Chuỗi khủng hoảng trong năm 2023 vì thế diễn ra theo hướng ngày càng dồn dập, từng bước leo thang căng thẳng và bùng nổ thành xung đột quân sự ở những “mắt xích” đủ lớn để tạo nên các “đứt gãy” mới.
Trong bối cảnh như vậy, Việt Nam là điểm sáng với nhiều thành tựu ngoại giao mang ý nghĩa chiến lược.
TỪ CHUỖI “KHỦNG HOẢNG LIÊN HOÀN” Ở CẢ 3 CẤP ĐỘ
Ở cấp độ liên khu vực (KV), động thái không quân Mỹ bắn hạ khinh khí cầu do thám của Trung Quốc (TQ) bay lạc vào không phận đầu tháng 2 gần như lập tức tạo nên “đứt gãy” đầu tiên cùng với tiến trình “phân tách” về lợi ích giữa Mỹ - Trung, ảnh hưởng trực tiếp đến sự gắn kết chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngay sau đó, cũng trong tháng 2, sự kiện Duma Quốc gia (Hạ viện) Nga bỏ phiếu chấp thuận tiến trình rút nước này ra khỏi 21 công ước của Hội đồng Châu Âu (EC) đã thúc đẩy tiến trình “phân tách” tiếp theo giữa Nga và Liên minh Châu Âu (EU).
Ảnh minh hoạ
Đến đầu tháng 3, tiến trình “phân tách” giữa hệ thống tài chính của các nước công nghiệp phát triển (G7) với khối các nền kinh tế mới nổi (BRICS) lại tiếp tục được đẩy mạnh sau khi “bong bóng công nghệ” bùng nổ thành khủng hoảng ngân hàng ngắn hạn ở Mỹ. Tiến trình này liên tục được duy trì và đạt đến cao trào vào ngày 24/8, sau khi khối BRICS chính thức mở rộng hơn gấp đôi số thành viên hiện tại (từ 5 lên 11) nhằm định hình một trật tự thế giới “phi đô-la hóa”, thay thế cho hệ thống mà Mỹ hiện có đang ảnh hưởng chủ đạo.
Ở cấp độ KV, nhiều “điểm nóng” xung đột đã leo thang và bùng nổ thành chiến sự ở cả ba châu lục Á - Phi - Âu vào nửa cuối năm 2023. Bên cạnh đợt tổng phản công của Quân đội Ukraine về phía Nga cuối tháng 6, làn sóng xung đột tiếp tục lan tỏa với chiến sự ở Nagorno - Karabath giữa Azerbaijan và Armenia vào tháng 9 cùng loạt cuộc đảo chính và khủng hoảng chính trị ở Châu Phi. Cao điểm của làn sóng xung đột KV được đánh dấu bằng cuộc tấn công bất ngờ của phong trào Hamas vào lãnh thổ Israel ngày 07/10, khiến Quân đội Israel (IDF) phản công toàn diện gây nên khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng trên toàn Dải Gaza.
Ở cấp độ quốc gia, 2023 trở thành 1 năm hiếm thấy khi cả ba bên Mỹ, Nga và TQ cùng rơi vào các cuộc khủng hoảng nặng nề từ bên trong. Điển hình nhất là sự kiện thủ đô Moscow của Nga bị đe dọa trực tiếp bởi cuộc đảo chính của Tập đoàn lính đánh thuê Wagner ngày 24/6. Về phía Mỹ, ngoài ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng ngân hàng đầu tháng 3, thì khủng hoảng nợ công đã khiến hệ thống lưỡng đảng của nước này bất đồng nghiêm trọng. Sự chia rẽ bên trong giới lập pháp ở Mỹ lên đến cao trào khi ông Kevin McCarthy trở thành Chủ tịch Hạ viện đầu tiên trong lịch sử Mỹ bị phế truất vào đầu tháng 10. Khủng hoảng nhân sự cấp cao cũng lan rộng đến TQ, khi cả Bộ trưởng Ngoại giao Tần Cương và Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc đều bị miễn nhiệm trong bối cảnh nước này đang phải xử lý cuộc khủng hoảng “bong bóng bất động sản” do Tập đoàn Evergrande (Hằng Đại) nộp đơn phá sản.
CÀNG KHÓ KHĂN CÀNG NỖ LỰC VƯỢT QUA
Đứng giữa những đợt “khủng hoảng liên hoàn”, các quốc gia không bỏ cuộc. Năm 2023 thậm chí đã ghi dấu hàng loạt nỗ lực từ tất cả các cực trong quan hệ quốc tế đương đại nhằm giữ vững và mở rộng các tiến trình hòa giải đang có.
Trong đó, tiến trình “tan băng” quan hệ giữa Nhật Bản - Hàn Quốc hiện tại đã lan tỏa sang sự phục hồi cơ chế thượng đỉnh Trung - Nhật - Hàn tổ chức vào cuối năm nay. Tiến trình hòa giải giữa Saudi Arabia và Israel do Mỹ thúc đẩy tuy bị đình chỉ bởi chiến sự hiện tại ở Dải Gaza, nhưng lập trường duy trì đối thoại giữa các nước Ảrập - Sunni với Israel nhằm giữ vững Hiệp định Abraham cùng với quá trình hòa giải thành công giữa Iran - Saudi Arabia do TQ làm trung gian đã giữ được “làn sóng hòa giải” ở Tây Á.
Ngay cả quá trình “phân tách (de- coupling)” công nghệ và chuỗi cung ứng giữa Mỹ - TQ cũng đã có nhiều sự dịch chuyển sang định hướng “giảm rủi ro (de-risking)” khi cả hai cường quốc này đều nhận thức rõ kịch bản “cùng thua” nếu tiếp tục các định hướng xung đột.
Cuộc gặp giữa Bộ trưởng Ngân khố Mỹ Janet Yellen và Phó Thủ tướng TQ Hà Lập Phong vào nửa đầu tháng 11 chính là kết quả của một loạt chuyến thăm hàn gắn quan hệ cấp cao giữa hai nước trước đó, mở đường cho cuộc gặp Thượng đỉnh Mỹ - Trung được cả thế giới mong đợi tại San Francisco ngày 15/11 bên lề Diễn đàn APEC 2023.
“NGÃ Ở ĐÂU, ĐỨNG LÊN Ở ĐÓ”
Không chỉ ghi nhận sự lan tỏa các động thái hàn gắn song phương, năm 2023 cũng đánh dấu những thời điểm hiếm thấy khi tất cả các cực trên thế giới cùng đồng loạt ra sức “trấn giữ” trật tự. Khi cuộc chiến giữa Israel - Hamas bùng nổ với nhiều dấu hiệu lan rộng thành chiến tranh KV giữa Israel với phe chủ chiến trong khối Ảrập - Hồi giáo, thì gần như cả thế giới đã định hình khái niệm “ngoại giao tổng lực” để cứu vãn tình hình, không rơi vào kịch bản vượt tầm kiểm soát. Trong đó, không chỉ các nước lớn (Mỹ, Anh, Pháp, Nhật Bản, TQ, Nga..), mà cả khối các nước nhỏ như ASEAN và Nhóm quốc gia Ảrập - Hồi giáo đều cùng tham gia vào nỗ lực ngoại giao để ngăn chặn sự lan rộng chiến sự ra bên ngoài Dải Gaza.
Có thể thấy năm 2023 đã rơi vào xu hướng “xung đột liên hoàn” như một vòng xoáy trôn ốc càng về cuối càng nặng nề. Nhưng cũng vì thế mà các sắc màu ngoại giao trong năm 2023 càng trở nên rực rỡ, đậm màu và thể hiện rõ nét ý chí gìn giữ hòa bình của tất cả các cực, dù đang là đối tác hay vẫn đối trọng với nhau trong trật tự thế giới đương đại. Dù cho các diễn biến xung đột và xu hướng “phân tách” vẫn đang tiếp diễn thì “con đường hòa bình” vẫn đang được tất cả các bên nỗ lực “trấn giữ” bằng các biện pháp ngày càng quyết liệt, quy mô hơn.
MỘT NĂM THÀNH CÔNG CỦA NGOẠI GIAO VIỆT NAM
Trong bối cảnh như vậy, Việt Nam trở thành điểm sáng trong một thế giới đầy căng thẳng với hàng loạt sự kiện ngoại giao lớn nâng tầm các mối quan hệ với các đối tác quan trọng của mình. Mở đầu cho một năm thắng lợi của ngoại giao Việt Nam có thể tính từ ngày 06/12/2022 khi Việt Nam - Hàn Quốc nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược lên quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, đánh dấu chặng đường mới cho quan hệ giữa hai dân tộc vốn dĩ có nhiều đặc điểm tương đồng về phương diện văn hóa, lịch sử và còn nhiều dư địa phát triển.
Năm 2023 cũng là thời điểm đánh dấu gần 30 năm thiết lập quan hệ Việt - Mỹ và chứng kiến lần đầu tiên cả Tổng thống lẫn Phó Tổng thống Mỹ đến thăm Việt Nam trong cùng một nhiệm kỳ, để cả hai quốc gia thống nhất nâng cấp quan hệ đối tác toàn diện lên quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Lợi ích từ các tương tác trong nhiều lĩnh vực hợp tác giữa hai nước không chỉ thúc đẩy cả Việt Nam và Mỹ hướng đến cấp độ quan hệ sâu rộng hơn, mà còn góp phần định hình một nền tảng “cân bằng” cấp thiết trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc. Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Mỹ mở ra cho Việt Nam khả năng phát triển hạ tầng trong lĩnh vực công nghệ cao, nền tảng quan trọng để phát triển đất nước trong cuộc cách mạng 4.0 hiện nay.
Triển khai chủ trương đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại để “cân bằng động đa diện và liên thể chế”, Việt Nam lại thành công trong nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Nhật Bản vào cuối tháng 11/2023. Nhật Bản trở thành nước thứ 6 mà Việt Nam xây dựng quan hệ đối tác ở mức cao nhất bên cạnh TQ, Ấn Độ, Nga, Hàn Quốc, Mỹ. Trong xu hướng này, nhiều khả năng Việt Nam và Australia sẽ sớm nâng cấp quan hệ trong thời gian tới.
Việc Tổng Bí thư, Chủ tịch TQ Tập Cận Bình thăm chính thức Việt Nam ngày 12 và 13/12/2023 được xem là dấu mốc lịch sử mới trong quan hệ hai nước. Với nền tảng là tình hữu nghị song phương “vừa là đồng chí vừa là anh em”, quan hệ Việt Nam - Trung Quốc được tăng cường mạnh mẽ trong chuyến viếng thăm Việt Nam lần này của Chủ tịch TQ Tập Cận Bình. Lãnh đạo hai nước nhất trí xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai, ra tuyên bố chung về việc tiếp tục làm sâu sắc và nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện cùng 36 văn bản hợp tác cụ thể khác.
Nhìn lại thế giới năm 2023 đầy chông gai nhưng đa diện, đa sắc với đầy khát vọng hòa giải, hàn gắn nhằm mở ra năm mới 2024 với nhiều hy vọng; bên cạnh đó, làn sóng các cuộc bầu cử quan trọng không chỉ ở nhiều nước lớn như Nga, Mỹ, Ấn Độ, mà còn ở các “điểm nóng” như Ukraine và vùng lãnh thổ Đài Loan (TQ) sẽ hứa hẹn thật nhiều nét chấm phá mới cho năm 2024. Sự đan cài giữa hai xu hướng “hòa giải” và “xung đột” có thể vẫn tiếp diễn, nhưng sẽ có xu hướng ổn định, cân bằng và thu nhỏ trước các cao trào hợp tác nhằm giải quyết những vấn đề chung của cả thế giới như chống biến đổi khí hậu, gắn kết chuỗi cung ứng và nhu cầu hòa hợp giữa các hệ thống tài chính “đô-la hóa” và “phi đô-la hóa”.
Với Việt Nam, năm 2023 khép lại với nhiều thành tựu ngoại giao quan trọng góp phần củng cố vị thế trên trường quốc tế, tạo dựng những kết nối đa diện, chiến lược để phát triển đất nước giàu mạnh.