Theo đó, các nhà hoạch định quân sự ở Washington đã giục Nhà Trắng chuẩn bị kế hoạch sử dụng vũ khí hạt nhân chống lại Trung Quốc đại lục trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan vào 1958, theo các tài liệu lần đầu tiên được New York Times công bố vào tuần trước, tiết lộ mức độ các cuộc thảo luận của Washington về việc sử dụng vũ khí hạt nhân để ngăn chặn Trung Quốc tiến đánh Đài Loan, hòn đảo Bắc Kinh luôn xem là một phần lãnh thổ có thể sử dụng vũ lực để sáp nhập.
Theo tài liệu này, một số nhà lãnh đạo quân đội Mỹ khi đó thậm chí đã chấp nhận rủi ro là các cuộc tấn công hạt nhân trả đũa do địch thủ tiến hành có thể xảy ra nhắm vào các căn cứ của Mỹ.
Thông tin mới nhất được cung cấp cho tờ Times bởi Daniel Ellsberg, người vào năm 1971 đã làm rò rỉ hồ sơ của Lầu Năm Góc trình bày chi tiết về sự sai lầm của chính phủ Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam.
Vụ rò rỉ thông tin về toan tính sử dụng vũ khí hạt nhân trong khủng hoảng ở eo biển Đài Loan xuất phát từ các phần đã được phân loại trước đây của một báo cáo năm 1966 do Rand Corporation tiến hành, được viết bởi M. H. Halperin cho Văn phòng của Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng khi đó.
Lần gần nhất giữa Mỹ và Trung Quốc xảy ra xung đột vũ trang là trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan năm 1958, khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa nã pháo vào các đảo xa xôi do Đài Bắc quản lý.
Binh lính của Tưởng Giới Thạch ở đảo Kim Môn với những quả pháo trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan năm 1958 - Ảnh: Getty
Các cuộc pháo kích khi đó tập trung vào các nhóm đảo Kim Môn và Mã Tổ, nằm giữa đảo Đài Loan và Trung Quốc đại lục và được Rand Corporation – một công ty tư vấn chiến lược quốc phòng mô tả là "tuyến phòng thủ đầu tiên" của Đài Bắc.
Mặc dù chính quyền tổng thống Mỹ Eisenhower khi đó đã tranh luận về việc có nên sử dụng vũ khí hạt nhân để ngăn cản Trung Quốc tấn công hay không, các tài liệu này lần đầu tiên tiết lộ mức độ của kế hoạch.
Theo các tài liệu bị rò rỉ, một số quan chức Bộ Quốc phòng và Bộ Ngoại giao Mỹ khi đó đã lo ngại việc mất các hòn đảo xa vào năm 1958 có thể dẫn đến việc "Trung Quốc tiếp quản toàn bộ Đài Loan."
Trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công trên không và trên biển vào các hòn đảo, Tướng Không quân Mỹ khi đó là Nathan Twining cho rằng Washington sẽ phải sử dụng vũ khí hạt nhân chống lại các căn cứ không quân của Trung Quốc "để cản bước một chiến dịch ngăn chặn thành công", bắt đầu bằng vũ khí hạt nhân "năng suất thấp" từ 10 đến 15 kiloton".
Nếu điều này không dẫn đến việc phá vỡ các đòn tấn công từ Trung Quốc đại lục, "Mỹ... sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiến hành các cuộc tấn công hạt nhân sâu vào trong nội địa Trung Quốc đến tận phía bắc Thượng Hải" – tài liệu tiết lộ.
Theo các tài liệu, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ khi đó thừa nhận điều này "gần như chắc chắn" sẽ dẫn đến việc trả đũa hạt nhân đối với Đài Loan và căn cứ quân sự của Mỹ tại Okinawa của Nhật Bản.
"Nhưng ông ấy nhấn mạnh rằng nếu chính sách là bảo vệ các hòn đảo ngoài khơi thì hậu quả phải được chấp nhận", tài liệu cho biết.
Do Trung Quốc khi đó vẫn chưa phát triển năng lực hạt nhân của riêng mình, bất kỳ đòn trả đũa hạt nhân nào sẽ đến từ Liên Xô, có thể châm ngòi cho một cuộc xung đột toàn cầu thậm chí còn tàn khốc hơn, báo cáo nhận định.
Tài liệu cho biết các Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, và đặc biệt là Twining, coi việc sử dụng vũ khí nguyên tử khi đó là "không thể tránh khỏi".
Tài liệu cũng tiết lộ: Tướng Laurence S. Kuter, tư lệnh Không quân hàng đầu của Mỹ ở Thái Bình Dương khi đó đã "thẳng thừng" tuyên bố rằng bất kỳ hành động không quân nào của Mỹ chống lại một cuộc tấn công của Trung Quốc vào các đảo xa "không có cơ hội thành công trừ khi vũ khí nguyên tử được sử dụng ngay từ đầu".
Cuối cùng, tổng thống Mỹ Eisenhower đã do dự trong việc sử dụng vũ khí hạt nhân và thúc đẩy quân đội Mỹ sử dụng vũ khí thông thường.
Joshua Pollack, biên tập viên của Tạp chí Không phổ biến vũ khí hạt nhân, cho biết trên Twitter hôm 23-5 rằng ý tưởng Mỹ mạo hiểm đọ vũ khí hạt nhân với Liên Xô để bảo vệ các hòn đảo "không có giá trị quân sự" là một tiết lộ nghe rất "chói tai".
"Không có gì ngạc nhiên khi Nhà Trắng đã nói không" - ông nhận định.
Eo biển Đài Loan luôn căng thẳng - Ảnh: Google Maps Một lệnh ngừng bắn đã đạt được ở eo biển Đài Loan vào ngày 6-10-1958, mặc dù có những căng thẳng đang diễn ra khi đó giữa Bắc Kinh và Đài Bắc.
Trong bài phát biểu tháng 1-2019, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cảnh báo ông sẽ thực hiện "mọi biện pháp cần thiết" và không "từ bỏ việc sử dụng vũ lực" để đưa Đài Loan trở lại Trung Quốc đại lục.
Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền hoàn toàn đối với Đài Loan, hòn đảo gần 24 triệu dân nằm ngoài khơi bờ biển phía đông nam của Trung Quốc đại lục, mặc dù hai bên đã được quản lý bởi 2 chính quyền riêng biệt trong hơn 7 thập kỷ qua.
Với căng thẳng quân sự gia tăng trở lại giữa Mỹ và Trung Quốc, Ellsberg trong cuộc phỏng vấn với tờ New York Times cho biết ông đã cung cấp các tài liệu để công bố ra công chúng do lo ngại về khả năng xảy ra một cuộc chiến mới ở eo biển Đài Loan.
Vào ngày 23-5-2021, Ellsberg đã lên Twitter để kêu gọi cả hai bên (Mỹ - Trung) kiềm chế căng thẳng. Ông viết: Hãy học hỏi bài học từ lịch sử bí mật này và đừng lặp lại điều điên rồ này”.