Nghịch lý thiếu điện: Nhiều nhà đầu tư kêu cứu vì... thừa điện!

Nhập khẩu điện giá rẻ hơn?

Dự báo năm nay có thể thiếu điện gay gắt, Chính phủ đã giao trách nhiệm cho Bộ CT phải bảo đảm nguồn điện cho sản xuất (SX), tiêu dùng đồng thời chỉ thị bộ này chậm nhất đến ngày 25/5 không được để thiếu điện. Thủ tướng cũng yêu cầu đàm phán theo giá tạm tính với các dự án ĐG, ĐMT đã hoàn thành đầu tư xây dựng (XD) và có thể phát điện ngay lên hệ thống điện quốc gia.

Trong tuần qua, một số địa phương đã xuất hiện việc cắt điện luân phiên, khiến các nhà SX và người dân kêu trời giữa mùa nắng nóng. Tại buổi họp báo ngày 18/5 do Thứ trưởng Bộ CT Đỗ Thắng Hải chủ trì, ông Trần Việt Hòa - Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực - giải thích lý do cắt điện là vì hệ thống có nhiều nguồn thủy điện (TĐ) đang cạn đến mực nước chết, gây khó khăn cho việc vận hành, cung ứng điện.

Trong điều kiện nguồn điện dự phòng gần như không có để cung ứng, trong khi mùa nắng nóng chỉ mới bắt đầu, nguy cơ thiếu điện nghiêm trọng rất cao, biện pháp mà Bộ CT đưa ra là phát động phong trào tiết kiệm điện (TKĐ). Ngày 22/5 bộ này tổ chức Hội nghị phát động TKĐ toàn quốc...

Nhiều địa phương đã có những động thái kêu gọi người dân TKĐ nhưng tình trạng thiếu điện đã làm ảnh hưởng lớn đến việc SX - kinh doanh (KD) và sinh hoạt của người dân.

Thêm biện pháp khác là NK điện. Trong khi đó, EVN đang đàm phán mua điện từ Lào qua Cụm Nhà máy (NM) TĐ Nậm Kông, TĐ Nậm San, dự kiến sẽ vận hành thương mại trong tháng 5; mua điện của TQ qua đường dây 110kV Thâm Câu - Móng Cái (Quảng Ninh) với công suất 70MW. Chính quyền TP. Móng Cái cũng đã hoàn tất đấu nối, vận hành đường dây 110kV Móng Cái (Việt Nam) - Đông Hưng (TQ) phục vụ việc mua điện.

Nhà máy điện gió Cầu Đất (Lâm Đồng) với vốn đầu tư hơn 57 triệu USD đã đi vào hoạt động. Ảnh: TTXVN

Bộ CT cũng thông tin, mức giá trần đối đa NK điện từ Lào về Việt Nam là 6,95 USCen/kWh. Theo Bộ CT, mức giá 6,95 USCents/kWh như chủ đầu tư (CĐT) cam kết bán điện cho EVN từ Cụm nhà máy ĐG Mận San thấp hơn so với mức giá điện mua từ các nguồn ĐG theo Quyết định (QĐ) 39 của Thủ tướng về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án ĐG trong đất liền là 8,5 USCent/kWh và đối với dự án ĐG trên biển là 9,8 USCent/kWh.

Trong khi đó, nguồn điện dự phòng của nước ta vẫn còn hàng chục nhà máy điện tái tạo (ĐTT) đang "đắp chiếu" không phát được lên lưới điện quốc gia. Theo Bộ CT, đến nay chỉ mới thống nhất giá tạm thời của 15 nhà máy ĐG, ĐMT đã được EVN và các CĐT thống nhất, nhưng một số vẫn chưa hoàn tất hồ sơ pháp lý để có thể vận hành.

23 nhà đầu tư điện tái tạo kêu cứu

Việc chỉ đạo tìm mọi cách phải mua ĐTT với các DA đã hoàn thành được Chính phủ chỉ đạo rất sát sao. Ngày 17/5, Văn phòng Chính phủ đã có Thông báo 182/TB-VPCP về kết luận của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà liên quan đến việc đàm phán giá bán điện đối với các dự án ĐTT đã hoàn thành đầu tư XD nhưng chưa được vận hành. Theo đó, để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, Chính phủ đã và đang thực hiện các giải pháp cần thiết để chuyển đổi năng lượng (NL) quốc gia, trong đó có các chính sách khuyến khích đầu tư, phát triển năng lượng tái tạo (NLTT).

Thông báo nêu rõ: Thời gian vừa qua, nhiều nhà máy ĐTT đã được đầu tư, đưa vào sử dụng, bổ sung nguồn điện quan trọng để góp phần thực hiện mục tiêu bảo đảm an ninh NL quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Tuy nhiên, quá trình triển khai cho thấy còn nhiều DA đã được doanh nghiệp (DN) đầu tư nhưng chưa được đưa vào sử dụng (SD), gây lãng phí nguồn lực xã hội. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ CT khẩn trương sửa đổi, bổ sung Thông tư (TT) 15/2022/TT-BCT ngày 03/10/2022, QĐ21/QĐ-BCT ngày 07/01/2023 theo đúng quy trình, thủ tục, quy định. Trong thời gian chưa có quy định cụ thể về phương pháp định giá, đàm phán giá, Bộ CT có văn bản hướng dẫn cụ thể về phương pháp tính, đàm phán giá điện đối với ĐG, ĐMT. Chỉ đạo các cơ quan đẩy nhanh tiến độ cấp giấy phép hoạt động điện lực đối với các DA đã hoàn thành.

Phó Thủ tướng Phạm Hồng Hà cũng yêu cầu Bộ CT khẩn trương có văn bản trước ngày 20/5 chỉ đạo EVN đàm phán với các CĐT với mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới. Tuy nhiên tiến độ "giải cứu" các doanh nghiệp ĐTT vẫn rất chậm, đến nay mới chỉ có 37/85 hồ sơ DA được các CĐT gửi tới EVN.

Trong khi đó, các nhà đầu tư (NĐT) ĐTT đang nóng lòng chờ đợi "giải cứu". Ngày 23/5, nhóm 23 NĐT các dự án ĐTT đang đàm phán giá chuyển tiếp với EVN đã có văn bản gửi Bộ trưởng Bộ CT Nguyễn Hồng Diên kiến nghị sớm có hướng dẫn về mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới, thực hiện thanh quyết toán theo hợp đồng mua bán (HĐMB) điện. Đến nay EVN chưa nhận được hướng dẫn của Bộ CT nên quá trình đàm phán sửa đổi, bổ sung HĐMB điện (PPA) cho các DA tiếp tục gặp vướng mắc.

Theo các NĐT, trong dự thảo hợp đồng (HĐ) sửa đổi, bổ sung HĐMB điện, điều khoản về giá mua điện vẫn chưa có quy định thể hiện rõ nội dung "sau khi đàm phán xong, thống nhất giá thì sẽ được thanh toán theo giá chính thức kể từ ngày phát lên lưới điện" như chỉ đạo của Phó Thủ tướng. Vì vậy, theo các NĐT, chưa thể ký HĐ khi chưa làm rõ được việc thanh quyết toán sau khi có giá mua điện chính thức sẽ thực hiện như thế nào.

Các CĐT đề nghị Bộ CT có văn bản chỉ đạo EVN đàm phán với các CĐT về mức giá tạm thời; cho phép EVN huy động lên lưới số DA đã hoàn thành đầu tư XD, hoàn tất hồ sơ pháp lý theo quy định.

Tiến độ "giải cứu" các dự án ĐTT đến nay vẫn rất chậm, mới chỉ có 15/85 CĐT dự án ĐG, ĐMT thống nhất được mức giá tạm để ký HĐMB điện cho EVN, nhưng vẫn còn một số vấn đề pháp lý cần tiếp tục hoàn thiện để có thể phát lên lưới điện quốc gia.

Trách nhiệm của Bộ Công thương

Căn cứ kiến nghị của các nhà đầu tư ĐTT, việc "giải cứu" các nhà máy ĐTT là do Bộ CT đến nay vẫn chưa có hướng dẫn gửi EVN, vì vậy quá trình đàm phán sửa đổi, bổ sung HĐ mua bán điện cho các DA tiếp tục gặp vướng mắc. Đây là điểm mấu chốt để 87 DA với tổng công suất 4.200MW điện gió và 700MW điện mặt trời có thể phát lên lưới điện quốc gia.

Cách nay hơn 2 tháng, ngày 20/3, EVN đã có buổi làm việc với các CĐT những DA điện chuyển tiếp để chủ động bàn giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về giá điện và HĐMB điện. Để tránh lãng phí trong thời gian chờ đàm phán về giá, bà Nguyễn Thanh Bình - Phó tổng giám đốc Tập đoàn T&T - kiến nghị, trong thời gian chờ đàm phán giá mới, Bộ CT cho phép EVN huy động ngay sản lượng với số DA đã hoàn thành, mức giá tạm tính 6,2 cent/kWh. Cũng theo bà Bình, giá huy động tạm tính trong thời gian này có thể bằng 90% giá điện NK (6,95 cent/kWh), tức khoảng 6,2 cent - tương đương gần 1.500 đồng/kWh. Mức này thấp hơn giá trần của các dự án ĐMT nổi, ĐG đất liền theo khung giá của Bộ CT (1.508 - 1.587 đồng/kWh).

Bài toán rất rõ ràng như vậy nhưng tại sao Bộ CT, EVN không tạm mua điện theo giá như các NĐT đề xuất, mà lại NK điện với giá cao hơn?

Suy cho cùng, trách nhiệm thiếu điện, chậm mua lại điện NLTT của các NM trong nước đã hoàn thành, trách nhiệm thuộc Bộ CT và EVN.

Họ sợ trách nhiệm hay vì lý do nào khác? Có thể họ sợ trách nhiệm nên tìm cách né tránh, đùn đẩy công việc, với tâm lý e dè, sợ sai, không dám tham mưu, đề xuất xử lý công việc, không QĐ công việc thuộc thẩm quyền. Đó là căn bệnh sợ sai đã được Thủ tướng Phạm Minh Chính "bắt mạch" bằng Công điện 280/CĐ-TTg để chấn chỉnh, tăng cường trách nhiệm trong xử lý công việc của các bộ, cơ quan, địa phương, một bộ phận cán bộ, công chức đã xảy ra tình trạng trên. Liệu Bộ CT có thấy "căn bệnh" này?

Nhìn thẳng vào vấn đề, trong hoàn cảnh thiếu điện gay gắt như hiện nay, trách nhiệm thuộc về Bộ CT và EVN. Trong khi EVN cho rằng NLTT chưa đủ mạnh, rằng đã làm hết sức, huy động mọi nguồn để bảo đảm cung ứng điện, nhưng mọi việc khó thể nói trước nếu thời tiết nắng nóng vẫn kéo dài và TĐ tiếp tục cạn nước. Thực tế vẫn còn 4.200MW điện gió và 700MW điện mặt trời của các dự án NLTT chậm tiến độ vận hành thương mại (COD) chưa thể huy động lên lưới điện quốc gia do còn nhiều vấn đề về pháp lý.

Trong khi đó, các DN đầu tư NLTT lo ngại những bất cập về pháp lý, khiến các DN thua lỗ, phá sản. Theo tính toán, chỉ tính riêng tổng vốn đầu tư của 34 dự án ĐTT đã hoàn thành đầu tư XD gần 85.000 tỷ đồng, trong đó 58.000 tỷ là vốn vay ngân hàng.

Nếu không "giải cứu" kịp thời, không chỉ gây lãng phí trong khi cả nước đang thiếu điện gay gắt, mà còn khiến các DN đầu tư NLTT phá sản.