Nhà khoa học đề xuất nghiên cứu chỉnh sửa gen mới gây tranh cãi

Ông Khuê là người vào năm 2019 đã bị kết án 3 năm tù ở Trung Quốc vì “hành nghề y tế bất hợp pháp”, đã tái xuất vào năm ngoái và gây bất ngờ cho cộng đồng khoa học khi tuyên bố trên mạng xã hội rằng ông sẽ mở một phòng thí nghiệm nghiên cứu ở Bắc Kinh.

Kể từ thời điểm đó, các cập nhật về nghiên cứu được đăng trên tài khoản Twitter của ông đã tập trung vào các kế hoạch được đề xuất để phát triển liệu pháp gen cho bệnh hiếm gặp.

Nhưng tuần trước, ông lại gây tranh cãi khi đăng một đề xuất nghiên cứu mới mà các chuyên gia cho rằng nó gợi nhớ đến công trình trước đó của ông, đã bị các nhà khoa học chỉ trích là phi đạo đức và nguy hiểm – với khả năng tác động đến DNA của con người qua nhiều thế hệ.

Trong một tài liệu ngắn gọn, dài một trang, ông Khuê đã đề xuất nghiên cứu liên quan đến phôi chuột chỉnh sửa gen và sau đó là tế bào trứng được thụ tinh của con người, hoặc hợp tử, để kiểm tra xem liệu một đột biến có “tạo ra khả năng bảo vệ chống lại bệnh Alzheimer hay không”.

“Dân số già là vấn đề nghiêm trọng vì nó vừa là vấn đề kinh tế xã hội vừa là sự căng thẳng đối với hệ thống y tế… Hiện tại, không có loại thuốc hiệu quả nào cho bệnh Alzheimer” - ông viết trong bối cảnh gánh nặng ngày càng tăng với số người già tăng vọt.

Không giống như công trình khoa học đã đưa ông vào tù, tuyên bố này liên quan đến một loại tế bào trứng được thụ tinh bất thường được coi là không phù hợp.

Đề xuất cho biết sẽ không có phôi người nào được cấy ghép để mang thai và cần phải có “giấy phép của chính phủ và sự chấp thuận về mặt đạo đức” trước khi thử nghiệm.

Ông Hạ Kiến Khuê 

Các nhà chức trách ở Trung Quốc đã thực hiện nhiều bước để thắt chặt các quy tắc và tiêu chuẩn đạo đức ảnh hưởng đến việc chỉnh sửa gen người sau những tiết lộ về nghiên cứu trước đây của ông. Theo truyền thông nhà nước, ông Khuê cũng bị cấm tham gia vào các công việc liên quan đến dịch vụ công nghệ hỗ trợ sinh sản và đặt ra các giới hạn đối với công việc của ông với nguồn gen người.

Nhưng việc nhà khoa học đưa ra một đề xuất mới liên quan đến chỉnh sửa gen của phôi khiến các nhà khoa học và chuyên gia y đức lo ngại.

Peter Dröge, Phó giáo sư tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, người tập trung vào di truyền phân tử và sinh hóa, cho biết: “Nói một cách thẳng thắn, toàn bộ vấn đề là điên rồ”.

Theo Dröge, nghiên cứu được đề xuất có thể được coi là một bước để khám phá liệu phương pháp chỉnh sửa gen như vậy có thể được sử dụng trong phôi khả thi trong tương lai hay không.

Ngoài những cân nhắc về đạo đức, việc chỉnh sửa gen phôi thai để giải quyết một căn bệnh phức tạp ảnh hưởng đến con người đến cuối đời và không có nguyên nhân di truyền đơn lẻ rõ ràng là “rất đáng nghi ngờ”, ông nói.

Joy Zhang, giám đốc sáng lập của Trung tâm Khoa học toàn cầu và công lý tri thức tại Đại học Kent ở Anh, cho biết đề xuất này dường như là “một trò đóng thế công khai hơn là một chương trình nghiên cứu được chứng minh”.

“Tuy nhiên, chúng ta cần thận trọng khi xem xét những tuyên bố công khai này, vì nó vẫn có thể gây hiểu lầm cho bệnh nhân và gia đình của họ, đồng thời làm hoen ố danh tiếng không chỉ của khoa học ở Trung Quốc, mà cả nỗ lực nghiên cứu toàn cầu trong lĩnh vực này” - bà nói.

Trả lời câu hỏi của CNN, ông Khuê cho biết hiện ông đang “thu thập phản hồi từ các nhà khoa học và nhà đạo đức sinh học” và không có mốc thời gian cho nghiên cứu.

“Tôi sẽ sửa đổi đề xuất về bệnh Alzheimer sau. Tôi sẽ không tiến hành bất kỳ thí nghiệm nào cho đến khi tôi nhận được giấy phép của chính phủ, đồng thời nhận được sự chấp thuận của ủy ban đạo đức quốc tế với các nhà đạo đức sinh học từ Hoa Kỳ và Châu Âu” - ông nói với CNN qua email.

“Tôi muốn nhấn mạnh rằng đây là một nghiên cứu tiền lâm sàng, sẽ không có phôi thai nào được sử dụng để mang thai trong nghiên cứu này. Nghiên cứu sẽ công khai và minh bạch, đồng thời tất cả các kết quả và tiến trình thử nghiệm sẽ được đăng trên Twitter”- ông nói.

Hạ Kiến Khuê trước đây là nhà nghiên cứu tại Đại học Khoa học và Công nghệ Phương Nam ở Thâm Quyến, tuyên bố rằng ông đã sử dụng một công cụ chỉnh sửa gen có tên CRISPR để chỉnh sửa phôi người của các bé gái sinh đôi với hy vọng bảo vệ chúng khỏi HIV. Một đứa trẻ chỉnh sửa gen thứ ba cũng được sinh ra từ thí nghiệm của Khuê, một tòa án ở Thâm Quyến sau đó cho biết.

Nghiên cứu đã gây ra một làn sóng phản đối dữ dội về đạo đức của việc sử dụng công nghệ mới và có khả năng gây nguy hiểm cho con người và nguy cơ đột biến ngoài ý muốn không chỉ được truyền cho trẻ em mà còn có thể là bất kỳ thế hệ con cháu nào trong tương lai.

Trong các cuộc phỏng vấn gần đây trên phương tiện truyền thông, Khuê đã chỉ ra rằng ông cảm thấy mình đã hành động “quá nhanh” khi tiến hành nghiên cứu và đã đưa ra những thông tin chi tiết sơ sài về những đứa trẻ, bên cạnh việc chỉ ra rằng chúng đang sống một cuộc sống “bình thường”.

Luật pháp Trung Quốc không cho phép phôi người chỉnh sửa gen được sử dụng trong nghiên cứu được cấy vào người hoặc phát triển trong hơn 14 ngày. Tất cả chỉnh sửa gen cho mục đích sinh sản cũng đã bị cấm từ lâu.