“Cơn sốt” ĐTHT bùng lên từ lâu và chưa lúc nào có dấu hiệu “hạ nhiệt”, tuy nhiên không mấy người đủ kiến thức để phân biệt đâu là thần dược thật mà hầu hết đều mua theo phong trào để khẳng định độ sành điệu và đẳng cấp. Giáo sư - Tiến sĩ (GS-TS) Nguyễn Lân Dũng - Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam - đã cung cấp những thông tin rất hữu ích về loại sản phẩm này với PV Báo CATP.
PV: Xin giáo sư cho biết đặc điểm và công dụng của ĐTHT?
GS.TS Nguyễn Lân Dũng: ĐTHT là dạng cộng sinh giữa loài nấm túi có tên khoa học Cordyceps sinensis (Berk.) Sacc. với sâu non (ấu trùng) của một loài côn trùng thuộc chi Hepialus, thường gặp nhất là sâu non của loài Hepialus armoricanus. Ngoài ra còn 40 loài khác thuộc chi Hepialus cũng có thể bị Cordyceps sinensis ký sinh.
Vào mùa đông nấm bắt đầu ký sinh và làm chết sâu non vì ăn hết chất dinh dưỡng của chúng. Đến mùa hè ấm áp nấm bắt đầu mọc ra khỏi sâu như ngọn cỏ và vươn lên khỏi mặt đất. Đầu của ngọn nấm là thể đệm (stroma) hình trụ thuôn nhọn. Chỉ phát hiện được ĐTHT vào mùa hè ở một số cao nguyên cao hơn mặt biển từ 3.500 - 5.000m, đó là các vùng Tây Tạng, Tứ Xuyên, Thanh Hy, Cam Túc, Vân Nam... (Trung Quốc).
Phân tích hoá học cho thấy trong sinh khối (biomass) của ĐTHT có 17 acid amin khác nhau, có D-mannitol, lipid và nhiều nguyên tố vi lượng (Al, Si, K, Na...). Quan trọng hơn là trong sinh khối ĐTHT có nhiều hoạt chất sinh học mà các nhà khoa học đang phát hiện dần nhờ tiến bộ của ngành hoá học các hợp chất tự nhiên. Nhiều hoạt chất này có giá trị dược liệu thần kỳ, trong đó phải kể đến acid cordiceptic, cordycepin, adenosine, hydroxyethyl-adenosine. Đáng chú ý hơn là nhóm hoạt chất HEAA (Hydroxy-Ethyl-Adenosine- Analogs).
Đông trùng hạ thảo- loại dược liệu vô cùng quý hiếm
ĐTHT còn chứa nhiều loại vitamin (trong 100 gr ĐTHT có 0,12 gr vitamin B12; 29,19mg vitamin A; 116,03 mg vitamin C; ngoài ra còn có vitamin B2 (riboflavin), vitamin E, vitamin K... Chi nấm Cordyceps có tới 350 loài khác nhau, chỉ riêng ở Trung Quốc đã tìm thấy 60 loài. Tuy nhiên, đến nay các nhà khoa học mới chỉ nghiên cứu nhiều nhất được 2 loài Cordyceps sinensis (Berk.) Sacc. và Cordyceps militaris (L. ex Fr.) Link.
Sách y học cổ truyền của Trung Quốc từ xa xưa đã coi ĐTHT là vị thuốc có tác dụng “bổ phế ích can, bổ tinh điền tủy, chỉ huyết hoá đàm”, “bổ phế ích thận, hộ dưỡng tạng phủ”, “tư âm tráng dương, khư bệnh kiện thân”; là loại thuốc “tư bổ dược thiện”, có thể chữa được “bách hư bách tổn”.
Vì ĐTHT thu nhặt từ thiên nhiên chỉ có hạn, môi trường tự nhiên thích hợp cho sự phát triển của ĐTHT lại toàn là các vùng núi non và cao nguyên hiểm trở xa xôi, nên càng ngày càng khan hiếm và khó mua.
PV: Được biết hiện nay trên thị trường xuất hiện sản phẩm nhộng trùng thảo (NTT) nhưng lại dán nhãn ĐTHT và bán với giá rất cao. Xin GS-TS cho biết dấu hiệu để phân biệt ĐTHT với những sản phẩm gần giống với NTT?
GS.TS Nguyễn Lân Dũng: Gọi NTT vì phát triển trên nhộng tằm. Sưu tập giống của chúng tôi (Bảo tàng giống chuẩn quốc gia VTCC) hiện đã có tới trên 5.000 chủng vi sinh vật, có sẵn chủng Cordyceps militaris (L. ex Fr.) Link, sẵn sàng cung cấp cho mọi đơn vị, nhưng đây là loài rất dễ nuôi (trên cơm và thêm hóa chất) nhưng giá trị dược liệu thấp, ở Trung Quốc bán rất rẻ, người dân mua hàng cân để nấu canh.
Nhiều viện nghiên cứu công nghệ sinh học ở Trung Quốc từ lâu đã phân lập thành công nấm Cordyceps sinensis trong ĐTHT và chứng minh được mọi dược liệu đều nằm trong phần hạ thảo chứ không hề có gì ở đông trùng. Vậy là họ đã có trong tay của quý. Trên thị trường Trung Quốc (và đã có bán sang Việt Nam) những viên nang ĐTHT hay dịch nuôi ĐTHT trong các ống thuốc rất đẹp với giá khá rẻ.
Nhộng trùng thảo cũng là dược liệu nhưng không thể so sánh với ĐTHT và có thể mua rất rẻ tại Nam Ninh, Quảng Châu... Tôi vô cùng ngạc nhiên khi không hiểu cơ quan quản lý nào đã cho phép gọi NTT là ĐTHT? Tôi nghĩ chúng ta có đầy đủ cơ quan nghiên cứu vi sinh vật học với đầy đủ trang thiết bị để giải trình tự ADN giúp định tên chính xác các loài vi sinh vật.
Nhộng trùng thảo mà một số trang mạng đang rao bán
Vì sao các cơ quan quản lý không yêu cầu xác minh tên loài trước khi cho phép chuyển giao công nghệ (rất đắt), rồi sản xuất lưu hành và tuyên truyền rộng rãi với tên thương phẩm là ĐTHT? Sản phẩm nuôi cấy nhân tạo ở Trung Quốc là loại lên men với các nồi lên men lớn từ chủng Cordyceps sinensis (Berk.)Sacc, hoàn toàn không phải chủng Cordyceps militaris (L. ex Fr.) Link.
Đây là vấn đề thiết yếu liên quan đến người tiêu dùng, nên tôi đề nghị Bộ Khoa học - Công nghệ cùng Bộ Y tế lập nhóm thẩm định với sự tham gia của Hội các ngành Sinh học Việt Nam để tránh sự ngộ nhận của đa số người tiêu dùng.
PV: Vậy thưa giáo sư, Việt Nam có thể sản xuất các chế phẩm từ ĐTHT được không?
GS.TS Nguyễn Lân Dũng: Vì đã chứng minh các hoạt chất đều tập trung trong nấm Cordyceps sinensis cho nên nếu thấy con sâu khô nào đã rụng mất râu (chính là nấm Cordyceps sinensis) thì chẳng còn tác dụng gì nữa! Thật tiếc khi có người đã gọi loài nấm NTT Cordiceps militaris là ĐTHT!
Chúng tôi luôn bảo quản từ lâu chủng nấm này và cung cấp giống cho bất kỳ ai với giá chỉ khoảng... 5 USD. Môi trường nuôi cấy rất rẻ, chỉ cần trộn gạo với nước theo tỷ lệ 1:1, phân vào các bình tam giác rồi khử trùng, cấy giống, nuôi trong phòng có nhiệt độ 20 - 25oC với độ ẩm không khí khoảng 75 - 80%. Sau khoảng 20 ngày thấy bào tử chuyển màu vàng da cam là có thể thu hoạch. Cũng đã có đơn vị mua NTT khô ở Trung Quốc rồi nghiền thành bột và đóng viên để tiêu thụ ở Việt Nam với tên thương phẩm ĐTHT (!).
GS-TS Nguyễn Lân Dũng (phải) trò chuyện với tác giả về đông trùng hạ thảo
Qua Báo CATP, tôi đề nghị độc giả nào đủ sức đi Tây Tạng lấy mẫu ĐTHT, tôi sẵn sàng hướng dẫn cách bảo quản để đưa về nước tiến hành phân lập loài Cordyceps sinensis. Mỗi lần có thêm được một chủng vi sinh vật mới là một lần chúng tôi thêm hy vọng có thể đóng góp cho đất nước sản phẩm mới. Tôi rất muốn làm việc này nhưng sức khỏe không cho phép.
Chỉ cần đến Tây Tạng mua ĐTHT mọc ngoài thiên nhiên, cho ngay vào chai nhựa với loại hóa chất chống vi khuẩn nhưng không chống nấm (chúng tôi sẽ trao đổi cụ thể sau) và chuyển về Hà Nội, viện chúng tôi đủ khả năng phân lập, nuôi cấy trong các nồi lên men để làm ra ĐTHT (chiết xuất từ phòng thí nghiệm, chất lượng bằng khoảng 60% ĐTHT tự nhiên nhưng giá chỉ bằng 1%) như đang sản xuất và bán hợp khả năng của đông đảo người dân. Ai làm được việc này, viện chúng tôi sẽ xem là đồng tác giả và cùng chia sẻ lợi nhuận khi sản xuất thành công.
Các nghiên cứu y và dược học đã chứng minh được một số tác dụng sau đây của ĐTHT:
1 - Chống lại tác dụng xấu của tân dược đối với thận, thí dụ đối với độc tính của Cephalosporin A.
2 - Bảo vệ thận trong trường hợp gặp tổn thương do thiếu máu.
3 - Chống lại sự hư nhược của thận, xúc tiến việc tái sinh và phục hồi các tế bào tiểu quản ở thận.
4 - Làm hạ huyết áp ở người cao huyết áp.
5 - Chống lại hiện tượng thiếu máu ở cơ tim.
6 - Giữ ổn định nhịp đập của tim.
7 - Tăng cường tính miễn dịch không đặc hiệu.
8 - Điều tiết tính miễn dịch đặc hiệu.
9 - Tăng cường năng lực thực bào của các tế bào miễn dịch.
10 - Tăng cường tác dụng của nội tiết tố tuyến thượng thận và làm trương nở các nhánh khí quản. 1
1 - Tăng cường dịch tiết trong khí quản và trừ đờm.
12 - Làm chậm quá trình lão hoá của cơ thể.
13- Hạn chế bệnh tật của tuổi già.
14 - Nâng cao năng lực chống ung thư của cơ thể.
15 - Chống lại tình trạng thiếu oxygen của cơ thể.
16 - Tăng cường tác dụng lưu thông máu trong cơ thể.
17 - Hạn chế tác hại của tia gamma đối với cơ thể.
18 - Tăng cường tác dụng an thần, trấn tĩnh thần kinh.
19 - Tăng cường việc điều tiết nồng độ đường trong máu.
20 - Làm giảm cholesterol trong máu và chống xơ vữa động mạch.
21 - Xúc tiến tác dụng của các nội tiết tố (hormone).
22 - Tăng cường chức năng tiêu hoá và hấp thu chất dinh dưỡng.
23 - Ức chế vi sinh vật có hại, kể cả vi khuẩn lao.
24 - Kháng và tiêu viêm.
25 - Có tác dụng cường dương và chống liệt dương.