Tuy nhiên Bộ TN&MT cho biết cần thực hiện giám sát hải sản đánh bắt tại các vùng biển an toàn đã được công bố.
Tại hội nghị công bố kết quả đánh giá hiện trạng môi trường biển 4 tỉnh miền Trung do Bộ TN&MT và UBND tỉnh Quảng Trị cùng các bộ ngành, cơ quan trung ương, cơ quan chuyên môn tổ chức vào sáng 22-8 tại TP.Đông Hà, ông Trần Hồng Hà - Bộ trưởng Bộ TN&MT phát biểu khai mạc đã nhấn mạnh, tháng 4-2016 ở 4 tỉnh miền Trung xảy ra hiện tượng cá chết hàng loạt. Chính phủ, các bộ ngành, các nhà khoa học đã vào cuộc đầy trách nhiệm. Ngày 28-6-2016, Công ty TNHH Formosa Hà Tĩnh đã nhận trách nhiệm, công khai xin lỗi người dân và bồi thường 500 triệu USD, cam kết không tái phạm xả thải ra môi trường biển.
Bộ TNMT đã huy động đội ngũ lớn chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước, các bộ, ngành và các địa phương triển khai Chương trình quan trắc chất lượng môi trường biển, đồng thời tổ chức tổ chức đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái tại 4 tỉnh miền Trung. Việc triển khai dựa trên phương pháp hiện đại có tính khoa học cao, phù hợp với thông lệ quốc tế, bảo đảm độ tin cậy và đã có kết quả khách quan, toàn diện.
“Tôi nhận thức được việc công bố biển sạch hay chưa là rất quan trọng, vùng biển nào sạch, vùng biển nào chưa sạch, hải sản nào sạch... Tại hội nghị này sẽ công bố báo cáo của các nhà khoa học sau thảm họa cá chết để làm rõ những vấn đề trên” - ông Hà chia sẻ.
GS.TS Mai Trọng Nhuận, Đại học Quốc gia Hà Nội trình bày báo cáo kết quả - Ảnh: Hoàng Quân
GS.TS Mai Trọng Nhuận, Đại học Quốc gia Hà Nội và Nhóm chuyên gia trình bày báo cáo kết quả (đã được thông qua tại Hội đồng thẩm định do Bộ TN&MT thành lập với sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học về các lĩnh vực: môi trường biển, sinh học biển, thủy văn, hải dương học, địa hóa, hóa học… và đại diện các Bộ, ngành liên quan; tiếp thu ý kiến phản biện của một số chuyên gia trong nước và quốc tế).
Diễn biến chất lượng nước biển: trên cơ sở kết quả phân tích của 1.080 mẫu (tháng 5), 331 mẫu (tháng 6) và 68 mẫu kiểm chứng (tháng 8), so sánh, đối chiếu với QCVN 10-MT:2015/BTNMT về chất lượng nước biển cho thấy diễn biến chất lượng nước biển thì các thông số lý hóa, dinh dưỡng, kim loại nặng, nhóm hợp chất hữu cơ và tổng Coliform đều nằm trong giới hạn cho phép. Các thông số sắt, tổng phenol và xyanua (nguyên nhân chính gây sự cố môi trường) có biến động.
Đối với sắt, kết quả quan trắc tháng 5-2016, có 3,8% số mẫu vượt giới hạn cho phép, tập trung chủ yếu ở Hà Tĩnh và Quảng Bình, giá trị cao nhất quan trắc được ở bãi tắm Kỳ Ninh (Hà Tĩnh) là 0,9 mg/l. Mức độ ô nhiễm cao nhất ở Hà Tĩnh và giảm dần vào đến Thừa Thiên - Huế. Kết quả quan trắc tháng 6-2016, chỉ còn 1,8% số mẫu vượt giới hạn cho phép, tuy nhiên giá trị vượt không nhiều và chủ yếu là mẫu tầng đáy. Các mẫu vượt giới hạn tập trung ở vùng biển Quảng Bình và Thừa Thiên Huế. Như vậy, hàm lượng sắt trong nước biển đã giảm đi đáng kể, số lượng mẫu có hàm lượng vượt giới hạn cho phép cũng đã giảm xuống.
Hàm lượng xyanua trong nước tháng 5-2016 giao động từ 0,002 – 0,1mg/l, lớn hơn nhiều so với tháng 6-2016 (giá trị cao nhất là 0,002mg/l) và đều nằm trong ngưỡng cho phép của QCVN.
Tổng phenol trong nước biển, trong tháng 5-2016 hầu như không phát hiện được hoặc có giá trị thấp (2-10 g/l). Tháng 6-2016, hàm lượng tổng phenol trong nước có tăng và có 2,7% số mẫu vượt giới hạn cho phép, chủ yếu là mẫu tầng đáy. Điều này có thể giải thích do cơ chế nhả hấp phụ phenol từ dạng phức hỗn hợp dưới dạng hệ keo sắt và từ trầm tích đáy vào nước biển. Tháng 8-2016, tổng phenol trong nước biển đã giảm đến giá trị nhỏ hơn giới hạn cho phép.
Tại các khu vực cách bờ 1,5km thuộc Sơn Dương - Hà Tĩnh (300km2), cửa Nhật Lệ - Quảng Bình (330 km2), hòn Sơn Chà - Thừa Thiên - Huế (160 km2) do chịu tác động của dòng xoáy cục bộ, có một số thông số cao hơn so với các khu vực khác, nhưng vẫn nằm trong giới hạn cho phép, cần tiếp tục được giám sát và quan trắc thường xuyên.
Báo cáo về hàm lượng phenol - Ảnh: Hoàng Quân
Chất lượng nước biển tại 19 bãi tắm thuộc bốn tỉnh thì tất cả các thông số quan trắc từ tháng 5-2016 đến nay đều nằm trong giới hạn cho phép của QCVN 10-MT:2015/BTNMT - đảm bảo đáp ứng yêu cầu đối với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước.
Chất lượng trầm tích biển được phân tích 29 mẫu trầm tích (tháng 5) và 146 mẫu trầm tích bề mặt, 16 điểm mẫu cột trầm tích (tháng 6) thì các thông số được quy định trong QCVN 43:2012/BTNMT đều nằm trong giới hạn.
Hàm lượng tổng phenol và xyanua (không được quy định trong QCVN 43:2012/BTNMT) giảm rõ rệt theo thời gian. Tháng 5-2016, phenol 6 - 12,5 mg/kg (giá trị cao nhất là 16,98 mg/kg), tháng 6 chỉ còn 0,35 - 1,2 mg/kg (giá trị cao nhất là 5,05 mg/kg). Hàm lượng xyanua kết quả cũng tương tự, tháng 5-2016 giá trị trong khoảng 0,16 – 0,3 mg/kg (giá trị cao nhất là 0,5 mg/kg), đến tháng 6/2016 giảm xuống khoảng 0,11 – 0,21 mg/kg (giá trị cao nhất là 0,39 mg/kg).
Tại các khu vực cách bờ 1,5km thuộc Sơn Dương, cửa Nhật Lệ, hòn Sơn Chà do chịu tác động của dòng xoáy cục bộ, có một số thông số môi trường cao hơn so với các khu vực khác, nhưng vẫn nằm trong giới hạn cho phép, cần tiếp tục được giám sát và quan trắc thường xuyên.
Khảo sát hệ màng bám hệ keo sắt hấp phụ các độc tố phenol, xyanua… được thực hiện tại 9 khu vực có rạn san hô và các dạng nền đáy khác tại 63 điểm cho thấy, tháng 4 và tháng 5-2016, trên bề mặt đá, các rạn san hô, các loại nền đáy khác có hiện tượng lớp bột màu vàng phủ bám thì hàm lượng phenol có giá trị cao, từ 3,80 - 7,79 ppm, trong đó khu vực hòn Sơn Dương và Hải Vân cao nhất.
Đến tháng 6 và 7-2016 vẫn còn lớp màng màu vàng bám trên bề mặt đá, rạn san hô và các khe đá tại các khu vực có rạn san hô và rạn đá ngầm nhưng đã giảm nhiều. Trên nền đáy bùn và đáy cát hầu như không còn phát hiện được lớp màng bám này. Hàm lượng phenol trong màng bám hệ keo sắt ở 9 khu vực được khảo sát đã giảm mạnh từ 0,32 – 1,75ppm. Điều này cho thấy, phenol trong màng bám hệ keo sắt đã được nhả hấp thụ vào nước. Nhiều nơi hàm lượng phenol đã giảm trên 90% so với tháng 4 và 5-2016 (hòn Sơn Dương, Chân Mây, Sơn Chà, Hải Vân).
Báo cáo về biến động tại rạn san hô - Ảnh: Hoàng Quân
Đến tháng 6 và tháng 7-2016, hàm lượng phenol trong màng bám hệ keo sắt trên các rạn san hô khu vực Hà Tĩnh, Quảng Bình vẫn cao hơn so với khu vực Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. Khu vực Cồn Cỏ - Quảng Trị, do nằm cách xa đất liền (cách bờ 27 km), nên hàm lượng phenol có giá trị thấp nhất (nhỏ hơn 0,01ppm).
Diễn biến các hệ sinh thái
Chương trình khảo sát, đánh giá các hệ sinh thái thực hiện với mục tiêu đánh giá hiện trạng, biến động các hệ sinh thái biển ven bờ và nguồn lợi thủy sản cũng như khả năng phục hồi sau sự cố môi trường. Kết quả phân tích của 3.156 mẫu vật được thu thập thuộc các nhóm sinh vật: sinh vật phù du, động vật đáy, san hô, cá biển, thực vật ngập mặn và rong cỏ biển cùng với các hình ảnh và video clip quay dưới nước cho thấy:
- Trong tháng 4 và 5/2016, các rạn san hô là đối tượng bị ảnh hưởng mạnh nhất trong các hệ sinh thái biển, 100% các rạn san hô trong khu vực khảo sát đều có dấu hiệu bị tẩy trắng, nhóm san hô cành hầu hết bị chết hàng loạt. Điển hình là các khu vực rạn: Hòn Sơn Dương - Hà Tĩnh (điểm đầu), tỷ lệ san hô chết cao nhất khoảng 90%, Hòn Nồm (Quảng Bình) và Hải Vân, Sơn Chà – Thừa Thiên Huế (điểm cuối), tỷ lệ san hô bị suy giảm là 66,7%. Sinh vật trên rạn san hô còn rất nghèo nàn, mật độ cá rất thấp, thấp nhất là Hòn Sơn Dương, Hòn Nồm. Rải rác có bắt gặp các loài cá kinh tế chết trong các hang, hốc san hô.
Đến tháng 6 và 7-2016, không còn hiện tượng san hô bị tẩy trắng. Trên rạn san hô đã thấy hiện tượng san hô phục hồi tự nhiên từ những tập đoàn đã bị chết từng phần và ấu trùng san hô bắt đầu định cư và phát triển trên nền đáy rạn (rạn san hô khu vực Hòn Nồm, Hải Vân, Sơn Chà). Khu vực đảo Hòn La vẫn còn điểm san hô phát triển khá tốt. Cá kích thước nhỏ và các động vật đáy cỡ lớn khác trên các rạn san hô đã có dấu hiệu phục hồi tích cực với mật độ cao hơn hẳn giai đoạn trước.
Một trong số các nội dung đánh giá - Ảnh: Hoàng Quân
Kết luận cho thấy:
1. Quan trắc đánh giá hiện trạng, diễn biến và mức độ ô nhiễm của môi trường biển và các hệ sinh thái biển và ven biển 4 tỉnh miền Trung đã áp dụng các quy trình, phương pháp trên cơ sở khoa học, đúng theo quy định của Việt Nam và phù hợp quốc tế.
2. Về chất lượng môi trường và hệ sinh thái: Chất lượng môi trường nước biển và trầm tích biển tại các khu vực được quan trắc đã nằm trong giới hạn quy định của QCVN 10-MT:2015/BTNMT, đạt quy chuẩn đối với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước, nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.
Tại các khu vực cách bờ 1,5 km thuộc Sơn Dương - Hà Tĩnh, cửa Nhật Lệ - Quảng Bình, hòn Sơn Chà - Thừa Thiên - Huế, do chịu tác động của dòng xoáy cục bộ, có một số thông số môi trường cao hơn so với các khu vực khác, nhưng vẫn nằm trong giới hạn cho phép, cần tiếp tục được quan trắc và giám sát chặt chẽ, thường xuyên.
Với sự kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải từ Công ty TNHH Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh và do cơ chế làm sạch tự nhiên của môi trường, hàm lượng các chất ô nhiễm từ sự cố môi trường đang có xu hướng giảm theo thời gian.
Theo kết luận sáng nay thì biển miền Trung đạt quy chuẩn để tắm, nuôi trồng thủy sản - Ảnh: Hoàng Quân
Hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển và nguồn lợi hải sản ở khu vực sau những tác động của sự cố môi trường bị suy thoái mạnh cả về đa dạng sinh học và quy mô, nay đã bắt đầu có dấu hiệu hồi phục tích cực.
3. Về chất lượng hải sản đánh bắt: Theo số liệu giám sát của Bộ Y tế, từ 28-4-2016 đến 8-82016, kết quả kiểm nghiệm đánh giá mức độ an toàn của các mẫu hải sản lấy tại 4 tỉnh miền Trung cho thấy: hàm lượng một số chất ô nhiễm trong hải sản đã giảm dần theo thời gian. Trong thời gian tới, Bộ Y tế sẽ phối hợp với Bộ NN&PTNT thực hiện giám sát hải sản đánh bắt tại các vùng biển an toàn đã được Bộ TN&MT công bố.