(CATP) Trong thế giới kỹ thuật số ngày nay, lừa đảo trực tuyến đã trở thành một mối đe dọa toàn cầu, gây thiệt hại hàng tỷ đô la mỗi năm. Một trong những hình thức lừa đảo cổ điển nhất, được biết đến với tên gọi lừa đảo Nigeria (Nigerian Scam), đã đặt nền móng cho vô số biến thể hiện đại. Bắt nguồn từ Nigeria từ giữa thập niên 1990 cùng với sự phát triển của internet rồi lan rộng ra toàn cầu, kiểu lừa đảo này khai thác lòng tham và sự thiếu cảnh giác của con người bằng cách hứa hẹn sẽ nhận được khoản tiền lớn với điều kiện phải trả trước một khoản phí nhỏ, khiến nhiều nạn nhân sập bẫy.
Trong những năm gần đây, đặc biệt từ 2023 đến 2025, lừa đảo trực tuyến "Nigerian scam" đã "tiến hóa" vượt bậc nhờ trí tuệ nhân tạo (AI) với hàng chục biến thể, trong đó có "lừa tình online" nhắm vào phụ nữ. Các trung tâm tội phạm có tổ chức ở Đông Nam Á sử dụng AI "phi đạo đức" như FraudGPT và WolfGPT để tăng hiệu quả thông qua việc sản xuất hàng loạt kịch bản lừa đảo tinh vi và tự động hóa các cuộc trò chuyện qua tin nhắn.
Triệt phá hai ổ lừa tình ở Campuchia
Theo ước tính của các cơ quan chức năng như FBI, lừa đảo trực tuyến toàn cầu đã gây thiệt hại hàng chục tỷ USD chỉ riêng trong năm 2023, với "Nigerian Scam" là nguồn gốc của nhiều hình thức tinh vi hơn, như romance scams (lừa tình) và đặc biệt là pig butchering (vỗ béo để làm thịt), một biến thể kết hợp yếu tố tình cảm và đầu tư giả mạo.
Trong tuần qua, lực lượng chức năng Campuchia và Việt Nam đã triệt phá hai ổ lừa tình qua mạng, bắt giữ tổng cộng 60 người. Ngày 04/12, Cục Cảnh sát hình sự Bộ Công an cho biết đã khởi tố 32 bị can để điều tra về tội sử dụng mạng máy tính, viễn thông, phương tiện điện tử chiếm đoạt tài sản. Đây là nhóm người Việt Nam ở Campuchia đóng giả doanh nhân thành đạt để dụ dỗ phụ nữ đơn thân đầu tư vào dự án bất động sản, lừa hơn 140 tỷ đồng. Các nghi phạm này xuất cảnh sang Campuchia và được đưa đến nơi làm việc tại khu Kim Sa 2, thành phố Bavet, tỉnh Svay Rieng, Campuchia.
Cảnh sát Campuchia khám xét trung tâm lừa đảo trực tuyến xuyên quốc gia tại Phnom Penh
Nhóm này thường nhắm vào phụ nữ đơn thân hay đã ly hôn và có điều kiện về kinh tế tầm 40 - 50 tuổi. Chúng lập các tài khoản Facebook ảo với thông tin cá nhân giả và hình ảnh những người đàn ông đẹp trai, giàu có để làm quen với "con mồi". Khi đã lấy lòng được các nạn nhân, những đối tượng này sẽ rủ đầu tư vào quỹ, dự án giả mạo của tập đoàn Vingroup, Doji. Các website cũng được nhóm này lập ra với các tên miền gần giống thật để nạn nhân truy cập. Người nào đồng ý cùng đầu tư, các đối tượng sẽ hướng dẫn tải app có tên "gửi tiết kiệm" để nạp tiền và quản lý tài khoản. Khách hàng cần rút tiền lãi hàng ngày cũng được đáp ứng nhưng chỉ rút được một phần nhỏ.
Tiếp đến, "người yêu ảo" tăng cường tán tỉnh, ngỏ lời yêu đương và dụ khách hàng nộp tiền ngày càng nhiều hơn. Người nào đã nạp vào 200 - 300 triệu đồng sẽ bị lấy đủ các lý do để không cho rút tiền ra. Nhóm lừa đảo sau đó tìm mọi lý do để dụ nạn nhân nạp thêm tiền, khi họ cạn sạch tiền, chúng sẽ khóa app. Bằng thủ đoạn này, nhóm người đã lừa của 500 bị hại trên cả nước, chiếm đoạt khoảng 140 tỷ đồng. Trong đó có người phụ nữ 53 tuổi ở Hà Nội bị lừa đến 27 tỷ đồng.
Trước đó, ngày 01/12 Cảnh sát Campuchia đã bắt 28 nghi phạm tại một trung tâm lừa đảo trực tuyến xuyên quốc gia, trong đó nạn nhân bị lừa tình và tống tiền qua mạng. Cơ quan chức năng ở thủ đô Phnom Penh đã đột kích trung tâm điều hành của đường dây lừa đảo trực tuyến này, nằm bên trong một biệt thự tại quận Khan Chbar Ampov. Đây là mạng lưới chuyên lừa đảo nạn nhân nước ngoài, bằng cách giả vờ hẹn hò yêu đương qua mạng rồi dẫn dắt nạn nhân vào bẫy để tống tiền.
Nội dung tán tỉnh, thả thính yêu đương của các đối tượng lừa đảo tình cảm được tạo ra với sự hỗ trợ của AI và chatbot AI
Trong cả hai vụ bắt giữ nói trên, cơ quan chức năng đã tịch thu được hàng chục máy tính, hàng trăm điện thoại với hàng ngàn thẻ SIM điện thoại. Điều này cho thấy các băng nhóm tội phạm đầu tư rất nhiều vào công nghệ để hỗ trợ cho việc lừa đảo nhanh, nhiều và hiệu quả hơn, đặc biệt là dùng AI để tạo kịch bản yêu đương và nội dung chat để "chăn" nạn nhân.
Từ Nigerian Scam lừa đảo qua Email
"Nigerian Scam" là thuật ngữ chỉ việc kẻ lừa đảo gửi email nhờ người nhận giúp hắn nhận một khoản tiền lớn. Đổi lại, kẻ lừa đảo hứa sẽ trả người giúp đỡ một khoản hoa hồng đáng kể, đôi khi lên tới vài triệu USD. Kẻ lừa đảo sau đó yêu cầu người nhận email gửi trước một khoản tiền để giúp cho việc chuyển tiền. Nếu nạn nhân tin theo và gửi tiền, chúng sẽ biến mất hoặc tiếp tục yêu cầu gửi thêm tiền nếu còn lừa được. Nhờ internet phổ biến từ cuối thập niên 1990, bọn lừa đảo dễ dàng gửi hàng nghìn email mỗi ngày từ các quán cà phê internet ở thủ đô Lagos của Nigeria. Không giới hạn ở Nigeria, những băng lừa đảo này lan rộng ra nhiều nước như Bờ Biển Ngà, Togo, Nam Phi, Hà Lan, Tây Ban Nha, Jamaica... Đến thập niên 2000, "Nigerian Scam" đã gây thiệt hại hàng tỷ USD.
"Nigerian Scam" là nền tảng cho nhiều biến thể lừa đảo trực tuyến hiện đại, tất cả đều dựa trên nguyên tắc xây dựng lòng tin và khai thác điểm yếu tâm lý rồi bắt đầu chuyển những khoản tiền từ nhỏ đến lớn. "Người yêu ảo" (romance scams) là một trong những biến thể chính của "Nigerian Scam". Kẻ lừa đảo xây dựng mối quan hệ yêu đương giả mạo qua mạng xã hội hoặc ứng dụng nhắn tin như Zalo, Viber, Telagram, thường giả dạng quân nhân, doanh nhân, hoặc góa phụ giàu có. Sau khi tạo lòng tin qua trò chuyện kéo dài, chúng nhờ chuyển tiền cho "trường hợp khẩn cấp" như viện phí, vé máy bay hoặc đầu tư. Biến thể này phát triển từ "Nigerian Scam" bằng cách kết hợp yếu tố cảm xúc. Ở khu vực Đông Nam Á và Việt Nam trong vài năm gần đây, "người yêu ảo" thường rủ nạn nhân cùng đầu tư vào các dự án tiền ảo, chứng khoán, địa ốc... trên các sàn do chúng lập ra. Sau khi nhận được những khoản lợi nhuận nhỏ ban đầu, nhiều nạn nhân đã tin tưởng "người yêu" và rót thêm hàng trăm triệu, thậm chí vài tỷ đồng và mất sạch.
Những biến thể này đã phát triển nhờ công nghệ, từ email đơn giản đến mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin, với tỷ lệ thành công dù thấp nhưng với số lượng "thả thính" tin nhắn rất lớn, có thể hàng trăm ngàn mỗi ngày nên vẫn có người mắc câu bọn lừa đảo. Sự thành công của "Nigerian Scam" nằm ở việc khai thác các điểm yếu tâm lý: lòng tham (hy vọng giàu nhanh), sự ngây thơ (tin tưởng người lạ) và cảm giác cấp bách. Nghiên cứu ngôn ngữ học cho thấy nội dung tin nhắn lừa đảo thường sử dụng từ ngữ "lạ lẫm" để lọc nạn nhân dễ bị lừa, tránh những người có tinh thần cảnh giác cao. Từ hình thức cơ bản này, "Nigerian Scam" đã sinh ra hàng loạt biến thể trực tuyến, tận dụng công nghệ để tăng quy mô và hiệu quả.
Nhóm lừa đảo bị Công an Việt Nam bắt giữ ở khu Kim Sa 2, thành phố Bavet, tỉnh Svay Rieng, Campuchia
AI - vũ khí công nghệ cao để lừa đảo quy mô lớn
Sự kết hợp AI đã biến lừa đảo thành ngành "công nghiệp" hái ra tiền. Các công cụ phi đạo đức được bán trên thị trường chợ đen (dark web), cho phép tạo nội dung tin nhắn lừa đảo, email giả mạo với nội dung được cá nhân hóa cho từng nhóm "con mồi" mà không cần kỹ năng lập trình. Các công cụ AI phi đạo đức dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như ChatGPT nhưng được thiết kế cho tội phạm mạng. AI giúp tự động hóa, như sử dụng chatbot để duy trì cuộc trò chuyện, tán tỉnh yêu đương với hàng trăm nạn nhân cùng lúc. Những công cụ này khiến quy mô lừa đảo ngày càng lớn, với deepfake video và voice cloning để giả mạo khuôn mặt, hình ảnh nhằm tăng tính thuyết phục nạn nhân.
Năm 2023, FBI ước tính pig butchering (vỗ béo để làm thịt) từ Đông Nam Á chiếm đoạt khoảng 4 tỷ USD từ các nạn nhân ở Mỹ. Dù chưa có con số chính thức và nhiều nạn nhân bị lừa không khai báo do xấu hổ, romance scams (người yêu ảo) kết hợp với pig butchering gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm ở Việt Nam, theo ước tính từ một số tổ chức an ninh mạng đưa ra tại các hội thảo chuyên ngành.
(Còn tiếp...)