Đèn Sài Gòn ngọn xanh, ngọn đỏ
Từ kinh nghiệm của một chuyên gia DL đường thủy TPHCM, ông Phan Xuân Anh cho rằng nơi nào có hoạt động DL trên sông thì dòng chảy nơi đó được khơi thông, môi trường nước trong lành, doanh nghiệp (DN), Nhà nước và xã hội đều hưởng lợi. Điều ông nói gợi nhớ thời điểm đầu năm 2000, thành phố vay Ngân hàng Thế giới khoảng 200 triệu USD để cải tạo kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè (NL-TN), tuyến kênh dài chưa tới 10km nhưng phải mất 10 năm ròng mới cải tạo được như ngày hôm nay.
So với tuyến kênh khác nằm trong lòng đô thị SG hiện hữu, kênh NL-TN không dài nhưng gắn liền với sự phát triển của SG từ thời chúa Nguyễn đến nay đã ngoài 300 năm. Theo sách Sài Gòn năm xưa của cố học giả Vương Hồng Sển, cái tên Nhiêu Lộc, theo dân gian ngày xưa có một người đàn ông tên Đặng Lộc, giữ chức Nhiêu học. Người này đã bỏ tiền của sửa sang lại hệ thống kênh rạch, khơi thông dòng chảy ra sông SG, giúp giao thương dễ dàng, từ đó người dân gọi con kênh này là Nhiêu Lộc để tưởng nhớ đến ông.
Cũng theo sách trên, vào thời chúa Nguyễn, quan khâm sai Nguyễn Cửu Vân đến đây giúp dân khai phá vùng đất này, con gái ông lấy ông nghè nên người dân gọi cô là "bà Nghè”, gọi cầu và khúc sông này là "Bà Nghè”, nhưng các quan không chịu mà đổi lại là "Thị Nghè”. Kể từ đó, NL-TN tạo nên con đường thủy nội đô vô cùng thuận lợi trong giao thương.
Về mỹ quan đô thị, đây là con đường thủy đẹp bậc nhất SG xưa, vẻ đẹp thoáng đãng, trong xanh của dòng kênh bên cạnh các địa cảnh của đất SG thuở xưa với Bến Thành, Chợ Lớn... xứng danh SG trên bến dưới thuyền, tạo nên đô thị phồn hoa với "đèn Sài Gòn ngọn xanh, ngọn đỏ”. Bởi vậy, ngày nay "nếu không biết khai thác làm DL, bảo vệ môi trường thì rất phí”, ông Phan Xuân Anh chia sẻ.
Vì thực tế sau khi kênh NL-TN được cải tạo xong, có khoảng thời gian dài không khai thác khiến lượng lớn bùn đất, lục bình, nước thải bồi lắng làm cho dòng kênh trở lại ô nhiễm.
Một chiếc thuyền có tên là Thuyền Quy, đưa người tham quan du ngoạn trên dòng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè
Cuối năm 2015, thành phố có chủ trương phát triển DL đường thủy, khuyến khích xã hội hóa đầu tư các sản phẩm mới và dịch vụ DL đường sông. Nhiều DN tích cực tham gia đầu tư sản phẩm, xây dựng tour tuyến, bến bãi, trong đó có tuyến DL đường thủy nội đô đầu tiên trên dòng kênh NL-TN, xuyên qua các quận 1, 3, Phú Nhuận, Bình Thạnh bằng thuyền máy và thuyền nhỏ chèo tay.
Cũng từ khi có các hoạt động DL, việc xử lý môi trường nước, nạo vét lòng kênh thường xuyên được cải tạo, chất lượng nguồn nước đã thay đổi, không còn mùi hôi. Tuy chưa có cuộc thăm dò chính thức nào được công bố, nhưng những người dân sinh sống trên hai con đường Hoàng Sa, Trường Sa chạy dọc hai bên bờ kênh mà chúng tôi tiếp xúc đều cho rằng đây là hai trong số ít con đường thuộc loại đẹp nhất của TPHCM hiện thời, nếu xét về tiêu chí không gian và chỉ số cây xanh.
Học môi trường và lịch sử trên sông
Du lịch đường thủy ở TPHCM gần đây có hai tour đáng chú ý là tour môi trường và giáo dục LS trên sông, được triển khai từ đầu mùa hè năm nay trên dòng kênh NL-TN, nhằm phục vụ cho đối tượng chính là học sinh, sinh viên (HS-SV). Một chuyến du ngoạn đầy ý nghĩa trên dòng kênh xanh chỉ mất độ hai tiếng đồng hồ nhưng đã giúp du khách nói chung, đặc biệt là HS-SV nói riêng, hiểu sâu hơn về giá trị của dòng kênh xanh trong việc đầu tư cải tạo và ý thức bảo vệ môi trường.
Người tham gia trải nghiệm hiểu được các nguyên lý cơ bản trong việc xử lý rác thải, nước thải sao cho không ảnh hưởng đến môi trường nước trên kênh. Bên cạnh đó còn giúp các em HS-SV biết thêm một số loài cây có giá trị, góp phần bảo vệ môi trường được trồng nhiều dọc hai bên bờ kênh như: sao đen, viết, nhạc ngựa. Mặc dù đó là những loài cây lấy gỗ hoặc tán che bóng mát nhưng giới làm DL gọi đây là loài "cây môi trường" vì có tán rộng, quang hợp tốt, ít rụng lá, không sâu bọ...
Anh Nguyễn Trung Thịnh (ngụ Q. Bình Thạnh) cùng cậu con trai học lớp 8 sau khi trải nghiệm tour môi trường trên dòng kênh NL-TN tỏ ra hài lòng, cho rằng ở trên bờ các em được học về "cây môi trường", dưới nước học cách xử lý rác, nước thải, đây là tour rất bổ ích cho các em HS-SV.
Một đoạn kênh Nhiêu Lộc nằm giữa cầu Thị Nghè và cầu Điện Biên Phủ
Việc thả cá phóng sinh trên dòng NL-TN, theo ông Phan Xuân Anh cũng phải cân nhắc và kiểm soát thật kỹ. Kinh nghiệm nhiều năm qua cho thấy, nên và chỉ cho phép thả những loại cá có thói quen sinh sống ở tầng đáy, còn những loại sinh sống ở mặt nước thì rất nguy hại.
Bằng chứng là nhiều năm qua, chỉ cần liên tục vài ba cơn mưa nặng hạt đầu mùa, nước tràn xuống kênh mang theo các chất độc và rác thải sinh hoạt không phân hủy (bao nylon, ly nhựa...) bịt kín mặt nước sẽ gây ô nhiễm cục bộ, khiến cá không hô hấp được, chết hàng loạt trên diện rộng, làm ảnh hưởng đến môi trường nước trong thời gian dài.
Trong chuyến du hành trên thuyền, tính từ đầu bến cầu Thị Nghè (Q1) đến cuối bến nơi chân cầu Lê Văn Sỹ (Q3) dài độ 5 cây số, du khách còn được chiêm ngưỡng một phần vẻ đẹp của chín cây cầu bắc ngang kênh mang tên nhiều anh hùng dân tộc. Cầu Lê Văn Sỹ gắn với chân dung Bí thư Thành ủy Sài Gòn - Chợ Lớn những năm đầu kháng chiến, ông hy sinh khi mới 38 tuổi; kế đến cầu Công Lý bắc qua kênh NL-TN, nối đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa với đường Nguyễn Văn Trỗi - cây cầu gắn liền với sự kiện lịch sử nổi tiếng về người Anh hùng Nguyễn Văn Trỗi đặt bom với ý định giết chết Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ McNamara năm 1964. Mưu sự không thành, anh Trỗi bị bắt và bị tử hình. Ngày nay gần nơi chân cầu còn có tượng đài ghi nhớ công lao của vị anh hùng này.
Không xa mấy là cầu Hoàng Hoa Thám, gợi nhớ đến lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Yên Thế kéo dài gần 30 năm, ghi dấu son trong lịch sử kháng Pháp thời cận đại. Nằm cạnh đó có cây cầu sắt già nua mang tên một danh tướng đời Trần trong cuộc chiến chống quân Nguyên Mông với những chiến công vang danh thiên cổ là cầu Trần Khánh Dư. Đi về hướng Đa Kao còn có cầu mang tên nhân vật lịch sử Bùi Hữu Nghĩa, một trong những nhà yêu nước thời cận đại, cương trực, thanh liêm, bất khuất trước cường quyền.
Dưới mỗi chân cầu đều tái hiện những bức tranh gắn liền với những giai đoạn LS nhất định. Có thể nói đó là những bài học LS quý giá dành cho du khách, giúp người thưởng ngoạn được chứng kiến tận mắt một cách trực quan sinh động. Việc lồng ghép LS độc đáo này giúp bất kỳ lứa tuổi nào cũng có thể tiếp cận một cách nhẹ nhàng, dễ nhớ, đặc biệt là những bài học LS về lòng biết ơn tổ tiên trên đoạn kênh NL-TN.