Nhiều tình tiết quan trọng chưa được làm rõ
Trình bày quan điểm về vụ án Hồ Duy Hải ở Long An, Viện trưởng Lê Minh Trí cho biết đây là vụ án giết người và cướp tài sản đặc biệt nghiêm trọng. Bị cáo bị áp dụng mức án cao nhất tử hình nhưng chứng cứ buộc tội chủ yếu là lời khai của bị cáo, không có chứng cứ vật chất trực tiếp.
Lời khai của bị cáo lại không nhất quán, mâu thuẫn với nhau (lúc nhận tội, lúc kêu oan) và mâu thuẫn với các tài liệu, chứng cứ khác. Nhiều tình tiết quan trọng chưa làm rõ, nhiều vi phạm tố tụng nghiêm trọng trong quá trình điều tra.
Ông Lê Minh Trí khẳng định sẽ đề nghị xem xét lại quyết định giám đốc thẩm vụ án Hồ Duy Hải
Dẫn chứng, Viện trưởng VKSNDTC chỉ ra, quá trình điều tra chưa làm rõ mâu thuẫn về thời gian bị cáo xuất hiện tại nơi xảy ra vụ án khi nhân chứng Đinh Vũ Thường đến Bưu điện gọi điện về Cà Mau lúc 19 giờ 39 phút 22 giây có nhìn thấy một thanh niên ngồi trong Bưu điện. Nhưng vào lúc 19 giờ 13 phút Hồ Duy Hải lại đang có mặt tại hiệu cầm đồ.
“Việc tiêu thụ thời gian sau đó thể hiện Hải không có mặt tại Bưu điện cầu Voi trước 19 giờ 39 phút 22 giây. Nội dung này rất quan trọng cần làm rõ nên phải hủy án để thực nghiệm điều tra lại” - Viện trưởng Lê Minh Trí nhìn nhận.
Quá trình khám nghiệm hiện trường, ông Trí thông tin, có thu giữ 5 dấu vân tay, trong đó có dấu thu tại trên cửa kính và lavabo, kết quả giám định không phải của bị cáo nhưng chưa làm rõ của ai.
Các tài liệu thu giữ dấu vân tay và truy nguyên dấu vân tay cũng không có trong hồ sơ vụ án. Kiểm sát viên đã đề nghị và Chủ tọa phiên tòa đồng ý và yêu cầu giao nộp nhưng cơ quan điều tra không thực hiện.
“Nội dung này rất quan trọng, cần hủy án để truy nguyên các dấu vân tay này (trên cơ sở đối chiếu với tàng thư căn cước công dân) nhằm xác định đây là dấu vân tay của ai” - ông Trí nêu quan điểm.
Viện trưởng Lê Minh Trí cũng chỉ ra quá trình điều tra chưa làm rõ thời điểm chết của 2 nạn nhân để xác định Hồ Duy Hải có phải hung thủ không. Vì điểm này, ông Trí cho rằng cần hủy án để trưng cầu giám định thời điểm chết thông qua tài liệu khám nghiệm tử thi (mô tả mẫu thức ăn trong dạ dày và dấu vết hoen tử thi).
Cũng theo Viện trưởng Viện KSNDTC, điều tra cũng chưa làm rõ cơ chế gây ra một số vết thương trên cơ thể nạn nhân, về khả năng con dao với đặc điểm bị cáo mô tả có thể gây ra các vết thương đó không. Chưa làm rõ động cơ gây án của đối tượng vì kết luận của bản án sơ thẩm, phúc thẩm về động cơ gây án chưa phù hợp với tình tiết khách quan của vụ án.
“Chủ tọa phiên tòa đã thừa nhận nhưng trong phần nhận định của quyết định giám đốc thẩm không nêu những vi phạm này” – ông Trí báo cáo.
Chỉ ra có nhiều vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, ông Trí đặc biệt lưu ý đến tình tiết nhiều tài liệu quan trọng bị bỏ ngoài hồ sơ, như lời khai ban đầu bị cáo không nhận tội, lời khai nhân chứng, tài liệu thu giữ dấu vân tay và kết quả truy nguyên cá biệt dấu vân tay. Vì lẽ này, ông Trí khẳng định cần hủy án để bổ sung các tài liệu này vào hồ sơ.
“Những vi phạm trên là vi phạm về nội dung do điều tra không đầy đủ và vi phạm về tố tụng, đã ảnh hưởng đến giá trị chứng minh của chứng cứ, cần phải điều tra lại để thu thập thêm chứng cứ và khắc phục những vi phạm, thiếu sót, nhằm giải quyết vụ án đúng pháp luật” - ông Trí nêu rõ.
Kháng nghị giám đốc thẩm vụ án này là cần thiết, theo ông Trí, còn bởi lẽ đây là vụ án được Chủ tịch nước có nhiều chỉ đạo từ năm 2014 đến nay về việc kiểm tra bị cáo Hồ Duy Hải có bị oan hay không.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Tư pháp Quốc hội cũng kiến nghị xem xét, kháng nghị giám đốc thẩm, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm theo dõi, đòi hỏi các cơ quan tiến hành tố tụng phải trả lời có căn cứ, thuyết phục, thấu đáo những băn khoăn, kiến nghị đã nêu.
Phản ứng trước kết luận của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao tại phiên giám đốc thẩm khi cho những vi phạm đó chỉ là sai sót về tố tụng không làm thay đổi bản chất vụ án, ông Trí nhấn mạnh, kết luận này là trái với các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng hình sự như nguyên tắc “Suy đoán vô tội” (Điều 13), nguyên tắc “xác định sự thật của vụ án” (Điều 15) và nguyên tắc “Tuân thủ pháp luật trong hoạt động điều tra” (Điều 19), trái với nguyên tắc “trọng chứng hơn trọng cung”.
Như thế, những vi phạm nêu trên, ông Trí nhìn nhận, sẽ tạo ra một tiền lệ hết sức nguy hiểm trong hoạt động tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng khi giải quyết các vụ án sau này, đó là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng nhưng vẫn kết luận có tội với lập luận “có vi phạm tố tụng nhưng không làm thay đổi bản chất vụ án”.
Sẽ đề nghị xem xét lại quyết định giám đốc thẩm
Quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán nhận định Quyết định số 639/QĐ-CTN ngày 17/5/2012 của Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm án tử hình của Hồ Duy Hải là quyết định tố tụng, chỉ được thay thế, hủy bỏ bằng một quyết định tố tụng khác, không thể thay thế bằng một văn bản hành chính, quyết định này đang có hiệu lực thi hành nhưng Viện trưởng VKSNDTC lại kháng nghị là vi phạm pháp luật tồ tụng hình sự và không đúng thẩm quyền.
Không đồng tình, ông Lê Minh Trí khẳng định kháng nghị của mình là đúng pháp luật, đúng thẩm quyền. Lập luận mà ông Trí đưa ra là: đơn xin ân giảm hình phạt tử hình là quyền của người bị kết án tử hình, là hình phạt nặng nhất, kết thúc cuộc đời của họ. Quyền này được trao cho tử tù trong thời điểm bản án tử hình đã có hiệu lực pháp luật. Người bị kết án tử hình có thể xin hoặc không xin ân giảm.
Việc Chủ tịch nước quyết định bác hoặc chấp nhận đơn xin ân giảm không tác động đến tính sai - đúng của bản án. Khi Chủ tịch nước chấp nhận đơn ân giảm thì không có nghĩa là bản án tử hình là sai, mà chỉ là quyết định có tính chất nhân đạo của Chủ tịch nước ân giảm hình phạt, cho tử tù cơ hội sống và hoàn lương.
Ông Trí cũng khẳng định, không có quy định khi có quyết định bác đơn xin ân giảm tử hình thì chấm dứt các thủ tục tố tụng sau này.
Nêu rõ quy định của pháp luật hiện hành không có bất cứ điều khoản nào hạn chế quyền kháng nghị giám đốc thẩm của Viện trưởng VKSNDTC, Viện trưởng Lê Minh Trí nhấn mạnh, kháng nghị giám đốc thẩm số 15/QĐ-VKSTC-V7 ngày 22/11/2019 của Viện trưởng VKSNDTC đã căn cứ vào khoản 2, Điều 371 Bộ luật tố tụng hình sự (có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án).
Quyết định kháng nghị cũng căn cứ khoản 1, Điều 373 Bộ luật tố tụng hình sự (về thẩm quyền kháng nghị của Viện trưởng VKSNDTC) và khoản 2, Điều 379 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về thời hạn kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm (Việc kháng nghị theo hướng có lợi cho người bị kết án có thể được tiến hành bất cứ lúc nào, cả trong trường hợp người bị kết án đã chết mà cần minh oan cho họ).
“Kể cả trường hợp quyết định bác đơn xin ân giảm án tử hình của Chủ tịch nước đối với Hồ Duy Hải đang có hiệu lực thì kháng nghị của Viện trưởng VKSNDTC theo hướng có lợi cho Hồ Duy Hải vẫn có thể thực hiện bất cứ lúc nào” – ông Trí phân tích.
Liên quan đến phạm vi giám đốc thẩm, ông Trí phân tích, Điều 387 Bộ luật tố tụng hình sự chỉ cho phép Hội đồng giám đốc thẩm xem xét lại nội dung vụ án mà không được xét kháng nghị của Viện trưởng VKSNDTC có đúng thẩm quyền hay không. Nếu xác định kháng nghị trái thẩm quyền thì Tòa án không thụ lý và phải trao đổi vấn đề này trước. Tuy nhiên, theo ông Trí, thực tế Tòa án vẫn thụ lý, mở phiên tòa giám đốc thẩm và xem xét nội dung kháng nghị, nghĩa là thừa nhận kháng nghị đúng thẩm quyền.
Việc kết luận kháng nghị trái thẩm quyền, ông Trí chỉ ra, đồng nghĩa với việc xét xử cả kháng nghị của Viện trưởng VKSNDTC là trái với phạm vi giám đốc thẩm.
Phân tích về thẩm quyền kháng nghị của mình, Viện trưởng Lê Minh Trí cho biết, trước khi kháng nghị Viện trưởng VKSNDTC Lê Minh Trí đã có Báo cáo sô 68/BC-VKSTC ngày 16/4/2019 xin ý kiến TBT-CTN Nguyễn Phú Trọng, đề nghị Chủ tịch nước tiếp tục tạm dừng thi hành án tử hình đối với Hồ Duy Hải để xem xét kháng nghị, đề nghị Văn phòng Chủ tịch nước tham mưu cho Chủ tịch nước giải quyết Quyết định số 639/QĐ-CTN bác đơn xin ân giảm án tử hình của Hồ Duy Hải để bảo đảm hiệu lực pháp luật khi Viện trưởng VKSNDTC ban hành kháng nghị giám đốc thẩm.
Văn phòng Chủ tịch nước cũng đã có công văn ngày 24/7/2019, thông báo ý kiến của Chủ tịch nước “đề nghị Viện trưởng VKSNDTC xem xét, quyết định theo thẩm quyền, bảo đảm đúng quy định của pháp luật đối với vụ án Hồ Duy Hải”. Do đó, Viện trưởng VKSNDTC ban hành quyết định kháng nghị giám đốc thẩm trong trường hợp này là đúng thẩm quyền theo luật định, thể hiện trách nhiệm của Viện trưởng VKSNDTC theo chỉ đạo của Chủ tịch nước là phải xem xét, làm rõ trường hợp Hồ Duy Hải có bị kết án oan, sai không; bảo đảm thận trọng, chắc chắn trước khi kết tội và áp dụng hình phạt tử hình đối với bị cáo.
Tái khẳng định quyết định kháng nghị số 15/QĐ-VKSTC-V7 ngày 22/11/2019 là có căn cứ, đúng pháp luật, đúng thẩm quyền và cần thiết, Viện trưởng VKSNDTC Lê Minh Trí cho biết không an tâm nên kháng nghị hủy án, yêu cầu cơ quan chức năng tiến hành điều tra lại vụ án để khẳng định một lần nữa Hồ Duy Hải có tội hay không.
“Việc làm này là thể hiện sự thận trọng, khách quan, tôn trọng và bảo vệ quyền con người, đồng thời củng cố lòng tin của người dân và xã hội đối với nền tư pháp Việt Nam” - ông Trí nhấn mạnh.
Người đứng đầu ngành kiểm sát nêu rõ vẫn giữ nguyên quan điểm kháng nghị và sẽ kiến nghị Hội đồng thẩm phán TANDTC xem xét lại quyết định giám đốc thẩm trên theo thủ tục đặc biệt quy định tại Điều 404 Bộ luật tố tụng hình sự.
Cũng trong ngày 18-5, Viện trưởng Viện KSND Tối cao Lê Minh Trí cùng tổ đại biểu Quốc hội TPHCM đã có buổi tiếp xúc cử tri các quận 5, 10 và 11, báo cáo về nội dung dự kiến Chương trình kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XIV.
Tại buổi tiếp xúc, cử tri Nguyễn Lâm Sanh (ngụ Q5) cho rằng, việc TAND Tối cao xử lý vụ án Hồ Duy Hải trong phiên giám đốc thẩm vừa qua là chưa thỏa đáng. “Viện KSND Tối cao kháng nghị như thế là phù hợp, nhưng tại sao lại bác kháng nghị của Viện KSND Tối cao, nói kháng nghị đó sai luật pháp?” - ông thắc mắc. Ông Sanh đề nghị, kỳ họp Quốc hội lần này nên đưa vấn đề Viện KSND Tối cao kháng nghị đúng hay TAND Tối cao bác kháng nghị đúng ở góc độ pháp lý.
Viện trưởng Viện KSND Tối cao Lê Minh Trí (trái) gặp gỡ cử tri
Thay mặt Tổ đại biểu Quốc hội, Viện trưởng Viện KSND Tối cao Lê Minh Trí chia sẻ với cử tri về vụ án Hồ Duy Hải, ông Trí cho biết: Trong quá trình xem xét vụ việc, Viện KSND Tối cao nhận thấy có nhiều chứng cứ còn mâu thuẫn, chưa được làm rõ. Căn cứ quy định của tố tụng hình sự, khi có những dấu hiệu như thế thì đó là căn cứ để kiến nghị xem xét lại vụ án.
“Không nói Hồ Duy Hải có tội hay không có tội, nhưng khi còn nhiều cái sai sót, nhiều chứng cứ chưa chặt chẽ, thậm chí còn mâu thuẫn giữa hiện trường, mâu thuẫn giữa lời khai..., Viện trưởng thấy cần thiết phải yêu cầu kháng nghị hủy bản án phúc thẩm, sơ thẩm để điều tra lại vụ án Hồ Duy Hải một cách thận trọng, khách quan và đảm bảo, bảo vệ tính mạng của người dân tốt hơn, khi mà chúng ta chưa có chứng cứ thuyết phục khẳng định việc có giết người hay không” - ông Trí cho biết.
Ông Trí khẳng định, Viện trưởng Viện KSND Tối cao kháng nghị không sai luật, có căn cứ và đúng thẩm quyền. “Còn cử tri hỏi TAND Tối cao đúng hay Viện KSND Tối cao đúng, hãy để cấp có thẩm quyền quyết định” - đại biểu Lê Minh Trí nói. Ông cho biết, Viện trưởng Viện KSND Tối cao đã ký văn bản báo cáo cấp có thẩm quyền về vụ việc này. “Đây là trách nhiệm của Viện trưởng với nhân dân, trách nhiệm thực thi pháp luật. Đến giờ này, Viện trưởng tin rằng đang làm đúng trách nhiệm của mình” - ông Trí nhấn mạnh.
Ngân Linh