợ nhưng sau đó bắt đầu lây lan ... sang cộng đồng địa phương xung quanh khi những người bán hàng đi vào các cửa hàng địa phương, những người làm việc trong các cửa hàng đó bị nhiễm bệnh.
Nghiên cứu khác thực hiện phương pháp tiếp cận phân tử và dường như xác định thời điểm nhiễm coronavirus đầu tiên từ động vật sang người.
Phiên bản đầu tiên của coronavirus, nghiên cứu này cho thấy, có thể ở các dạng khác nhau mà các nhà khoa học gọi là A và B. Dòng virus này là kết quả của ít nhất hai sự kiện lây truyền giữa các loài sang người.
Các nhà nghiên cứu cho rằng sự lây truyền từ động vật sang người đầu tiên có thể xảy ra vào khoảng ngày 18 tháng 11 năm 2019 và nó đến từ dòng B. Họ phát hiện ra loại dòng B chỉ ở những người có mối liên hệ trực tiếp với chợ Hoa Nam.
Các tác giả tin rằng dòng A được đưa vào người từ động vật trong vòng vài tuần hoặc thậm chí vài ngày kể từ khi lây nhiễm từ dòng B. Dòng A được tìm thấy trong các mẫu của người sống ở chợ hoặc ở gần chợ.
Khu chợ bán thực phẩm tươi sống Hoa Nam ở Vũ Hán
"Những phát hiện này chỉ ra rằng không có khả năng SARS-CoV-2 đã lưu hành rộng rãi ở người trước tháng 11 năm 2019 và xác định khoảng cách hẹp giữa thời điểm SARS-CoV-2 lần đầu tiên xâm nhập vào người và khi các trường hợp COVID-19 đầu tiên được báo cáo" - nghiên cứu cho biết.
"Cũng như các coronavirus khác, sự xuất hiện của SARS-CoV-2 có thể là do nhiều sự kiện lây truyền từ động vật sang người" – nghiên cứu kết luận.
Đồng tác giả Joel Wertheim, phó giáo sư y khoa tại Đại học California, San Diego, thừa nhận rằng khả năng một loại virus như vậy xuất hiện từ hai sự kiện khác nhau là thấp.
"Bây giờ, tôi nhận ra có vẻ như tôi vừa nói rằng một sự kiện chỉ có một lần trong một thế hệ đã xảy ra hai lần liên tiếp, và đại dịch thực sự rất hiếm, nhưng một khi tất cả các điều kiện đã sẵn sàng - đó là một loại vi rút lây truyền từ động vật sang người, thì việc này có khả năng” - Wertheim nói.
Andersen cho biết các nghiên cứu không bác bỏ hoàn toàn lý thuyết rò rỉ trong phòng thí nghiệm nhưng cực kỳ thuyết phục, đến nỗi ông đã thay đổi suy nghĩ về nguồn gốc của virus.
Andersen cho biết: “Bản thân tôi khá thuyết phục về vụ rò rỉ trong phòng thí nghiệm, cho đến khi chúng tôi nghiên cứu kỹ lưỡng và xem xét nó kỹ hơn. Dựa trên dữ liệu và phân tích mà tôi đã thực hiện trong thập kỷ qua về nhiều loại virus khác, tôi tự thuyết phục bản thân rằng dữ liệu thực sự chỉ ra khu chợ cụ thể này có liên quan".
Worobey cho biết ông cũng nghĩ rằng vụ rò rỉ trong phòng thí nghiệm là có thể xảy ra, nhưng ưu thế dịch tễ học của các trường hợp có liên quan đến khu chợ "không phải là một ảo ảnh."
"Đó là một điều có thật" - ông nói. "Thật không hợp lý khi loại virus này được đưa vào theo bất kỳ cách nào khác ngoài việc buôn bán động vật hoang dã".
Để giảm nguy cơ xảy ra đại dịch trong tương lai, các nhà nghiên cứu hy vọng họ có thể xác định chính xác con vật nào có thể bị nhiễm bệnh lần đầu tiên và làm cách nào chúng bị nhiễm.
Wertheim cho biết: “Các nguyên liệu thô cho một loại virus lây truyền từ động vật sang người có khả năng gây đại dịch vẫn đang ẩn náu trong tự nhiên”.
Ông tin rằng thế giới cần phải làm tốt hơn nhiều việc giám sát và theo dõi động vật cũng như các mối đe dọa tiềm ẩn khác đối với sức khỏe con người.
Andersen nói rằng mặc dù chúng ta không thể ngăn chặn sự bùng phát, sự hợp tác giữa các nhà khoa học trên thế giới có thể là chìa khóa tạo nên sự khác biệt giữa một căn bệnh có tác động nhỏ và căn bệnh giết chết hàng triệu người.
Câu hỏi lớn mà chúng ta cần tự hỏi là - lần tiếp theo điều này xảy ra - làm thế nào để chúng ta phát hiện sớm ổ dịch đó và ngăn chặn sự bùng phát đó để nó không trở thành đại dịch?"