Thủ đoạn ngày càng tinh vi
Dù các cơ quan chức năng liên tục cảnh báo, nhưng tại nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước vẫn xuất hiện các vụ "bắt cóc trực tuyến", hình thức lừa đảo tinh vi nhắm vào học sinh, sinh viên và cả người trưởng thành. Điều đáng lo ngại là không chỉ người nhẹ dạ cả tin mà những người trẻ hiểu biết công nghệ cũng có thể trở thành nạn nhân. Thời gian gần đây, nhiều vụ "bắt cóc trực tuyến" được ghi nhận ở các địa phương. Điểm chung là các đối tượng giả mạo cơ quan điều tra, gọi điện video qua các ứng dụng như Zalo, Zoom... đe dọa nạn nhân và yêu cầu "hợp tác điều tra".
Một vụ việc điển hình vừa được Công an phường Tương Mai (Hà Nội) giải cứu, nạn nhân là N.V.N (SN 2007, ở Hải Phòng), hiện là sinh viên đại học tại Hà Nội). Đối tượng mặc quân phục Công an, gọi điện qua Zalo, xuất trình "thẻ ngành", rồi dọa N. có liên quan đến đường dây rửa tiền. Do hoảng sợ, nạn nhân làm theo yêu cầu, nhắn cho gia đình rằng bị "bắt cóc" và đòi chuộc 450 triệu đồng. Thậm chí, các đối tượng còn hướng dẫn N. thuê nhà nghỉ, di chuyển liên tục và đặt vé máy bay vào TPHCM, nhằm cách ly hoàn toàn với gia đình. May mắn, lực lượng Công an đã kịp thời phát hiện, truy dấu và giải cứu.
Trung tá Lê Trọng Ngọc, cán bộ Công an phường Tương Mai, cho biết: "Các đối tượng hiện tinh vi hơn rất nhiều. Chúng không để nạn nhân ở một chỗ mà liên tục yêu cầu di chuyển để tránh bị phát hiện. Bất kỳ ai cũng có thể trở thành nạn nhân, đặc biệt là học sinh, sinh viên, những người sử dụng mạng xã hội thường xuyên nhưng thiếu kỹ năng nhận diện rủi ro và phòng ngừa lừa đảo trực tuyến".
Công an TP.Hà Nội đã chỉ rõ, một kịch bản lừa đảo "bắt cóc trực tuyến" điển hình có công thức 5 bước, gồm: Thu thập thông tin cá nhân, tấn công tâm lý, cô lập nạn nhân, chiếm đoạt tài sản và xóa dấu vết. Cách thức thực hiện thường là mặc đồng phục giả danh các cơ quan chức năng cùng những lời cáo buộc về việc nạn nhân liên quan đến các vụ án nghiêm trọng như rửa tiền, buôn bán ma túy, trốn thuế... Từ đó dẫn dắt nạn nhân di chuyển đến những nơi kín đáo, như: nhà nghỉ, khách sạn; yêu cầu cắt đứt mọi liên lạc, đe dọa phải giữ bí mật tuyệt đối với gia đình, tạo áp lực thời gian "phải giải quyết ngay hôm nay"... Sau đó, chỉ dẫn nạn nhân tự tạo dấu vết bị hành hung và thực hiện các cuộc gọi theo hướng dẫn của kẻ lừa đảo. Đáng lo ngại, các công cụ, tiện ích của công nghệ trí tuệ nhân tạo được tội phạm sử dụng như mô phỏng hình ảnh mặt người, nhân bản giọng nói, tạo bằng chứng giả... đều có giá rất rẻ và dễ tiếp cận, khiến số lượng đối tượng sử dụng trí tuệ nhân tạo để phạm tội tăng chóng mặt.
Công an phường Hòa Xuân, TP.Đà Nẵng cũng vừa giải cứu thành công một nam sinh viên bị các đối tượng mạo danh Công an, Viện kiểm sát, đe dọa dẫn đến hoảng loạn. Trước đó, các cán bộ Công an phường nhận được tin báo của một người phụ nữ về việc em trai mình, một sinh viên năm nhất, có biểu hiện bất thường, nghi bị lừa đảo qua điện thoại.
Ngay lập tức, lực lượng Công an phường đã vào cuộc xác minh và phát hiện nam sinh đang ở một mình trong phòng của một nhà nghỉ trên đường Phạm Hùng. Thời điểm được tìm thấy, nạn nhân rất hoảng loạn, đồng thời thực hiện cuộc gọi video theo chỉ dẫn của các đối tượng lừa đảo trên mạng. Cụ thể, các đối tượng giả danh cán bộ Công an, đe dọa nạn nhân có tham gia vụ án rửa tiền, mua bán ma túy và yêu cầu tìm nơi yên tĩnh để gọi Zalo, Zoom để cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng để phục vụ công tác điều tra... Bằng các biện pháp nghiệp vụ, các cán bộ Công an đã kịp thời phát hiện và giúp nam sinh viên ổn định tâm lý để nhận thức rõ mình là nạn nhân bị "bắt cóc online".
Công an tỉnh Tuyên Quang tuyên truyền cho người dân, kịp thời ngăn chặn vụ lừa đảo trên không gian mạng
Theo một cán bộ Công an Hà Nội, trước đây các đối tượng lừa đảo thường sử dụng chiêu trò giả danh cán bộ lực lượng chức năng như Công an, Tòa án, gọi điện đe dọa nạn nhân có liên quan đến những vụ án rửa tiền, buôn bán ma túy, mua bán người... và đề nghị chuyển tiền vào tài khoản để không bị điều tra. Tuy nhiên, những tháng gần đây, các đối tượng lừa đảo thường dùng thủ đoạn "bắt cóc online" giả danh lực lượng chức năng gọi điện trực tiếp cho các học sinh, sinh viên... liên quan các vụ án nghiêm trọng. Sau đó, các đối tượng sẽ hướng dẫn các nạn nhân đến các nơi kín đáo, như: Nhà nghỉ, khách sạn và yêu cầu cắt đứt mọi liên lạc, đe dọa phải giữ bí mật tuyệt đối với gia đình; đồng thời, hướng dẫn nạn nhân tự tạo dấu vết bị hành hung trên cơ thể và thực hiện các cuộc gọi cho người thân thông báo bị bắt cóc.
Để người nhà nạn nhân tin tưởng, nhanh chóng gửi tiền chuộc, các đối tượng thường ép nạn nhân tự gửi các hình ảnh bị bắt cóc, đe dọa chặt ngón tay, đăng tải các hình ảnh, clip nhạy cảm của nạn nhân lên mạng. Sau khi gia đình nạn nhân chuyển tiền chuộc thì các đối tượng cắt đứt liên lạc để mặc nạn nhân hoảng loạn ở nơi vắng vẻ.
Giả mạo thông báo học bổng du học quốc tế
Không chỉ đe dọa các nạn nhân là tham gia các vụ án ma túy, mua bán người... nhiều đối tượng còn sử dụng thủ đoạn "bắt cóc online" dưới hình thức giả mạo thông báo học bổng du học quốc tế. Nguyên nhân do nhiều học sinh cuối cấp, sinh viên năm cuối muốn tìm cơ hội du học quốc tế theo các chương trình học bổng từ 30% - 70%, thậm chí là học bổng toàn phần. Nắm bắt được xu hướng này, các đối tượng đã lên kịch bản lừa đảo vào các học sinh, sinh viên đang có nhu cầu.
Em T., một học sinh lớp 12 ở TPHCM chia sẻ, trong những ngày cuối tháng 10, em đã bị dụ dỗ tham gia "Chương trình học bổng du học Anh" với gói học bổng toàn phần. Nhân viên tư vấn cũng giới thiệu khi tham gia, học sinh T. sẽ được đào tạo miễn phí chuẩn tiếng Anh trình độ B2 khung châu Âu. Nếu học giỏi sẽ được đơn vị hỗ trợ học lấy bằng tiến sĩ và có cơ hội trở thành công dân nước Anh... Để được tham gia và "giữ chỗ", gia đình T. phải nộp các khoản phí hoàn thiện hồ sơ ban đầu 30 triệu đồng. Tin tưởng, gia đình T. đã chuyển số tiền nêu trên vào một tài khoản cá nhân mà nhân viên tư vấn du học cung cấp. Tuy nhiên, sau khi chuyển tiền, các số điện thoại, Zalo nhân viên tư vấn đều bị chặn liên lạc, thậm chí là Facebook cá nhân cũng bị xóa sạch.
Để dụ dỗ được các học sinh, sinh viên mắc bẫy "chương trình du học", các đối tượng thường vẽ ra kịch bản "bánh ngọt" nhằm thao túng tâm lý về những ngôi trường quốc tế, chính sách học phí và sinh hoạt bên nước ngoài; chế độ đãi ngộ và những công việc sau khi tốt nghiệp. Điều quan trọng là nhiều chương trình hỗ trợ miễn phí trong quá trình học. Khi các sinh viên, học sinh "say" trong những giấc mộng du học quốc tế, các đối tượng mới hướng tới việc yêu cầu chứng minh nguồn lực tài chính. Liều lĩnh hơn, đối tượng còn "xui" các bạn trẻ mở két gia đình, bán vàng, đô la để gửi vào tài khoản mà đối tượng cung cấp để sớm lấy học bổng. Nếu các học sinh không đồng ý, bọn chúng sẽ đe dọa số tiền, trang sức đó có liên quan đến vụ án ma túy... Nếu muốn bố mẹ và người thân được an toàn, không bị khởi tố thì nhanh chóng chuyển tiền cho các đối tượng. Đặc biệt, trước khi thực hiện chiêu trò lừa đảo kiểu "xoay chong chóng", các đối tượng đều dẫn dụ nạn nhân đến những nơi vắng vẻ, thậm chí đến các nhà nghỉ, khách sạn và trao đổi qua Zalo, Zoom để nghe hướng dẫn, làm theo...
Để giúp nhận diện các nguy cơ bị thao túng tâm lý, lừa đảo trực tuyến, trên các nền tảng mạng xã hội, Công an TP.Hà Nội đưa ra lời khuyên với người dân, đặc biệt là giới trẻ, luôn cần thực hiện "3 không": Không vội tin - Không vội làm - Không tiết lộ. Để không biến mình trở thành nạn nhân, mỗi người cần phải luôn bình tĩnh khi nhận được bất kỳ tin nhắn, cuộc gọi đe dọa nào; rèn thói quen hoài nghi tính xác thực của thông tin, xây dựng kỹ năng phản biện và tìm cách xác minh, kiểm chứng thông tin qua các nguồn khác.
Công an phường Hà Đông, TP.Hà Nội vừa giải cứu một nam sinh viên bị "bắt cóc trực tuyến"
Trước diễn biến phức tạp, Bộ Công an phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các địa phương phát động Chiến dịch truyền thông "Không một mình, cùng nhau an toàn trực tuyến". Chiến dịch hướng tới mục tiêu nâng cao kỹ năng phòng ngừa lừa đảo mạng cho người trẻ, đồng thời khuyến khích các em "hãy chia sẻ và đừng im lặng". Cha mẹ được khuyến nghị cần lắng nghe thay vì áp đặt, bởi sự trách móc có thể khiến các em càng thu mình hơn khi gặp chuyện bất thường. Nhà trường cũng phải là một không gian an toàn, thân thiện, nơi học sinh có thể tin tưởng tìm đến khi có dấu hiệu bị lừa đảo, bị đe dọa hoặc gặp khủng hoảng tinh thần trên mạng.
Theo luật sư Trần Hồng Tình, Giám đốc Công ty Luật TNHH Đức Trí An: "Truyền thông chỉ là bước đầu. Để tạo ra lá chắn số thực sự, chúng ta cần hoàn thiện khung pháp lý xử lý tội phạm công nghệ cao, tăng cường phối hợp quốc tế truy vết dòng tiền, phát triển nền tảng xác minh tài khoản số và phát hiện nội dung lừa đảo, đồng thời đưa giáo dục kỹ năng sống số vào chương trình học phổ thông và đại học. Bởi chỉ khi người trẻ được trang bị kỹ năng, pháp luật có công cụ và xã hội chung tay giám sát, "bắt cóc trực tuyến" mới thực sự không còn đất sống", luật sư Trần Hồng Tình chia sẻ.
Cơ quan Công an lưu ý, phụ huynh cần cảnh giác trước những yêu cầu xin tiền bất thường từ con em mình qua tin nhắn hoặc mạng xã hội, đặc biệt là khi nội dung thể hiện sự "khẩn cấp" hoặc "bí mật". Khi nhận được các thông báo về học bổng, trúng tuyển du học, tuyển sinh quốc tế, cần kiểm tra tính xác thực với nhà trường, cơ quan quản lý giáo dục, không vội vàng chuyển tiền chỉ dựa trên lời hứa của người tư vấn "sẽ trả lại tiền sau khi xác minh". Trường hợp nếu nhận được thông tin người thân bị bắt cóc, yêu cầu chuyển tiền "chuộc", cần bình tĩnh xác minh thông tin, đồng thời báo ngay cho cơ quan Công an để được hướng dẫn trợ giúp.