Đó là con số được công bố tại Hội thảo về "Sức khỏe tâm thần và Sử dụng ma túy trong thanh thiếu niên" do Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến phát triển Cộng đồng (SCDI) tổ chức, diễn ra tại TP.HCM sáng 3-11.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, một nửa các bệnh lý về tâm thần khởi phát ở độ tuổi 14, nhưng phần lớn đều không được phát hiện hay điều trị. Trầm cảm là rối loạn tâm thần phổ biến thứ ba trong thanh thiếu niên. Tự sát là nguyên nhân gây tử vong thứ hai trong nhóm độ tuổi từ 15 đến 29.
Việc sử dụng rượu và ma túy gây hại trong thanh thiếu niên là vấn đề nổi cộm tại nhiều quốc gia, và có thể dẫn đến các hành vi nguy cơ như có quan hệ tình dục hoặc điều khiển phương tiện giao thông không an toàn.
Tại Việt Nam, theo báo cáo mới nhất của UNICEF (2018) về tình hình sức khỏe tâm thần trong trẻ em và thanh niên độ tuổi từ 14 đến 18 thì tỷ lệ̣ trung bình mắc các rối loạn tâm thần của nhóm này là 12%, phổ biến là trầm cảm, rối loạn lo âu, cô đơn và tăng động giảm chú ý.
Như vậy, ước tính tại Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về tâm lý, tâm thần nhưng chỉ có khoảng 20% trong số đó nhận được các hỗ trợ y tế và điều trị cần thiết, khiến cho một bộ phận các bạn tìm kiếm và sử dụng rượu, thuốc lá và ma túy để “tự chữa”, xoa dịu các triệu chứng của rối loạn tâm thần.
Tuy nhiên điều này không những không giúp ích trong việc điều trị các rối loạn tâm thần mà còn làm tăng nguy cơ lạm dụng chất dẫn đến phụ thuộc và nghiện.
Ước tính tại Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên có các vấn đề về tâm lý, tâm thần. Ảnh minh họa
Theo ThS. BS. Nguyễn Song Chí Trung, Trung tâm chuyển giao công nghệ điều trị nghiện và HIV – Đại học Y Dược TP.HCM, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng ma túy ở thanh thiếu niên, nhưng thông thường luôn có những lý do “nghiêm túc” đằng sau như: sức ép của việc khẳng định bản thân và thuộc về nhóm bạn bè, bị bạo hành, bị lạm dụng, bố mẹ ly hôn, cuộc sống quá cơ cực,….
Hầu hết thanh thiếu niên sử dụng ma túy ban đầu chỉ với mục đích thử nghiệm và ngưng sử dụng sau một thời gian, nhưng có một bộ phận sẽ có nguy cơ cao hơn với việc lạm dụng và nghiện ma túy do có chịu ảnh hưởng của các yếu tố: Khiếm khuyết bẩm sinh trong hệ thần kinh; Di truyền; Gen; Căng thẳng; Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu; Sang chấn tâm lý; Rối loạn tâm thần.
ThS. BS. Nguyễn Song Chí Trung chia sẻ về Sức khỏe tâm thần và Sử dụng ma túy trong thanh thiếu niên. Ảnh: NĐ
Bà Nguyễn Thùy Linh, Quản lý chương trình Trẻ em và Thanh niên (Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến phát triển Cộng đồng) chia sẻ, một cuộc khảo sát nhanh trên online với 230 thanh thiếu niên với câu hỏi "Vì sao bạn lại sử dụng các chất gây nghiện?" thì có đến 42% cho biết: "Thích cảm giác này", 38% cho biết: "Để giải tỏa stress, căng thẳng",... và có đến 31% cho biết: "Để thoát khỏi nỗi buồn, tủi thân".
Trong một nghiên cứu trên gần 600 thanh thiếu niên có sử dụng ma túy độ tuổi 16-24 tại Hà Nội, Hải Phòng, TP.HCM do Dự án Bảo vệ Tương lai thực hiện, cho thấy chỉ riêng với trầm cảm có tới 43% người tham gia cho biết có những dẫu hiệu trầm cảm ở mức độ từ trung bình đến nghiêm trọng.
Các vấn đề rối loạn tâm thần có thể xuất hiện trước (là nguyên nhân) hoặc xuất hiện sau (là hệ quả) việc sử dụng – lạm dụng ma túy ở thanh thiếu niên. Việc điều trị rối loạn tâm thần và điều trị nghiện là không giống nhau bởi đây là hai phạm trù bệnh khác biệt, nhưng nếu chỉ điều trị một trong hai thì kết quả hồi phục sẽ thấp hơn rất nhiều so với việc điều trị cả hai cùng một lúc.
Theo dự án Bảo vệ tương lai (Chiến lược mới nhằm kiểm soát lây nhiễm HIV trong nhóm thanh niên sử dụng ma túy ở Việt Nam do Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng thực hiện), các bạn thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường xuyên bị gia đình, hàng xóm và bạn bè kỳ thị, coi thường hoặc miệt thị.
Các tin tức và hình ảnh tiêu cực về người sử dụng ma túy trên truyền thông như thường xuyên gắn với tình trạng “ngáo đá”, gây rối trật tự xã hội, phạm pháp, giết người… cũng là những định kiến có tác động không nhỏ tới thanh thiếu niên có sử dụng ma túy.
Có đến gần 60% tự kỳ thị và căm ghét bản thân dựa trên phản ứng của mọi người xung quanh khi biết tình trạng sử dụng ma túy của họ, hơn 40% trong số các bạn thường xuyên cảm thấy cô đơn và có ý định tự tử.
Kỳ thị và phân biệt đối xử là một rào cản nghiêm trọng hạn chế việc chia sẻ, tìm kiếm sự giúp đỡ và tiếp cận hỗ trợ của các bạn thanh thiếu niên sử dụng ma túy, khi có đến 65.9% lo sợ phản ứng của mọi người nếu biết mình sử dụng ma túy và 53.8% cảm thấy cần thiết phải giấu tình trạng sử dụng ma tuý của mình.
Hiện chưa có một nghiên cứu riêng biệt về kỳ thị - phân biệt đối xử trên thanh thiếu niên có vấn đề về sử dụng ma túy và mắc rối loạn tâm thần, nhưng có thể dễ dàng nhận thấy nhóm này sẽ phải chịu sức ép rất lớn từ việc bị kỳ thị kép khiếp các em càng khép kín và bế tắc hơn. Càng bị cô lập thì việc chẩn đoán cá rối loạn sẽ càng muộn, điều trị sẽ bị trì hoãn, khiến cho những tổn thương do nghiện ma túy và rối loạn tâm thần gây ra cho não bộ sẽ khó và mất nhiều thời gian để hồi phục hơn.
Bà Nguyễn Thùy Linh chia sẻ, gia đình và bạn bè luôn đóng vai trò quan trọng trong việc giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của lạm dụng ma túy và rối loạn tâm thần, nhưng khi và chỉ khi tạo được một mối quan hệ chân thành, một không gian an toàn để các bạn thanh thiếu niên có thể tin tưởng và cảm thấy thoải mái chia sẻ các vấn đề của mình. Các bạn có thể tham gia điều trị đã tốt, nhưng đó mới chỉ là một khía cạnh trong toàn bộ quá trình hồi phục của người nghiện ma túy và/hoặc có vấn đề về sức khỏe tâm thần và luôn cần sự đồng hành lâu dài của gia đình, bạn bè và cộng đồng.
Theo BS Nguyễn Song Chí Trung, sức khỏe tâm thần không chỉ là không mắc bệnh tâm thần, đó là trạng thái mà cá nhân có thể thực hiện năng lực của mình, có thể thích nghi với những áp lực bình thường trong cuộc sống, làm việc hiệu quả, và có thể đóng góp cho cộng đồng.
Còn "ma túy" theo quan niệm thông thường là chất gây nghiện – bất hợp pháp, “ma túy” theo Y học (WHO) là chất làm biến đổi tâm thần (ý thức, tri giác, khí sắc, tư duy, hành vi…). Như vậy, Heroin, hàng đá, thuốc lắc, cần sa; Rượu, thuốc lá; Trà, cà phê; Methadone, morphine, diazepam; Thuốc chống loạn thần, chống trầm cảm; Thực phẩm (đường, chất béo); Keo con chó;... đều là ma túy theo y học.
Ngoài ra, cá độ, shopping, game online, mạng xã hội, tiền bạc, tình dục;... cũng có tác động như “ma túy”. Do đó, chúng ta đừng kỳ thị và phân biệt đối xử, vì ở một góc độ y học, tất cả chúng ta đều là người tâm thần và người nghiện.
(CAO) Ngày 9-9-2015, tại Trường Nghiệp vụ nhà hàng thành phố (trực thuộc Sở Lao động thương binh và xã hội TP.HCM) đã diễn ra chương trình ngày hội Tư vấn nghề và giao lưu trao đổi định hướng cho thanh thiếu niên dễ bị tổn thương năm 2015.