Khởi nghĩa Nam kỳ - Ý chí quật cường và khát vọng giành độc lập của dân tộc Việt Nam

Chủ trì hội thảo gồm các đồng chí: Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; Nguyễn Văn Nên, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy TPHCM; Phan Xuân Thủy, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương; Lê Văn Lợi, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.

Tham dự Hội thảo có các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo TPHCM, các tỉnh, thành phía Nam và gần 300 đại biểu là cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ khoa học ở Trung ương, TPHCM và một số địa phương.

Toàn cảnh Hội thảo

Cách đây 80 năm, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ Nam Kỳ, Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ đã nổ ra ở 20/21 tỉnh, TP Nam Kỳ. Khởi nghĩa Nam Kỳ làm rung chuyển chính quyền thống trị của thực dân Pháp và tay sai, làm tan rã bộ máy cai trị của Pháp ở một số vùng nông thôn Nam Kỳ; là tiếng súng báo hiệu một cuộc khởi nghĩa toàn quốc.

Tuy không giành được thắng lợi nhưng Khởi nghĩa Nam Kỳ đã đi vào lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Nam Bộ như bản hùng ca về tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và khát vọng giành độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam. Đồng thời, khẳng định niềm tin của quần chúng nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và thắng lợi của cách mạng. Thời gian đã lùi xa, nhưng giá trị và tầm vóc của cuộc khởi nghĩa còn mãi với lịch sử dân tộc.

Hội thảo nhằm khẳng định những giá trị và truyền thống bất khuất, kiên cường của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc; ôn lại lịch sử hào hùng của dân tộc trong cuộc đấu tranh giành độc lập, tri ân sự hy sinh và những đóng góp to lớn của các thế hệ cha anh vì nền hòa bình và thống nhất đất nước; đồng thời, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Qua đó, góp phần củng cố, bồi đắp niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, giáo dục truyền thống yêu nước và cách mạng cho cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Hội thảo đã nhận được hơn 70 tham luận khoa học của các đồng chí lãnh đạo các cơ quan Trung ương; Ban Tuyên giáo các Tỉnh ủy, Thành ủy ở TPHCM và các tỉnh Nam Bộ; các nhà khoa học đến từ nhiều cơ quan nghiên cứu, học viện, trường đại học...

Các tham luận tập trung làm rõ những vấn đề chủ yếu: bối cảnh lịch sử, chủ trương và sự chuẩn bị cuộc khởi nghĩa của Xứ ủy và các Đảng bộ ở Nam Kỳ; quy mô, tính chất và thành quả của cuộc khởi nghĩa; khẳng định truyền thống bất khuất, kiên cường của nhân dân Nam Kỳ và dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc; khẳng định và làm sâu sắc hơn ý nghĩa lịch sử, đúc kết những bài học kinh nghiệm có giá trị đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay và Phát huy tinh thần và giá trị của Nam kỳ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.

80 năm đã trôi qua nhưng khởi nghĩa Nam kỳ vẫn là một dấu mốc quan trọng - một nét son đỏ thẫm, một khúc ca hào hùng và bi tráng - trong cuộc đấu tranh giành độc lập và tự do cho Tổ quốc. Cùng với khởi nghĩa Bắc Sơn và binh biến Đô Lương, khởi nghĩa Nam kỳ là những tiếng súng báo hiệu cho cuộc khởi nghĩa toàn quốc, mở đầu cuộc đấu tranh vũ trang của nhân dân Việt Nam cũng như của các dân tộc bị áp bức...

Bí thư Thành uỷ TPHCM Nguyễn Văn Nên phát biểu tại Hội thảo

Tính chất của một cuộc cách mạng giải phóng dân tộc

Trước chuyển biến mau lẹ của tình hình trong nước và quốc tế khi chiến tranh thế giới lần II bùng nổ (1939), Đảng ta đã kịp thời chuyển hướng chiến lược, đặt nhiệm vụ “phản đế” - giải phóng dân tộc lên trên hết, gấp rút quá trình chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước. Quán triệt Nghị quyết Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 6 tháng 11/1939, Xứ ủy Nam Kỳ đã chủ động, quyết đoán cao trong xác định chủ trương, chuẩn bị và xây dựng kế hoạch khởi nghĩa. Rạng sáng 23/11/1940, cả Nam Kỳ rung chuyển dưới sức mạnh bão nổi của quần chúng nhân dân.

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Nguyễn Xuân Thắng khẳng định: “Trong phong trào chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Nam Bộ, kể từ sau cuộc khởi nghĩa của anh hùng Trương Định, đây là lần đầu tiên nhân dân vùng lên, tiến hành cuộc “động binh” quy mô lớn chưa từng có, mức độ quyết liệt nhất với hào khí ngất trời và tinh thần chiến đấu ngoan cường, quật khởi. Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ mang tính chất của một cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, tính chất nhân dân rộng rãi, sâu sắc”.

Vì nguyên do chủ quan lẫn khách quan, khởi nghĩa Nam Kỳ chưa đi tới thắng lợi cuối cùng, bị thực dân Pháp đàn áp hết sức dã man, dìm trong bể máu. Bao chiến sĩ, đồng bào đã ngã xuống, lực lượng nòng cốt cách mạng tổn thất nặng nề. Tuy nhiên, không vì thế mà phong trào cách mạng bị thoái trào, những bài học kinh nghiệm xương máu được đúc rút, xem là bước tập dượt quan trọng để làm nên thắng lợi lịch sử cho Cách mạng tháng Tám năm 1945. Trong đó, việc tập hợp lực lượng, đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân được phát huy cao độ.

Theo PGS.TS Trần Thị Mai (Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TPHCM), Đảng bộ TP Sài Gòn - Chợ Lớn vừa tranh thủ dựa vào những tổ chức tương tế, ái hữu, phường hội để thu phục đông đảo quần chúng, vừa chú trọng tổ chức quần chúng, thành lập những hội bí mật như Công hội, Nông hội, Thanh niên phản đế, Phụ nữ phản đế, Hội phản đế. Đảng bộ đã tổ chức các hoạt động diễn thuyết, sử dụng tờ “Tiến lên” của Xứ ủy Nam Kỳ làm hiệu tuyên truyền sâu rộng vào các tổ chức đoàn thể của quần chúng, giác ngộ và tập hợp quần chúng.

Từ tháng 3/1940, các đoàn thể quần chúng đã phát động nhiều cuộc biểu tình nổ ra giữa ban ngày ở Sài Gòn - Chợ Lớn. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Võ Văn Tần, Phan Đăng Lưu, tại các xí nghiệp lớn như Ba Son, F.A.C.I, nhà đèn Chợ Quán, Trường Bách Nghệ, bến tàu…, công nhân đã tổ chức được các đội tự vệ, du kích. Ở khu vực ngoại thành, nông dân được tập hợp, tổ chức, hình thành các lực lượng du kích với quy mô từ tiểu đội đến trung đội.

Bàn về “Công tác vận động quần chúng trong cuộc khởi nghĩa Nam kỳ”, Phó Trưởng Ban Dân vận Thành ủy TPHCM Lê Văn Tân nhận định tổ chức quần chúng ngày càng phát triển, nhất là nông hội, phụ nữ, thanh niên, tạo điều kiện tập hợp và giác ngộ quần chúng. Ảnh hưởng của Đảng ngày càng lan rộng trong mọi tầng lớp Nhân dân Nam kỳ. Binh vận được xác định là một khâu quan trọng trong chuẩn bị lực lượng khởi nghĩa, nhất là binh sĩ người Việt trong quân đội Pháp là con em nhân dân lao động, có tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc.

Cùng phong trào chống chiến tranh, chống bắt lính với khẩu hiệu “Không một người lính, không một đồng xu cho đế quốc chiến tranh”, Xứ ủy thành lập hai ủy ban chuyên môn binh vận. Nhờ công tác binh vận ráo riết, số binh sĩ có cảm tình với cách mạng ngày càng nhiều, phần lớn trong số 15.000 binh lính người Việt đóng ở Sài Gòn sẵn sàng phối hợp nổi dậy cùng lực lượng khởi nghĩa. Với nhiều nỗ lực xây dựng các tổ chức chính trị quần chúng và kiên trì công tác binh vận, Xứ ủy Nam kỳ không chỉ tập hợp, giác ngộ đông đảo quần chúng nhân dân mà cả anh em binh sĩ Việt Nam trong quân đội Pháp; tạo được sự gắn bó máu thịt giữa Đảng với quần chúng, kể cả trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

Bí thư Thành uỷ TPHCM Nguyễn Văn Nên với các đại biểu dự Hội thảo

Bài học về ý Đảng lòng dân

Thiếu tướng PGS.TS Vũ Quang Đạo (nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam) nhấn mạnh việc quán triệt sâu sắc tư tưởng chỉ đạo của Trung ương, gắn chặt tình hình địa phương và cả nước, vận dụng sáng tạo và đúng đắn vào thực tiễn, đề cao vai trò tiên phong của Đảng trong lãnh đạo phong trào quần chúng. Nghiên cứu kỹ Nghị quyết Trung ương 6 sẽ thấy Trung ương đã hết sức đúng khi khẳng định phải xây dựng lực lượng quần chúng công nông: “Công nông là hai lực lượng chính của cách mệnh, sự đồng minh chặt chẽ của công nông là vấn đề sống chết của cách mệnh”; đồng thời phải chuẩn bị “bước tới bạo động làm cách mạng giải phóng dân tộc” song phải hết sức tránh những cuộc đấu tranh non, tranh đấu vô phương pháp, vô chuẩn bị…”.

Mặt khác, đối với khởi nghĩa vũ trang, vấn đề thời cơ hết sức quan trọng, nắm đúng thời cơ của cả nước, có tính tới yếu tố quốc tế liên quan để bảo đảm rằng khởi nghĩa ở địa phương nằm trong quá trình tổng khởi nghĩa trên toàn quốc. Nghiêm túc đánh giá, thẳng thắn rút kinh nghiệm, chính Xứ ủy Nam Kỳ đã vận dụng những kinh nghiệm xương máu của khởi nghĩa Nam Kỳ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong phát động Nam bộ kháng chiến 23/9/1945 và các chặng đường đấu tranh sau đó.

Các đại biểu trao đổi trong giờ nghỉ giải lao

Phát biểu tổng kết Hội thảo, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy khẳng định khởi nghĩa Nam kỳ đã để lại cho Đảng và nhân dân ta những bài học quý giá về xây dựng lực lượng cách mạng, về kết hợp đấu tranh chính trị của quần chúng với đấu tranh vũ trang và sự phối hợp giữa các tổ chức Đảng ở các địa phương trong toàn quốc, đặc biệt là việc nhận diện chính xác, vận dụng và thúc đẩy để tạo thời cơ - một trong những yếu tố quan trọng để giành thắng lợi, nhất là việc vận dụng lý luận về khởi nghĩa vũ trang.

“Đó là những bài học về ý Đảng lòng dân, vận dụng sáng tạo đường lối của Đảng vào thực tiễn; về lãnh đạo và tổ chức lực lượng cách mạng, tổ chức quần chúng rộng khắp; về xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc; về công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên trung thành dũng cảm, tiên phong, gương mẫu”, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy nhấn mạnh.